در ماه دسامبر سال ۲۰۲۳ (سال گذشته) یک تحقیق مشترک عفو بین‌الملل و واشنگتن پُست نشان داد که دولت هند از نرم‌افزار جاسوسی و هکِ موسوم به پگاسوس Pegasus برای جاسوسی از خبرنگاران استفاده می‌کند. Siddharth Varadarajan سیدهارت واراداراجان، سردبیر نشریه The Wire، از این که تلفن همراه او هم در میان تلفن‌های قربانی این نرم‌افزار بوده است، تعجب نکرد. او می‌گوید: «با توجه به شرایط فعلی، از این که نامم در فهرست افرادی بود که از تلفن‌های آنها جاسوسی شده، شوکه نشدم.»
پگاسوس از سوی شرکت اسرائیلی NSO Group ساخته شده و تنها به دولت‌ها و نهادهای امنیتی فروخته می‌شود. این نرم‌افزار جاسوسی، یک سلاح سایبری است که توان نفوذ به تلفن‌های همراه و جمع‌آوری اطلاعات گسترده از پیام‌های متنی، ایی‌میل‌ها و غیره را دارد. همچنین می‌تواند بدون آگاهی صاحب تلفن همراه، دوربین و میکروفن آن را فعال کند.
واراداراجان که یکی از ۴۰ خبرنگار هندی قربانی این نرم‌افزار در سال ۲۰۲۱ بوده، می‌گوید: «مقامات هنوز هم رد خبرنگاران را می‌گیرند، آن هم تنها به اتهام این که آنها کار خود را انجام می‌دهند. این مرا خشمگین می‌کند.»
بر اساس اطلاعات گزارش تحقیقی مشترک پلتفرم Forbidden Stories (گزارش‌های ممنوعه) و عفو بین‌الملل به نام Pegasus Project، در آن سال در مجموع بیش از ۳۰۰ شماره تلفن در هند در فهرست افرادی که از سوی مشتریان این شرکت تحت نظر بودند نمایان شد. علاوه بر خبرنگاران مطرح، این فهرست شامل Rahul Gandhi رائول گاندی، رهبر حزب کانگرس و Ashok Lavasa آشوک لاواسا، کمیسر سابق انتخابات -- که هر یک تهدیدی در برابر حزب حاکم Bharatiya Janata بهارتیا جاناتا (BJP) به شما می‌رفت -- و همچنین ده‌ها کنشگر، سیاست‌گران مخالف حکومت و دیگران بود.
واراداراجان می‌گوید: «وقتی در سال ۲۰۲۱ فهمیدم که از سوی پگاسوس هدف قرار گرفته‌ام بسیار ناراحت شدم، اما شوکه نشدم؛ چونThe Wire احتمالاً در صدر فهرست رسانه‌هایی قرار دارد که حکومت فعلی از آنها خوشش نمی‌آید.»
بیشتر بخوانید: سانسور دولتی و راه‌های دور زدن آن - قسمت اول
مرگ آزادی مطبوعات
دولت هند از سال‌ها پیش متهم بوده است که از نرم‌افزارهای جاسوسی در برابر مخالفان خود استفاده می‌کند. بر اساس گزارش‌ها، در سال ۲۰۱۸ از نرم‌افزار پگاسوس برای جاسوسی از كنشگران دالیت که به دست داشتن در خشونت‌های Bhima Koregaon در غرب ایالت مهاراشترا متهم بودند، استفاده شده بود. بسیاری از آن فعالان هنوز هم در زندان به سر می‌برند و برخی از آنها سه سال بعد، دوباره با نرم‌افزار پگاسوس تحت نظر قرار گرفته‌اند.
در ماه اکتبر سال ۲۰۲۳ (سال گذشته)، شرکت اپل به کاربران آیفون‌هایی که احتمالاً هدف حمله «هکرهای تحت حمایت دولت» قرار گرفته بودند، پیام‌هایی درباره این تهدید ارسال کرد. در هند دست کم ۲۰ تن از سیاست‌گران مخالف حکومت و خبرنگاران، که یکی از آنها واراداراجان بود، گزارش دادند که این پیام را دریافت کرده‌اند. این جنجال، دوباره بحث‌هایی را پیرامون حریم خصوصی و کاهش آزادی مطبوعات در هند به راه انداخته است. در شاخص جهانی آزادی مطبوعات که از سوی سازمان گزارش‌گران بدون مرز تهیه می‌شود، هند از جایگاه «مشکل‌دار» به «بسیار بد» تنزل کرده است.
به گفته واراداراجان: «استفاده از نرم‌افزارهای جاسوسی بر ضد خبرنگاران، به معنای مرگ آزادی مطبوعات است، چون ایده ورای آن این است که ما را از کار کردن روی گزارش‌هایی که حکومت می‌خواهد پنهان بمانند، باز دارد.»
او تنها خبرنگار هندی نیست که نظارت دولتی بر خبرنگاران را دیگر شگفت‌آور نمی‌داند؛ به خصوص در دولت بنیادگرای هندوی حزب بهارتیا جاناتا که از سال ۲۰۱۴ به این سو در قدرت بوده است و اواخر سال جاری (سال ۲۰۲۴) برای رسیدن به قدرت برای بار سوم، تلاش خواهد کرد. Swati Chaturvedi سواتی چتورویدی، یک خبرنگار تحقیقی و نویسنده مقیم هند که او نیز هدف حمله پگاسوس قرار گرفته، می‌گوید: «احساس می‌کنم که دولت، ماهیت حریم خصوصی من را از بین برده است.» وی می‌افزاید: «نیروهای دولت در همه ساعات شبانه‌روز، حتی در خصوصی‌ترین لحظات، از من به عنوان یک زن جاسوسی می‌کردند. وقتی خبرنگار می‌شوید، نمی‌خواهید که این گونه مورد آزار قرار بگیرید، به خصوص در یک کشور دموکراتیک و از سوی دولت خودتان.»
خبرنگاران در هند همچنین پیوسته با اقدامات تلافی‌جویانه‌ای مثل آزار و اذیت و ارعاب از سوی نهادهای دولتی مواجهند.
نبود پاسخگویی
از وقتی یافته‌های گزارش تحقیقی طرح پگاسوس در سال ۲۰۲۱ علنی شده، متخصصان حقوق دیجیتال و احزاب مخالف خواهان مسئولیت‌پذیری هند حکومت و پیشنهاد قوانینی برای رسیدگی به حفاظت اطلاعات و حقوق حریم خصوصی بوده‌اند. دولت بی‌جی‌پی هیچ‌گاهی به صراحت استفاده از پگاسوس را تکذیب نکرده، اما یافته‌های گزارش طرح پگاسوس را رد کرده است و این گزارش را «توطئه‌ای» از سوی احزاب مخالف و سازمان‌های جهانی برای خارج کردن هند از مسیر پیشرفت خوانده است.
Prateek Waghre پراتیک واگرِه، رئیس اجرایی بنیاد آزادی اینترنت، می‌گوید: «دولت با عدم صداقت، تلاش می‌کند وانمود کند که هیچ کار غیرقانونی صورت نگرفته است. این بدان معنی است که شما باید حرف دولت را بپذیرید، چرا که هیچ راهی برای فهمیدن این که واقعاً چه رخ داده است، وجود ندارد.»
دادگاه عالی هند برای دریافتن این که آیا از پگاسوس برای جاسوسی از شهروندان هند هم استفاده شده یا نه، یک کمیته فنی تشکیل داد تا یافته‌های سال ۲۰۲۱ گزارش طرح پگاسوس را بررسی کند. اما یافته‌های این کمیته مهر و موم شد و هیچ گاهی علنی نشد؛ تصمیمی که به باور کارشناسان، سؤالاتی را درباره فقدان شفافیت در نهادهای هندی مطرح کرده است. به گفته واگره: «عدم نظارت قضایی و قانونی، به دولت این جرات را داده که باز هم از پگاسوس استفاده کند و با هیچ پیامدی مواجه نشود.»
بیشتر بخوانید: شیوه مبارزه زنان خبرنگار با خشونت فضای مجازی
دشواری کار خبرنگاری
کار خبرنگاران هندی به علت افزایش آزار و اذیت و برخوردار نبودن آنها از حریم خصوصی بیش از پیش دشوار شده است. چتورویدی می‌گوید: «من در سال ۲۰۱۸ جایزه آزادی مطبوعات را برای شجاعت از سوی سازمان گزارش‌گران بدون مرز دریافت کردم، اما نمی‌خواهم [که با به مخاطره انداختن خود] الگوی شجاعت باشم.» چتورویدی یکی از کسانی است که هدف حملات گسترده اینترنتی و تهدید در رسانه‌های اجتماعی قرار گرفته است. او خود را خبرنگاری می‌داند که فقط به فکر انجام کار حرفه‌ای است، نه فعالیت سیاسی.
وی می‌افزاید: «اگر دولت به خاطر آن که کار حرفه‌ای را انجام می‌دهد بخواهد از من تاوان پس بگیرد و در سطح گسترده‌ای در اینترنت مورد آزار قرارم دهد، انجام حرفه خبرنگاری [برایم] ناممکن می‌شود، به خصوص وقتی که از حمایت سازمانی برخوردار نیستم.»
خبرنگاران در هند در خلاء حمایت قانونی و عدم مصونیت اطلاعات، ناگزیرند با احتیاط از تلفن همراه برای کار استفاده کنند.
واراداراجان می‌گوید: «امروز ما بیشتر نگران امنیت جانی منابع (مصاحبه‌شوندگان و منابع خبری‌مان) و کسانی هستیم که با آنها در تماسیم. فشار، مضاعف است، چون به عنوان خبرنگار، نه تنها از خود، بلکه از آنها هم باید محافظت کنیم، چرا که به نظر می‌رسد مقامات تقریباً به همه کارهایی که در دستگاه‌های هوشمند خود انجام می‌دهیم، دسترسی دارند.»
تصویر از آنسپلش، عکاس: Tobias Tullius