بحران اقلیم، یک موضوع جهانی است؛ اما در ترکیه، خبرنگاران معدودی درباره آن گزارش تهیه می‌کنند. آنهایی هم که این نوع گزارش‌ها را تهیه می‌کنند، وقتی در گزارش‌هایشان فوریت این موضوع را به مخاطبان القا نمی‌کنند.
اوزلم کاتیسوز (Özlem Katısöz)، هماهنگ‌کننده سیاست‌های ترکیه در شبکه اقدام اقلیمی (Climate Action Network)، می‌گوید: «در ترکیه، جای خالی کارشناسان تغییرات اقلیمی و سیاست اقلیمی در بین گزارش‌گران و خبرنگاران حس می‌شود و کمبود خبرنگارانی که به‌طور خاص روی تغییرات اقلیمی کار کنند هم بسیار محسوس است.»
با این حال، برخی از خبرنگاران ترک در زمینه تغییرات اقلیمی کار می‌کنند و روی موضوعاتی مثل جنگل‌زدایی به علت استخراج معادن ذغال سنگ، آتش‌سوزی‌های ناشی از تغییرات اقلیمی و تأثیرات بازارهای سوخت‌های فسیلی بر نهادهای دولتی گزارش تهیه می‌کنند. در کنار فعالیت‌های فرهنگی، این خبرنگاران می‌کوشند که با وجود چالشهای زیاد، بحران اقلیم و پیامدهای متعدد آن را پوشش دهند.
چالشهای خبرنگاری اقلیمی
گرم شدن دریاهای ترکیه به علت تغییرات اقلیمی، نمونه‌ای از موضوعاتی است که در رسانه‌های ترکیه پوشش اندکی یافته است. دریا شناسان (دانشمندان علوم دریایی) می‌گویند که اثرات گرم شدن دریاها، از جمله افزایش تعداد ماهی‌های بادکنکی و شیرماهی‌ها، تهدید بزرگی است که رویاروی اکوسیستم دریایی قرار دارد. ظفر قزل‌کایا (Zafer Kizilkaya)، مؤسس انجمن حفاظت از مدیترانه (Mediterranean Conservation Society) و اولین شهروند ترکیه که برنده جایزه زیست‌محیطی گلدمن (Goldman Environmental Prize)، مشهور به نوبل سبز، شده است، می‌گوید: «جوامع کوچک به خوبی آموزش داده نشده‌اند. این که آنها را متقاعد کنیم که دست به عمل زدن، حیاتی است، کار آسانی نیست.»
در فضایی که رسانه‌های هوادار یا تحت اداره دولت بر آن مسلط هستند، بسیاری از خبرنگاران به تهیه گزارش‌هایی در انتقاد از سیاست‌های اقلیمی دولت تمایلی ندارند. همچنین سهم نسبتاً ناچیز ترکیه در تولید کربن در مقایسه با تولیدکنندگان بزرگ کربن مثال ایالات متحده آمریکا و چین، بر جدیت واکنش دولت و صنایع در زمینه پوشش مسائل اقلیمی اثر می‌گذارد. استقلال ترکیه در بخش انرژی هم معمولاً در سیاست‌های اصلی این کشور به یک موضوع امنیت ملی تقلیل داده می‌شود. اتکاء این کشور به ذغال سنگ برای تولید برق، در رسانه‌های دولتی به عنوان یک موضوع سیاسی محلی مورد بحث قرار می‌گیرد؛ با وجود آن که در کنار چند فاجعه زیست‌محیطی دیگر، بر علیه جنگل‌زدایی گسترده در منطقه اژه جنگل آکبیلن تظاهرات‌هایی برگزار شده‌است.
در سال ۲۰۲۱ دولت ترکیه «تغییرات اقلیمی» را به نام وزارت‌خانه محیط زیست و شهرسازی اضافه کرد، اما این کار به پیاده شدن اهداف زیست‌محیطی کمک چندانی نکرده است و هنوز میان سخن و عمل در این راستا، فاصله فراوانی هست.
بیشتر بخوانید: بی‌بی‌سی و تبیین راه‌حل برای چالشهای اقلیمی جهان
پوشش خبری کنونی محیط زیست در ترکیه
در نتیجه این چالش‌ها، درباره پیامدهای درازمدت انتشار مواد مضر برای محیط زیست، در عمل در ترکیه هیچ گزارشی تهیه نمی‌شود. کاتیسوز دراین باره می‌گوید: «متأسفانه وقتی موضوع پوشش اخبار از دیدگاه اقلیمی در ترکیه در میان باشد، واقعیت نبود تخصص در زمینه اقلیم در بین نمایندگان رسانه‌ها چالش‌انگیز است. ولی ما توانسته‌ایم در همکاری با خبرنگاران با تجربه و استفاده از کانال‌های ارتباطی متعدد در رسانه‌های سنتی و رسانه‌های اجتماعی، این چالش را از میان برداریم.»
وی ازود: «برای مثال، اتاق فکر اقلیمی Ember هم از سوی فعالان صنعتی و هم فعالان محیط زیستی معتبر تلقی می‌شود. این اتاق فکر در ترکیه نمونه‌های اندکی دارد و علت اعتبار این نهاد هم گزارش‌های معتبری است که تیم‌های متشکل از محققان مشهور آنها را بر اساس داده‌های کمّی جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل کرده‌اند.»
افق آلپ‌ارسلان (Ufuk Alparslan)، رئیس نهاد Ember در ترکیه، می‌گوید: «رویکرد ما یافتن یک نقطه تلاقی بین بدبینی و خوش‌بینی در پیام‌هایمان بود.»
این نهاد در یکی از بررسی‌های اخیر خود، میزان تولید برق بادی را در ترکیه در مقایسه با کشورهای دیگر ستوده است، اما از عقب‌ماندن این کشور در زمینه تولید برق آفتابی انتقاد کرده است. آلپ‌ارسلان می‌افزاید: «این نوع پیام‌رسانی و شکل‌دهی به گزارش‌ها که از استقلال در زمینه تولید انرژی، پس‌انداز در واردات و مستقل‌تر شدن ترکیه از کشورهای دیگر صحبت کند، در این کشور اثرگذار است. اما اگر تنها بر جنبه‌های اقلیمی آن مثل هدف کاهش یک و نیم درجه‌ای دمای هوا و یا کاهش گازهای گل‌خانه‌ای تمرکز کنید، مردم به آن علاقه چندانی نشان نخواهند داد.»
تعدادی از رسانه‌های کوچک که اخبار اقلیمی و موضوعات زیست‌محیطی مرتبط با آن را پوشش می‌دهند نیز در این راستا به موفقیت‌هایی دست یافته‌اند. یک وب‌سایت سبز به نام Yeşil Gazete و ماه‌نامه سوسیالیستی Kaldıraç دو نمونه از این رسانه‌ها هستند که تظاهرات بر علیه استخراج معادن ذغال سنگ و نابودی فضاهای سبز در طرح‌های کلان را طی ریاست جمهوری اردوغان پوشش داده‌اند. رسانه‌های عمده‌ای مثل برنامه انتقادی «سبز» ، کار رادیو Açık، و مطبوعات چپ‌گرایی مثل روزنامه BirGün، درباره نیروگاه برق هسته‌ای روسیه در ترکیه، گرم شدن جو زمین و موضوعات دیگری از این دست گزارش تهیه کرده‌اند.
به علت تمرکز بودجه دولتی و وام‌های بلاعوض فرهنگی دولت بر تهیه گزارش به زبان ترکی، تلاش‌های خبرنگاران محلی برای تعامل با مخاطبان جهانی، محدود است. از همین‌رو خبرنامه‌های مستقل انگلیسی زبانی مثل Turkey recap و ANKA Review امکانات اندکتری برای تأمین هزینه‌های خود دارند.
تعدادی از خبرنگاران ترک، مثل سلین اوگورتاش (Selin Ugurtas)، برای پایداری گزارش‌هایشان، به ابزای مثل Substack روی آورده‌اند. یک طرح او به نام «سه قرن روی شعله کم» توانسته است کمک مالی یک پلتفرم دموکراسی اجتماعی آلمانی را به نام بنیاد فردریش-ایبرت به دست آورد. در نشریات دیگر، مسائل زیست‌محیطی در کنار مسائل مبرم دیگری مانند حقوق کارگران پوشش می‌یابد. Direnisteyiz که یک پلتفرم چپ افراطی است و بر موضوعات اجتماعی-اقتصادی تمرکز دارد، روزانه درباره طرح‌های صنعتی و جنگل‌زدایی مطلب منتشر می‌کند. اما این گزارش‌ها معمولاً با سانسور دولتی مواجه می‌شوند. توگن گوموشای (Tuğgen Gümüşay)، خبرنگار مجله Kaldıraç، می‌گوید: «دیدگاه‌های عمومی در رسانه‌های ترکیه غایبند. در زمینه مسائل زیست‌محیطی، سوسیالیست‌ها نمی‌دانند چه کار باید کنند. محیط زیست یک مشکل اساسی است، اما روشن نیست که در این زمینه چه‌کار خواهیم کرد، و چگونه.»
بیشتر بخوانید: دیدگاه‌هایی قابل تأمل برای تهیه گزارش از گذار سبز
هنر و تهیه گزارش از محیط زیست
یکی از معدود زمینه‌های باقی‌مانده برای فعالیت خبرنگاران مستقل، ورود به دنیای انتشارات هنرهای محلی است. در مجله‌های آنلاین و انتشارات دیجیتال، صداهای جامعه مدنی لیبرال، در برابر تجدید پذیری فرهنگی استبدادی که از سوی حزب حاکم عدالت و توسعه ترویج می‌شود، دوام آورده اند.
فرات عرب‌اوغلو، استاد دانشگاه و تاریخ‌دان هنر، می‌گوید: «مردم علاقمند به مسائل زیست‌محیطی، در جریان اعتراضات سال ۲۰۱۳ در پارک قاضی، مقاومت در برابر حکومت را شروع کردند. سابقه مقاومت ما خوب است. به همین دلیل باید این موضوعات را زیر سؤال ببریم، به‌خصوص برای شرکت‌هایی که در عین حمایت از نمایشگاههای هنر، به طبیعت آسیب می‌رسانند.»
او می‌افزاید که اعتراضات پارک قاضی در سال ۲۰۱۳ سرآغاز ابتکاری برای حفاظت از فضای سبز داخل شهری بود.
با این همه، رابطه هنر و تغییرات اقلیمی، پیچیده است. عرب‌اوغلو می‌گوید: «Koç ،Sabancı و Limak تنها چند نمونه از شرکت‌های ترک هستند که از هنر حمایت می‌کنند و همزمان، در طرح‌هایی شرکت می‌کنند که به زیان محیط زیست هستند.» وی در مقاله‌ای برای مجله ترکی ArtDog از حمایت ابرو اوزدمیر (Ebru Özdemir)، رئیس هلدینگ لیماک، از هنر، انتقاد کرد و در این مقاله تبیین کرد که شرکت‌هایی مثل لیماک چگونه ضمن حمایت از هنرهای زیست‌محیطی، در استخراج ذغال سنگ و جنگل‌زدایی شریک هستند. عرب‌اوغلو در تصریح یک مطلب دیگر، با برملا کردن حمایت شَکَر بانک (Şekerbank) از صنایعی که به محیط زیست آسیب می‌رسانند، نمایشگاههای هنری زیست محیطی این بانک را بی‌اعتبار تلقی کرد.
وی گفت: «مخاطبان و دوست‌داران هنر باید بدانند که هدف شرکت‌هایی که به محیط زیست زیان می‌رسانند از حمایت از طرح‌های هنری و فرهنگی چیست و این کار ممکن است چه مشکلاتی را به‌بار آورد.»
گوموشای افزود: «هرچه باشد، ما همه می‌گوییم که جهان، در آینده قابل زندگی نخواهد بود.»
مقالات بیشتری نوشته
