استفاده معترضان ایرانی از تیک‌تاک برای دور زدن سانسور دولتی

تصویرهای اعتراضات در ایران در پی کشته شدن مهسا امینی ۲۲ ساله در روز ۲۵ شهریور ۱۴۰۱ (۱۶ سپتامبر ۲۰۲۲) و گزارش‌های سرکوب بی‌رحمانه این اعتراضات، در رسانه‌های اجتماعی بازتاب گسترده‌ای یافته‌اند. 

این جریان اطلاعات در حالی ادامه دارد که رژیم ایران برای محدود کردن دسترسی به اینترنت و سانسور اطلاعاتی که از این کشور خارج می‌شود، تلاش می‌کند.

یکی از روش‌های موثری که معترضان ایرانی برای دور زدن محدودیت‌ها و سانسور به کار گرفته‌اند، استفاده از تیک‌تاک بوده است. تیک‌تاک رسانه‌ای اجتماعی برای به اشتراک‌گذاری ویدیوست که بیشتر برای جوانانی که ویدیوهای کوتاه خود را در حال آواز خواندن و رقصیدن در آن منتشر می‌کنند، شناخته شده است. 

شیوه‌ به اشتراک‌گذاری ویدیو در این رسانه اجتماعی و برچسب‌گذاری هوشمندانه ویدیوها از سوی معترضان به فعالان کمک کرده است که محاصره اطلاعاتی نهادهای امنیتی ایران را که در فناوری دست بالایی دارند دور بزنند و به مخاطب بیشتری برسند. 

من به عنوان محققی که جوانان و فرهنگ مشارکتی - مثل هنر و اطلاعاتی که از سوی افراد غیر متخصص تولید می‌شود -- از جمله داستان‌هایی که علاقمندان به فرد یا سلبریتی خاصی می‌نویسند که به آنها فن‌فیکشن (fan fiction) می‌گویند، و همچنین شهروندخبرنگاری -- را مطالعه می‌کند، باور دارم که این روزها دارد ثابت می‌شود که تیک‌تاک در مواجهه با سرکوب شدید، یک ابزار موثر برای فعالیت سیاسی‌ست. 

کلید اثربخشی تیک‌تاک، نحوه کارکرد آن است. هر ویدیوی تیک‌تاک که کاربران ضبط می‌کنند معمولاً ۶۰ ثانیه یا کمتر از آن است و وقتی تمام شد از سر شروع می‌شود. 

کاربران می‌توانند ویدیوهای کاربران دیگر را ویرایش کنند و یا آن را با گزینه «stitch» یا ادغام در صفحه خودشان به اشتراک بگذارند. همچنین می‌توانند یک صفحه جدا ایجاد کنند و با گزینه «duet»، در یک طرف صفحه ویدیوی اصلی و در طرف دیگر ویدیوی خودشان را به اشتراک بگذارند. 

 

بیشتر بخوانید: آنچه خبرنگاران باید پیرامون اعتراضات ایران بدانند

 

گزینه‌های ادغام و duet

 در ایران یک معترض برای استفاده از تیک‌تاک از چندین VPN استفاده می‌کند که ترافیک اینترنت را از چندین سرور می‌فرستند تا برای مدتی که به منظور پُست کردن یک ویدیو در تیک‌تاک نیاز است، در برابر قطع اینترنت دولتی مقاومت کند.

با پست شدن ویدیو، کاربرانی که از آن معترض حمایت می‌کنند، ویدیوی او را هزاران باز «لایک» می‎کنند، آن را با ویدیوهای خود ادغام یا می‌کنند و یا با آن ویدیوی دوتایی یا duet می‌سازند و سپس روی هر کدام از این ویدیوهای بازتولید شده، بارها همین روندها تکرار می‌شوند.  

به همین جهت در این روند، شناسایی اطلاعات فردی که نخست ویدیوی مشخصی را پست کرده است پر از ابهام است. تنها چند دقیقه پس از پست شدن ویدیو، پست کننده ویدیو به فردی ناشناس مبدل می‌شود، هرچند پیام او دیگر پخش شده و در حال همرسانی ت‌ست.

حتی اگر ویدیویی به علت نقض دستورالعمل‌های انجمن تیک‌تاک، علامت‌گذاری شود، سرعت «لایک» و ساختن «duet» با آن ویدیو از سوی کاربران بسیار بیشتر از سرعت تیک‌تاک برای حذف محتوای اصلی از این رسانه است. 

در ویدیویی که بیش از ۶۲۰ هزار بازدید داشته است، Elica Le Bon، وکیل مدافع ایرانی - آمریکایی بینندگان را تشویق کرد که همه محتوای مربوط به اعتراضات ایران را به اشتراک بگذارند تا اطمینان یابند که جهان همچنان به آن توجه می‌کند. یک کاربر دیگر تیک‌تاک با نام کاربری @gal_lynetteT سی و پنج هزار دنبال‌کننده خود را فرامی‌خواند که به عنوان شکلی از شهروند-خبرنگاری، ویدیوهای زنان ایرانی را بی‌درنگ duet کنند تا «گزارش‌دهی و روایت‌ آنها را زنده نگه دارند.» 

بازی دادن الگوریتم 

در جایی دیگر، یک کاربر دیگر با نام کاربری @m0rr1gu به چهل و چهار هزار دنبال‌کننده خود می‌گوید که چگونه ویدیوها را بدون آن که مقررات نشر محتوا را در تیک‌تاک نقض کنند، به اشتراک بگذارند.

توصیه او در کنار موارد دیگر، شامل استفاده از زبان رمزی یا رمز است که در انگلیسی به «algospeak» مشهور شده است و از آن برای دور زدن مقررات نشر محتوا و دستورالعمل‌های انجمن رسانه‌های اجتماعی استفاده می‌شود.

بازی دادن الگوریتم‌های تیک‌تاک کمک می‌کند اطمینان یابیم مردمانی که بسیار احتمال دارد یک ویدیو را به اشتراک بگذارند، آن را می‌توانند پیدا کنند.

برای مثال یگانه مفاهر، یک تیک‌تاکر ایرانی - آمریکایی از دیده شدن رسوایی یک سلبریتی در اینترنت استفاده کرده و ویدیویی را نشر کرد که عنوان آن را گذاشته بود «Adam Levine Also DMd Me»؛ تنها برای آن که توجه مردم را جلب کند و بگوید: «حالا که توجه‌تان به من است، باید بگویم که اینترنت در Ir@n (ایران) قطع شده است.»

یگانه، با حذف کردن نام ایران و گذاشتن نام Levine، الگورتیم تیک‌تاک را بازی داد و با این کار هم بینندگانی را که مسائل ایران را دنبال می‌کردند حفظ کرد و هم با hashbaiting یا استفاده هدفمند از یک هشتگ برای جلب کارابران، دیگرانی را که رسوایی آن سلبریتی (خواننده آمریکایی به نام ادم لوین) را دنبال می‌کردند، به صفحه خود کشاند. 

پیش از همرسانی این ویدیو، پربازدیدترین ویدیوی صفحه تیک‌تاک یگانه، ویدیویی مربوط به تاریخچه قانون حجاب در ایران بود که نزدیک به ۳۴۱ هزار بازدید داشت. اما ویدیویی که هشتگ «Levine» را داشت بیش از ۱،۶ میلیون باز بازدید شده است. 

یگانه قبل از آن در حساب خود از تجربه‌های خود به عنوان یک شهروند ایرانی - آمریکایی حرف زده بود و کاربران علاقمند به فرهنگ ایران را جذب کرده بود. پس از درگذشت مهسا امینی، او به اندازه‌ای در مورد این مساله و رویدادهای ایران در حساب تیک‌تاک خود ویدیو به اشتراک گذاشت که Chris Cuomo مجری شبکه NewsNation در مورد اعتراضات ایران با او مصاحبه کرد. 

 

بیشتر بخوانید: خبرنگاری مدرن، خبرنگاری سیار است

ترانه یک جنبش

یک عنصر کلیدی ویدیوهای تیک‌تاک، صداست که معمولاً یک آهنگ است و در ویدیوهای ادغام شده یا duet شده هم بسیار استفاده می‌شود. صدای بسیاری از ویدیوهایی که وقایع ایران را به تصویر می‌کشند آهنگ «برای» از شروین حاجی‌پور، خواننده و ترانه‌سرای ایرانی‌ست که بیشتر از ۱۱،۷ میلیون بار بازدید شده است. 

ترانه این آهنگ برگرفته از شماری توییت‌ فارسی ا‌ست که دلایل ایرانیان را برای انقلاب شرح می‌دهند. شروین به علت خواندن این آهنگ بازداشت شد اما بعداً آزاد شد. از آن زمان به بعد، «برای» به ترانه‌ای جهانی برای اعتراض مبدل شده است. 

کاربران تیک‌تاک که حامی اعتراضات بودند و در مورد سلامت شروین حاجی‌پور نگران بودند، با هم متحد شدند و کوشیدند در برابر واکنش‌های منفی به این آهنگ از او محافظت کنند. به این صورت که با به اشتراک‌گذاری هزاران ویدیو از کاربران خواستند آهنگ «برای» را نامزد دریافت جایزه ویژه Grammy یعنی بهترین آهنگ برای تغییر اجتماعی کنند که بخشی تازه در این رقابت است که امسال به بخش‌های این رقابت افزوده شده است. 

در ماه اکتبر از میان ۱۱۵ هزار درخواست نامزدی برای این جایزه، این آهنگ ۸۳ درصد آن را به خود اختصاص داده بود که سبب افزایش توجه جهانی به شروین و این آهنگ شد. 

 «برای» و هشتگ‌های مرتبط با آن منابع مشترکی هستند که کمک می‌کنند تیک‌تاک، پلتفرمی برای سیاست‌های مشارکتی باشد. در حالی که جهانیان ایران را زیر نظر دارند، تیک‌تاکرها الگوریتم‌های این رسانه اجتماعی را بازی می‌دهند تا ویدیوهای ایران فراتر از محدوده دسترسی حکومت این کشور دیده شوند.

در تیک‌تاک برای همه چیز، از نامزدی آهنگ یاد شده برای جایزه موسیقی Grammy تا نوشتن نامه به نمایندگان محلی و رهبران جهان، کمپین‌های فعالی وجود دارند.  

این ویدیوها به افراد غیرمتخصص آموزش می‌دهند که پنهانی، از ترافیک اینترنت ایران میزبانی کنند و کاربران را به سمت اعتراضات در محلات‌‌شان هدایت کنند. کاربران دادخواست‌هایی را برای رهبران گروه هفت کشور صنعتی جهان به اشتراک می‌گذارند که خواست آنها اخراج دیپلمات‌های ایرانی و واداشتن حکومت ایران به اسخگویی از سوی سازمان ملل به علت ارتکاب جرم علیه قوانین بین‌المللی است. 

با شروع اعدام معترضان در ایران، کمپین #StopExecutionsInIran، بیش از صد میلیون بار در تیک‌تاک چرخیده است. 

این ابزارهای تعاملی و الگوریتم‌های تیک‌تاک برای تبلیغ محتوا عناصری هستند که این پلتفرم را از اپلیکیشنی برای رقص نوجوانان به یک پلتفرم قدرتمند جهانی برای اعتراض و اقدام سیاسی تبدیل کرده است. 

با وجود آن که ایرانیان برای تغییر مبارزه می‌کنند و هواداران آنها در سراسر جهان به یک پلتفرم غیرقابل انتظار هجوم برده‌اند تا صدای آنان را به همه برسانند، روشن نیست که عاقبت این جنبش چه خواهد شد. اما یک امر روشن است: شاید انقلاب در تلویزیون نشان داده نشود، اما در اینترنت «لایک، ادغام و duet» خواهد شد. 

 

 

Whitney Shylee May، دانشجوی دکترای مطالعات آمریکا در دانشکده علوم انسانی کالج Austin در دانشگاه Texas است. 

تصویر از آنسپلش، عکاس: Craig Melville

این مقاله تحت مجوز مشترکات خلاقانه یا Creative Commons license از نشریه The Conversation، در اینجا بازنشر شده است. 

مقاله اصلی را می‌توانید اینجا بخوانید.