خشونت جنسی یک موضوع پیچیده و تابوست که گاهی از سوی خبرنگاران درست درک نمی‌شود. تشخیص خشونت جنسی، محافظت از منابع و گزارش‌گری اخلاقی به خصوص در جریان جنگ، چالش‌برانگیز است. همانند جنگ‌های سوریه و یوگسلاوی سابق، گزارشهای خشونت جنسی در جریان تهاجم جاری روسیه به اوکراین در سرخط خبرها قرار گرفته‌اند. خبرنگاران چگونه می‌توانند از این رویدادها، مسئولانه گزارش تهیه کنند؟
شبکه جهانی روزنامه‌نگاری تحقیقی یا GIJN اخیراً به منظور همرسانی بهترین راهکارها در زمینه پوشش خبری خشونت جنسی، وبیناری را با عنوان تحقیق و گزارش‌گری درباره خشونت جنسی مرتبط با منازعه یا (CRSV) برگزار کرد. سه مهمان به نام‌های Alix Vuillemin، Lauren Wolfe و Gavin Rees در روز سوم نوامبر سال ۲۰۲۲ در این برنامه سخنرانی کردند و جنبه‌های مختلف این موضوع را به بحث گذاشتند. این وبینار ترجمه همزمان فرانسه، اسپانیایی و روسی داشت. چکیده مطالب مطرح شده در آن را در این مطلب می‌خوانید و لینک مشاهده آن را هم در همین مطلب می‌توانید بیابید.
تشخیص خشونت‌های جنسی یا جنسی شده (جنسیت زده)
اول، نکته‌ای را در مورد واژه‌شناسی در این مطلب یادآور می‌شویم. متخصصان به طور روزافزون عبارت «خشونت جنسی شده» را به جای «خشونت جنسی» به کار می‌برند تا انگیزه مرتکبان را که بیشتر اِعمال قدرت و کنترل است تا رسیدن به ارضای جنسی، با دقت توضیح دهند. عده‌ای از این دو اصطلاح به جای هم استفاده می‌کنند.
Alix Vuillemin، مشاور ارشد نهاد ابتکار زنان برای [مبارزه با] خشونت جنسی، اصول اساسی چگونگی ظاهر شدن این جرایم را در مناطق جنگ‌زده مورد بحث قرار داد.
Vuillemin می‌گوید: «در جایی که منازعه باشد، همیشه خشونت جنسی هم وجود دارد». او در ادامه می‌افزاید که این نوع خشونت به عنوان «اَعمالی عمدی، بدون رضایت و دارای ماهیت جنسی که در جریان منازعه و از سوی و یا در برابر هر شخصی بدون در نظر داشتن سن و یا جنسیت انجام می‌شود»، تعریف شده است.
بیشتر بخوانید: توصیه هایی برای پوشش خبری آزار جنسی
Vuillemin تاکید می‌کند که خشونت جنسی شده، مترادف با تجاوز جنسی نیست. ختنه زنان، برهنگی اجباری، ضبط یا به اشتراک گذاشتن عکس‌های خصوصی، تحقیر جنسی مانند مجبور کردن کسی به پوشیدن لباس جنسیتی که به آن تعلق ندارد، و آزار و اذیت جنسی نمونه‌هایی از خشونت جنسی هستند.
به گفته Vuillemin، شاخص‌های بیرونی وجود دارند که می‌توانند از خشونت‌های جنسی خبر دهند. ناپدید شدن، تخلیه، یورش به خانه‌ها، تکثیر جنگ‌افزار و سلاح‌های سبک، بازداشت در اردوگاه‌ها و پست‌های بازرسی، جابجایی نیروها پس از پیروزی یا شکست و غارت می‌توانند هشدارهایی در مورد خشونت جنسی در مناطق جنگ‌زده باشند.
خبرنگاران باید خود را با اصول لاهه درباره خشونت جنسی آشنا بسازند. این اصول با تمرکز بر قربانیان خشونت جنسی بنیان نهاده شده و برای هر کسی که با قربانیان خشونت جنسی گفتگو می‌کند، چارچوبی جامع و از لحاظ فرهنگی حساس ارائه می‌کند. Vuillemin می‌گوید عامل کلیدی تعیین کننده این که چیزی ماهیت جنسی دارد یا خیر، درک مرتکب، قربانی و یا جوامع مربوطه آنهاست.
روزنامه‌نگاران باید به خاطر داشته باشند که در فرهنگ‌هایی که موضوع «ناموس» در آنها مهم است، زنان به این علت هدف خشونت جنسی قرار می‌گیرند که این موضوع می‌تواند بر کل خانواده و جامعه آنها تاثیر بگذارد.
اصول «عدم آسیب‌‌رسانی» و فنون مصاحبه با آگاهی از تراما (اختلال فشار روانی)
Lauren Wolfe، روزنامه‌نگار کهنه‌کار و استادیار دانشگاه نیویورک، می‌گوید به علت عواقبی که خشونت جنسی می‌تواند بر تمام جامعه وابسته به قربانی داشته باشد، برداشتن گام‌های بیشتر برای حفظ هویت قربانیان بسیار مهم است. او برای تاکید بر اهمیت تصمیم‌گیری خبرنگارانی که به این موضوع می‌پردازند، می‌پرسد: «آیا ترجیح می‌دهید کسی کشته شود، یا آن که گزارش‌تان را با نام مستعار قربانی پخش کنید؟»
Wolfe بر اهمیت حساس و با احتیاط بودن در هنگام تعامل با قربانیان خشونت‌های جنسی شده تاکید می‌ورزد و می‌گوید که به جای جستجو در اردوگاه‌های پناه‌جویان، موسسات غیردولتی محلی را که با قربانیان کار می‌کنند پیدا کنید و از آنها بخواهید شما را به کسی که حاضر به گفتگو باشد معرفی کنند.
وقتی منبعی برای مصاحبه یافتید مطمئن شوید که محفوظ می‌ماند؛ حتی اگر قبول کند که هویتش آشکار شود. اگر خطر نظارت دیجیتال از طرف پلیس یا دولت وجود دارد، از طریق تلفن با منابع صحبت نکنید.
Wolfe می‌گوید در هنگام انجام مصاحبه اصلی، اجازه دهید که قربانی، اختیار گفتگو را داشته باشد. مواظب باشید که در هنگام تایید جزییات خشونت جنسی شده، موجب آسیب دیدن دوباره قربانیان نشوید. برای پرهیز از این اشتباهات، توصیه‌های Wolfe و Gavin Rees را از نهاد Dart Center for Journalism & Trauma بخوانید:
- آهسته پیش بروید. اجازه دهید که مصاحبه شونده سرعت گفتگو را تعیین کند. با عجله نکردن، زمان و توجهی را که درخور مصاحبه است لحاظ کنید.
- از پرسش با کلمه «چرا» خودداری کنید. معمولاً پلیس و بازجویان از سوالاتی با واژه «چرا» استفاده می‌کنند، اما این می‌تواند برای قربانیان آزاردهنده باشد.
- از جزییات خشونت‌بار یا زننده نپرسید. این جزییات معمولاً برای گزارش مورد نیاز نیستند و تنها به هیجانی شدن رویداد می‌انجامند که می‌تواند با مجبور ساختن قربانی به زنده ساختن تجربه‌اش، به او صدمه بزند.
- رضایت مصاحبه شونده را بررسی کنید و برای او شرح دهید. مطمئن شوید با هر کسی که صحبت می‌کنید، می‌داند که مخاطبان گزارش کیستند و این که گزارش چاپی خواهد بود (نشر محدود) یا دیجیتال (نشر جهانی). این گونه فرض نکنید که مصاحبه شوندگان نحوه کار خبرنگاری را می‌دانند.
- زمینه رویداد را دریابید. خشونت‌های جنسی شده، سلاح جنگی هستند. طرح سوال‌هایی مثل این که «سرباز چه لباسی پوشیده بود؟» و «آنها چه گفتند؟» می‌توانند کمک کنند دریابید که حمله‌های خشونت‌بار جنسی نتیجه اَعمال شخصی بوده‌اند و یا تصمیم خطوط فرماندهی.
- با کادر پزشکی و پشتیبانی صحبت کنید. پزشکان و روان‌شناسانی که قربانیان را معالجه می‌کنند می‌توانند در مورد شرایط مربوط به حمله (مثل محل پیدا شدن قربانیان، حضور سربازان قبل از حمله و یا صورت گرفتن تهاجم) به شما اطلاعات بدهند.
- از اصول سه‌گانه پیروی کنید. اول از منابع در مورد زمانی که احساس مصونیت و ثبات داشتند بپرسید و سپس درباره زمانی که به خشونت انجامید و مصاحبه را با تمرکز بر زمان حال و این که در حال حاضر چه کاری انجام می‌دهند و چه حالی دارند، به پایان برسانید. این کار از این که قربانیان در پایان مصاحبه از آسیبی که دیده‌اند، رها شوند، جلوگیری می‌کنند. به قسمت آخر مصاحبه زمان بیشتری اختصاص دهید.
دفتر اروپای The Dart Centre درباره بهترین راهکارها برای پوشش خبری خشونت‌های جنسی مرتبط با جنگ، مطالب مفصل‌تری هم دارد.
بیشتر بخوانید: راهنمایی هایی برای تهیه گزارش حرفه ای از کارگران جنسی
لینک به وبینار (اگر لینک به خودی خود دیده نشد، وبینار را با کپی - پیست کردن این لینک می‌توانید ببینید:)
https://www.youtube.com/watch?v=niEWOqFSX2M&t=2s
درک چگونگی تاثیر تراما (اختلال فشار روانی) بر حافظه و شاهدان
خبرنگاران اغلب زیر فشار هستند که در زمان‌های تعیین شده کوتاه منبع بیابند، گزارشهای تازه و فوری بفرستند و عکس و ویدیو بگیرند. انجام این کار در هنگام تهیه گزارش از خشونت‌های جنسی شده در مناطق جنگ‌زده چالش‌برانگیزتر است.
Rees می‌گوید مهم است بدانید که تراما ابعاد زیستی (بیولوژیک)، روانی و اجتماعی دارد. این می‌تواند برای خبرنگاران چالش‌برانگیز باشد. ممکن است قربانیان به علت اتفاقاتی که در نتیجه بروز تراما در بدن رخ می‌دهد، خاطرات قطعه قطعه یا گسسته‌ای داشته باشند، و شاید در روایتشان خلاءهایی وجود داشته باشد.
ممکن است قربانیان به علت اتفاقاتی که در نتیجه بروز تراما در بدن رخ می‌دهد، خاطرات قطعه قطعه یا گسسته‌ای داشته باشند، و شاید در روایتشان خلاءهایی وجود داشته باشد. (تصویر از شاترستاک)
Rees تاکید می‌کند که به کارگیری این نکات در هنگام مصاحبه با منابع و اثبات رویدادها، می‌تواند به پر کردن این خلاءها کمک کند.
او می‌گوید: «پرسش‌هایی مثل این که: درباره….چه می‌گویید؟ به قربانیان فرصت می‌دهد درباره چیزهایی که از صحبت کردن در مورد آنها احساس امنیت می‌کنند، به شما اطلاعات بدهند.»
پرسیدن درباره این که پیرامون چه موضوعات مشخصی اجازه صحبت دارید، راه محترمانه‌ای برای پیشبرد گفتگو و خودداری از مجبور کردن قربانی به صحبت کردن است. به گفته Rees مهمتر از همه این است که افراد با پیچیدگی‌های وجودی خودشان نشان داده شوند. از به کاربردن کلماتی مثل «ویران» و «نابود شده» که حاکی از ادامه نابودی است، خودداری کنید.
در پایان هم Rees در مورد این صحبت کرد که چگونه اغلب خود خبرنگاران در جریان گزارش‌دهی از مناطق جنگ‌زده رویدادهای زیان‌باری را تجربه می‌کنند. او می‌گوید که دیدن و شنیدن ترامای جنسی شده، آزاردهنده است. پس مهم است که حساسیت‌های خودتان و تاثیراتی را که این گونه گزارش‌ها می‌توانند بر سلامت روان شما داشته باشد، دست کم نگیرید. برای جلوگیری از *خستگی ناشی از شفقت، همدردی بیش از حد با مصاحبه شوندگان و نقض حدود رابطه میان خبرنگار و منبع، کمک بطلبید.
* خستگی ناشی از شفقت: بی‌تفاوتی نسبت به درخواست کمک از جانب کسانی که در رنج هستند، که در نتیجه فراوانی یا تعدد این درخواست‌ها حاصل می‌شود.
منابع بیشتر (به انگلیسی)
نکته‌ها و ابزارهایی برای گزارش‌گری از آزار جنسی
۱۵ نکته برای تحقیق در مورد جنایت‌های جنگی
درس‌هایی از خبرنگاران سوری در مورد تحقیق درباره جنایت‌های جنگی روسیه
این مطلب نخست از سوی شبکه جهانی خبرنگاری تحقیقی منتشر شده بود و با اجازه آنها اینجا بازنشر می‌شود.
عکس از آنسپلش، عکاس M.T ElGassier