خبرنگاران در افغانستان به مدت دو دهه افکار عمومی را در جریان اخبار و اطلاعات حیاتی گذاشتند و این کار را با خبرها و گزارش هایی انجام دادند که در روزنامه های مستقل، ایستگاه های رادیویی و شبکه های تلویزیونی منتشر یا پخش می شد. وقتی طالبان سال گذشته به قدرت بازگشتند، همه چیز به یک باره تغییر کرد.
سمیع الله مهدي، خبرنگار شاخص افغان که اکنون به عنوان مشاور برنامه با مرکز بین المللی خبرنگاران کار می کند، می گوید اکنون به خاکستری از آنچه سالها پیش ایجاد کردیم، می نگریم و می بینیم که مشت آهنین طالبان بر هر رسانه آزادی می کوبد. دشوار است شاهد آن باشی که آنچه که دوست داشته ای و عمری روی آن کار کرده ای، اکنون بی رحمانه ویران می شود.
Amu TV نام تریبون خبری دیجیتالی است که مهدی به عنوان سردبیر آن فعالیت می کند. او این تلویزیون را برای پخش گزارش به دری و پشتو همراه شماری خبرنگار داخل و خارج افغانستان تاسیس کرده است.
مهدي که در سال ۲۰۱۲ جایزه خبرنگاری نایت مرکز بین المللی خبرنگاران را برد، امسال انیسه شهید را که خبرنگار افغان دیگری است، برای دریافت این جایزه نامزد کرده است.
گفت و گو با مهدی را اینجا می خوانید.
مرکز بین المللی خبرنگاران: وقتی طالبان سال گذشته روی کار آمدند، گزارش‌هایی را از شکنجه، تهدید و ارعاب خبرنگاران و ناگزیر شدن آنها به خروج از کشور دیدیم. شرایط امروز افغانستان برای خبرنگاران چگونه است؟
مهدی: اعداد بهترین راه نمايش واقعیت هستند. حدود ۳۰۰ نهاد رسانه ای از ۱۵ اوت سال ۲۰۲۱ در افغانستان تعطیل شده اند. بیش از ۶۰ درصد از خبرنگاران کار خود را از دست داده اند. بیش از ۸۵ درصد زنان خبرنگاران بیکار شده اند. متجاوز از ۳۲ مورد بازداشت به دست طالبان گزارش شده است. بسیاری از موارد دیگر هم گزارش نشده اند.
شمار زیادی از خبرنگاران به دست طالبان بازداشت یا شکنجه شده اند، بدون توضیح یا ارائه دلیلی. این به ویژه طی روزها و هفته های اول روی کار آمدن طالبان معمول بود. در یکی از این موارد که گزارش شده است، طالبان دو خبرنگار روزنامه ای به نام the Truce (آتش بس) را بازداشت کردند. تصاویر شکنجه آنها به دست طالبان بعدا منتشر شد؛ تصاویر رقت باری که نشانگر خشونت و بی رحمی شکنجه گران بود. طالبان هرگز اعلام نکردند که آنها را به چه دلیلی بازداشت کرده بودند، تنها کاری که این خبرنگاران انجام داده بودند، پوشش خبری تظاهرات زنان بود.
این، محیط کنونی افغانستان است. طالبان روزانه به اتاق های خبر می روند و دستور می دهند که چه نوع گزارش هایی قابل انتشار است و کدام موضوعات نباید پوشش داده شود. در برخی نقاط کشور، به ویژه در شمال شرقی، طالبان از خبرنگاران می خواهند که گزارش هایی را که قصد دارند منتشر کنند، هر روز برای آنها بفرستند و تایید بگیرند. هیچ کس نمی تواند از طالبان انتقاد کند یا درباره آنها و ارتشاء رهبرانشان چیزی بگوید یا انتقادی مطرح کند. این شرایط افغانستان را بدون رسانه آزاد و بدون دسترسی به اطلاعات حیاتی برای درک و تحلیل رویدادهای جاری قرار داده است.
۳۰۰ رسانه در افغانستان تعطیل شده اند. آیا این تعطیلی به اجبار بوده؟
در برخی موارد بله، چون طالبان آنها را تهدید کرده بودند. می ترسند که اگر به کار ادامه دهند، طالبان آنها را مجازات کند. فکر می کنم بعضی از اتاق های خبر هم تصمیم گرفتند به جای انتشار دروغ یا تبدیل شدن به سخنگویان طالبان، سکوت کنند.
یکی از مطالب دیگر آی جی نت فارسی را پپرامون خبرنگاران و خبرنگاری در افغانستان اینجا بخوانید.
طالبان چه شیوه هایی را برای خاموش کردن خبرنگاران و تحت فشار گذاشتن آنها به کار می برند؟
راه های گوناگون. مسلح به اتاق های خبر می روند و به سردبیران و خبرنگاران دستور می دهند چه کار کنند. سردبیران را به دفاتر اطلاعاتی شان فرا می خوانند و به آنها می گویند چه کاری باید انجام دهند. به مجریان پیامک می فرستند یا تلفن می کنند و آنها را با پرسش در مورد مصاحبه ای که کرده اند یا مهمانی که دعوت کرده اند، تحت فشار قرار می دهند. طالبان همچنین خبرنگاران و خانواده هایشان را تهدید می کنند.
آنها همچنین تلاش می کنند صاحبان رسانه ها را کنترل کنند. اگر صاحبان رسانه ها از طالبان اطاعت کنند، طالبان در بیشتر موارد موفق به کنترل خبرنگاران خواهند شد. بعضی از صاحبان رسانه این کار را کرده اند.
یکی از مطالب دیگر آی جی نت فارسی را پپرامون خبرنگاران و خبرنگاری در افغانستان اینجا بخوانید.
آگاهی از تاریخ در این راستا مهم است. سال های درازی است که طالبان علیه خبرنگاری در افغانستان تبلیغ می کنند و خبرنگاران را جاسوسان غرب می خوانند. آنها طی بیست سال اخیر خبرنگاران را کشته اند. بعضی از همکاران من در میان کشته شدگان بوده اند. وقتی برای رادیو آزادی کار می کردم که سرویس افغان رادیو اروپای آزاد است، یکی از همکارانم به نام الیاس دایی در استان هلمند به دست طالبان کشته شد. او، و همزمان من، پیوسته از سوی طالبان تهدید می شدیم.
اگر طالبان با خبرنگاری تماس بگیرند و از او بپرسند که چرا سوال خاصی را طرح کرده یا چرا فلان گزارش را منتشر کرده است، یعنی او را به گونه ای بسیار بسیار جدی تهدید کرده اند.
به خبرنگارانی که پیرامون رویدادهای افغانستان گزارش تهیه می کنند، چه می گویید؟
تنها یک چیز: بر مردم تمرکز کنید، بر زندگی واقعی مردم. این، ساده ترین راه برای بیان روایت واقعی افغانستان است. مردم از زمانی که طالبان روی کار آمده اند، رنج می کشند. غذا ندارند. به خدمات درمانی دسترسی ندارند. به تحصیل دسترسی ندارند. موارد نقض حقوق بشر و کشتارهای فراقانونی به طور روزمره اتفاق می افتند. اینها داستانهای واقعی هستند و این، چهره واقعی طالبان است.
باید به خاطر داشته باشیم که طالبان تمام واقعیت افغانستان نیستند. بیش از شصت درصد از جمعیت افغانستان زیر ۲۵ سال دارد. این نسل جوان با ارزشهایی بسیار متفاوت بزرگ شده است. آزادی بیان، حقوق زنان، حقوق بشر و انتخابات را تجربه کرده است و می خواهد دولت منتخبی روی کار بیاید و امکان آن را داشته باشد که نظر یا خواسته خود را چنین دولتی اعمال کند. این نسل می خواهد مثل هر شهروند دیگری در جهان زندگی عادی داشته باشد.
در عوض، آنچه اکنون روی داده این است که ما در حال از دست دادن نسل دیگری هستیم. طالبان مانع تحصیل دختران شده اند. همه زنان کارمند دولت را اخراج کرده اند. چندین فعال زن را ربوده اند و آنها را به سختی شکنجه داده اند. رسانه ها را سانسور کرده اند. در قتل های فراقانونی دست دارند. دولت خود را به طور کامل با تنها اعضای یک تبار، شکل داده اند.
یک نسل از افغانها را در دهه ۱۹۹۰ زیر سلطه طالبان از دست دادیم. اکنون این اتفاق دوباره در حال تکرار شدن است.
یکی از مطالب دیگر آی جی نت فارسی را پپرامون خبرنگاران و خبرنگاری در افغانستان اینجا بخوانید.
در حال حاضر چه کمکهایی برای خبرنگاران در افغانستان موجود است؟
چند صد خبرنگار موفق شدند از کشور خارج شوند. اما هزاران تن دیگر از آنها هنوز داخل کشورند و هیچ امیدی به آینده ندارند و خواهان کمک هستند. بیشتر ما هیچ کاری نمی توانیم بکنیم. شرایط بسیار دشواری است. شرایط کنونی افغانستان را از نسخه چاپی بهترین روزنامه هایش نیز محروم کرده است، چون اکنون این روزنامه ها تنها آنلاین موجودند.
چه کارهایی برای حمایت از خبرنگاران افغان می توان انجام داد؟ آیا راهی برای حمایت معنادار از آنها وجود دارد؟
یکی از کارهای که خبرنگاران در تبعید افغان مشغول انجام آن هستند، برقراری ارتباط با خبرنگارانی است که هنوز داخل کشورند. آنها می توانند برای خبرنگاران خارج از کشور تصویر و گزارش بفرستند تا خبرنگاران در تبعید از آنها گزارش تهیه کنند.
با این وصف، فضای آزادی بیان در حال تنگ تر شدن است. مردم حس می کنند که حتی وقتی داخل خانه هایشان هستند، سانسور می شوند. من خوشحالم که مرکز بین المللی خبرنگاران برنامه ای تازه را فعال کرده تا خبرنگاران و رسانه های در تبعید را در تهیه گزارش از افغانستان حمایت کند. این نوع طرح ها برای زنده نگاه داشتن خبرنگاری در افغانستان اهمیت بسیاری دارند.
چه راه حلی برای مشکلات کنونی افغانستان وجود دارد؟
زنده نگاه داشتن خبرنگاران و رسانه ها برای زنده نگاه داشتن مردم افغانستان اهمیت دارد. اگر بخواهیم بدانیم که در افغانستان واقعا چه اتفاقاتی در حال روی دادن است، شرایط را ثبت کنیم و طالبان را پاسخگو قرار دهیم، تنها راه انجام آن خبرنگاری است. وگرنه فجایع دهه ۱۹۹۰ تکرار خواهد شد، مردم کشته می شوند و به گوشه های گوناگون کشور آواره خواهند شد. تنها خبرنگاران هستندن که می توانند درباره آنچه روی می دهد، آگاهی رسانی کنند. فرستادن خبرنگاری از یک کشور بسیار دور به افغانستان برای آن که چند روزی در کابل بماند و گزارش تهیه کند کمک زیادی نخواهد کرد، چون نمی تواند روایت کامل را گزارش کند.
اگر دنیا بخواهد به رسانه های افغانستان کمک کند، باید به رسانه های محلی آن کمک کند. این به معنای قدرت دادن به خبرنگاران محلی است برای آن که گزارش هایشان را تهیه کنند و زندگی مردم را زیر سلطه طالبان روایت کنند. صیانت از مطبوعات آزاد و آزادی بیان در افغانستان در هر گفت و گوی جامعه جهانی با طالبان باید در اولویت قرار گیرد.
تصویر از آنسپلش، عکاس: Farid Ershad.
این مطلب بدوا از سوی مرکز بین المللی خبرنگاران منتشر شد و وبسایت آی جی نت فارسی اینجا آن را بازنشر کرده است.
مقالات بیشتری نوشته
