در روز ۱۷ بهمن/دلو ۱۴۰۱، ۶ فوریه ۲۰۲۳ زلزله‌ای به بزرگای ۷ و هشت دهم درجه در مقياس ریشتر ترکیه و سوریه را لرزاند و دست کم ۳۶ هزار کشته و هزاران مجروح بر جا گذاشت. اتاق‌های خبر و خبرنگاران در خط مقدم پوشش ویرانی‌های به جا مانده از این زلزله قرار دارند و همزمان رسانه‌های اجتماعی نام افراد ناپدیده شده و نیز اطلاعات سازمان‌هایی را که توان امدادرسانی دارند، منتشر می‌کنند.
من با خبرنگاران در سوریه، ترکیه و لبنان در مورد تجربیات آنها در جریان زلزله اخیر ترکیه و سوریه و وضعیت پس از آن گفتگو کرده‌ام. آنها درباره نحوه گزارش رسانی مسئولانه از این فاجعه، راستی‌آزمایی اطلاعاتِ در گردش و این که چرا در مواقع بحران، همکاری مهم است، با من گفتگو کرده‌اند.
تصویر ویرانی زلزله در شمال سوریه؛ عکاس: رامی محمد، خبرنگار سوری
مشاهده فاجعه
خبرنگاران در ترکیه و سوریه از زلزله اخیر مستقیماً آسیب دیده‌اند. احمد عرابی، خبرنگار سوری که در هنگام زلزله، با خانواده خود در شهر اَتارِب در استان حلب بود، می‌گوید: «وحشت‌زده از خواب برخاستم، احساس کردم که همه دنیا در حال تکان خوردن است، با همسر و فرزندانم خانه را ترک کردیم،چون فکر کردم که شاید یک حمله موشکی در کار باشد. برق خانه قطع شد و ما شش ساعت را در خودرو سپری کردیم. هوا بارانی بود، صدای فروریختن ساختمان‌ها را می‌شنیدیم و بوی ویرانی را حس می‌کردیم.»
یک خبرنگار دیگر سوری به نام حنین السید که او هم در حلب حضور دارد، آن شب غم‌انگیز را این‌چنین شرح داد: «من ترسیده بودم و با کودکانم، همسرم و مادرم به سوی خیابان دویدم. طبقه دوم خانه ما فرو می‌ریخت و بر سرِ ما سنگ میبارید.
با وجود آنکه خبرنگاران هم در این زلزله آسیب دیدند، بسیاری از آنها بلافاصله پس از وقوع این فاجعه به کمک مردم شتافتند.
رامی محمد، یک خبرنگار دیگر اهل سوریه، به بیرون کشیدن قربانیان از زیر آوار کمک کرده است. او می‌گوید: «وسعت تخریب، وحشتناک است. در نگاه اول فکر می‌کنید وارد منطقه‌ای شده‌اید که با بمب‌های هسته‌ای هدف قرار گرفته است.»
علی الابراهیم، خبرنگار تحقیقی و یکی از موسسان واحد خبرنگاری تحقیقی سوریه برای خبرنگاری پاسخگویی (SIRAJ) تجربه خود را در مورد از دست دادن خویشاوندانش در این زلزله روایت می‌کند: «عموی من، همسرش و سه کودک آنها ۴۲ ساعت زیر آوار ماندند و همگی همانجا جان سپردند.»
شهر بسنیا در حومه ادلب؛ عکاس: احمد عرابی، خبرنگار سوری
بیشتر بخوانید: چگونه باید برنامه‌ی عمل برای پوشش دادن به یک فاجعه را تنظیم کرد
خدمات رسانه‌ای و حکایت‌های بشردوستانه
خلیل عشاوی، عکاس رویترز و از موسسان Frontline in Focus می‌گوید که به سوریه کمک بین‌المللی اندکی شده و به همین علت پس از زلزله، مردم زیر آوار صدها خانه به دنبال بازماندگان گیر افتاده بودند. پدر و مادر خود عشاوی در شهر انطاکیه در ترکیه برای دو روز زیر آوار بودند، اما زنده نجات یافتند.
عشاوی بعد از آن که از سالم بودن اعضای گروهش در سوریه مطمئن شد، آنها را به کار برای مستندسازی این زلزله با تصویرهای هوایی و موضوعات خبری انسان‌محور گماشت. اینترنت و برق در بسیاری از قسمت‌های سوریه قطع هستند و برخی دیگر از اعضای گروه او به مرزهای سوریه رفتند تا محتوای تولید شده را در وبسایت و رسانه‌های اجتماعی آپلود کنند.
هدیل عرجه، موسس رسانه Tiny Hand و از موسسان Frontline in Focus، به خبرنگاران توصیه می‌کند که در هنگام تهیه گزارش از وضعیت زجرآور پس از زلزله، بکوشند که تا حد امکان حرفه‌ای عمل کنند. او می‌گوید: «خبرنگاران در سوریه و ترکیه باید اراده و عزمِ گزارش‌گری حرفه‌ای و بی‌طرفانه را از رویدادها و واقعیت‌ها داشته باشند. باید رنج مردم را گزارش کنند و گزارش‌های انسانی بنویسند تا صدای آسیب‌دیدگان را به دیگران برسانند.»
خودروی آسیب‌دیده حنین السید، خبرنگار سوری
راستی‌آزمایی اطلاعات
Joyce Hanna یک خبرنگار راستی‌آزمای خبرگزاری فرانسه با هشدار نسبت به آنکه در جریان بلایای طبیعی، اطلاعات نادرست تکثیر می‌شوند، می‌گوید: «منتشرکنندگان اخبار جعلی از بلایای طبیعی سوء استفاده می‌کنند، چون در این شرایط، تصویرهای تکان‌دهنده بسیاری مثل کودکی در حال گریه که خانواده خود را از دست داده و تصویرهای کودکان در زیر آوار منتشر می‌شوند. انتشار دهندگان شایعات، ویدیوهای ترسناک گذشته را که به رویداد فعلی ربطی ندارند، منتشر می‌کنند تا کاربران فریفته شوند و آنها را در رسانه‌های اجتماعی به اشتراک بگذارند.»
با وقوع زلزله در ترکیه و سوریه، Hanna و همکارانش با استفاده از ابزارها و روش‌هایی مثل جستجوی معکوس تصاویر و بررسی ویدیوها، کوشیده‌اند محتوای اصلی و محتوایی را که از فاجعه‌های گذشته در اینترنت منتشر شده، از یکدیگر تشخیص دهند.
Hanna می‌گوید: «ما از تجربه خبرنگاری خود مثل اضافه کردن کلیدواژه‌ها برای راستی‌آزمایی اطلاعات و محدود کردن جستجو به یک دوره زمانی مشخص استفاده می‌کنیم. بعلاوه با خبرنگاران خود در سراسر جهان تماس می‌گیریم تا از صحت اخبار و عکس‌ها اطمینان پیدا کنیم.» او توصیه می‌کند که: «برای جلوگیری از انتشار شایعات در هنگام بلایای طبیعی، قبل از آن که از صحت تصویرها و ویدیوها مطمئن شوید، آنها را منتشر نکنید.»
تصویر از حنین السید
بیشتر بخوانید: توصیه‌هایی برای امن ماندن هنگام پوشش خبری ناآرامی یا سانحه
رساندن اخبار و ارقام وقایع
مصطفی رعد، خبرنگار نشریه Scientific American، پس‌لرزه‌هایی را که پس از زلزله اخیر، در لبنان احساس شد، پوشش داده است. او می‌گوید: «من روی بزرگی این زلزله و تاثیر آن بر لبنان و کشورهای همسایه آن تمرکز کرده‌ام. من اطلاعات علمی مثل گسل‌های لرزه‌ای در لبنان را به شکلی ساده در صفحه فیسبوک خود همرسانی می‌کنم تا مردم احساس مسئولیت کنند. همچنین به آنها می‌گویم که برای محافظت از خود باید چه کار کنند.»
رعد به خبرنگاران توصیه می‌کند که برای دریافت آمارهای درست در مورد بلایای طبیعی به منابع رسمی مراجعه کنند، قبل از بازنشر اطلاعات در رسانه‌های اجتماعی، از صحت حساب‌های کارشناسان مطمئن شوند، و از دانشمندان، کارشناسان و مراکز تحقیقی که در زمینه زلزله و بلایای طبیعی تخصص دارند، راهنمایی بخواهند. او همچنین هشدار می‌دهد که باید به خاطر سپرد که اطلاعات نادرست می‌تواند به مردم آسیب دیده از فاجعه زیان برساند و به یاد داشته باشید که آمارهایی که شما گردآوری می‌کنید باید با اطلاعات منابع دیگر همخوانی داشته باشد.
تصویر از خلیل عشاوی
نکته‌های کاربردی برای گزارش‌گری از زلزله
میس قات، خبرنگار و مربی آموزشی سوری، به خبرنگارانی که حوادث طبیعی را پوشش می‌دهند، چنین توصیه می‌کند:
ایمنی خود را در اولویت قرار دهید؛ ایمنی شما مهمتر از آن است که نخستین خبرنگاری باشید که از موضوعی گزارش می‌دهید یا تصویری را ضبط می‌کنید.
از رفتن به مناطق پر خطر خودداری کنید و از مقررات ایمنی که از سوی مقام‌های محلی و امنیتی وضع شده‌اند، پیروی کنید.
در هنگام پوشش خبری بلایای طبیعی، به اصول اخلاقی خبرنگاری و معیارهای حرفه‌ای پابند باشید.
از دستورالعمل‌ها در مورد نشر تصاویر کودکان پیروی کنید و به حریم خصوصی خانواده‌های آسیب دیده احترام بگذارید.
در زمان مصاحبه با مردمی که ممکن است با تنش روحی پس از حادثه (تراما) یا ضربه روحی دست و پنجه نرم کنند، دستورالعمل‌های حرفه‌ای را در نظر بگیرید.
پیش از نشر اطلاعات، آنها را راستی‌آزمایی کنید، زیرا بحران‌ها، بستر مناسبی برای نشر اطلاعات نادرست هستند.
تصویر اصلی از کرم کیلیه، از همکاران Frontline in Focus
تمام تصویرها با اجازه صاحبان آنها منتشر شده‌اند.
این مطلب نخست در آی جی نت عربی منتشرشده است.
مقالات بیشتری نوشته
