یادداشت سردبیر: Jelter Meers (جلتر مییرز)، سردبیر تحقیقات مرکز پولیتزر است. این مطلب، برگرفته از گزارش اوست و در دو بخش در آی جی نت منتشر می‌شود. آنچه در پی می‌آید، بخش اول مطلب است. گزارش اصلی را اینجا بخوانید.
گزارش‌ها درباره تخریب محیط زیست، معمولاً بر فعالیت‌های اقتصادی مثل صید غیرقانونی ماهی، جنگل‌زدایی در مناطق طبیعی محافظت‌شده و یا طرح‌های استخراج نفت بدون مجوزهای لازم، متمرکزند. ما با دو شبکه گزارش‌گری زیست‌محیطی مرکز پولیتزر -- شبکه تحقیقات جنگل‌های بارانی و شبکه گزارش‌گری اقیانوس‌ها -- نه‌تنها به هدف افشای این نوع خراب‌کاری‌ها، بلکه برای برملا کردن ساختارهای مالی پشت پرده آنها نیز فعالیت می‌کنیم. برای ارتکاب هر جرم زیست‌محیطی، مبالغ بالایی هزینه می‌شود. ما روش‌های مختلفی را با توجه به منطقه، حوزه قضایی و صنعت مربوط به آن، تعریف کرده‌ایم.
برای مثال در حوزه کنگو، Didier Makal (دیدیه ماکال)، از اعضای شبکه تحقیقات جنگل‌های بارانی، فهرستی از ده شرکتی را که برای استخراج معادن در مناطق Haut-Katanga (هاوت - کاتانگا/ یا کاتانگای علیا) و Lualaba (لوالابا) در جمهوری دموکراتیک کنگو مجوز دریافت کرده‌اند به‌دست آورده است. ما برای شروع، تلاش کردیم که شماره‌های ثبت، تاریخ‌های ثبت، نشانی‌ها و اطلاعات درباره مدیریت و مالکیت این شرکت‌ها را بیابیم.
بیشتر بخوانید: پرده‌برداری از «رسوایی رولکس» در پرو
با بررسی فهرست اسامی تمام مدیران و مالک‌ها، به ارتباط بین شرکت‌های مختلف پی بردیم و دانستیم که برخی از مالکان، در اروپا نیز شرکت‌هایی دارند و مالک یکی از شرکت‌های سهام‌دار، شعبه شرکت معدنی سوئیسی Glencore (گلنکور) در کاناداست.
در یک سلسله مقاله روش‌شناختی، تیم داده و تحقیقات مرکز پولیتزر، به تشریح راهبردهایی برای افشای سه مسیر اصلی مالی (مالکیت، سرمایه‌گذاری و زنجیره تأمین مالی) و مکانیسم‌های پشت پرده آنها، از جمله تحقیقات خلاقانه‌ای می‌پردازد که به ما کمک کرد در این راه، از موانع عبور کنیم.
ما معمولاً اول تلاش می‌کنیم بدانیم مالکان شرکت‌ها، قطعات زمین و دارایی‌های دیگر مثل هواپیما یا کامیون‌های دخیل در تخریب محیط زیست چه کسانی هستند. برای این کار، باید تفاوت بین انواع مختلف شرکت‌ها را بدانیم:
شرکت سهامی عام، شرکتی است که اطلاعات مربوط به سهام‌داران و مسائل مالی آن، در بازار بورس و وبسایت‌های حاوی مقررات و معمولاً در وبسایت خود شرکت نیز قابل دسترسی است. این شرکت می‌خواهد سهام‌داران را از سلامت مالی و فعالیت خود آگاه کند. از همین رو، باید به گزارش‌های آنها (هرچند بررسی‌شده باشند) با اندکی شک نگریست.
شرکت دولتی، همان‌گونه که از نام آن پیداست، شرکتی است که دولت مالک آن است. اما معمولاً، دولت تنها سهام‌دار آن نیست و شاید لازم باشد که برای پیدا کردن مالکان دیگر آن، از همان روش‌هایی استفاده کنیم که برای شرکت‌های خصوصی به‌کارمی‌گیریم.
شرکت خصوصی، شرکتی است که ساختار مالکیتی آن، انواع و اندازه‌های مختلفی دارد. آشکارکردن و ثبت اطلاعات این شرکت‌ها، بسته به انواع و اندازه شرکت‌ها، ملزومات متفاوتی دارد. این مسأله، بر میزان اطلاعاتی (مثل مالکیت) که شما می‌توانید درباره یک شرکت پیدا کنید، تأثیر دارد.
برای یافتن اطلاعات درباره شرکت‌های خصوصی، بسته به ساختار آنها، راه‌های متعددی وجود دارد. همه آنها با توجه به کشور خود، دارای نشانه‌ها و ملزومات گزارش‌دهی متفاوتی هستند. مجموعه مقالات جعبه ابزار تحقیق مرکز پولیتزر، حاوی اطلاعات مفصل‌تری درباره چگونگی دسترسی به اطلاعات انواع مختلف شرکت‌هاست.
برای تحقیق درباره شرکت‌های خصوصی، ما از وبسایت‌های ثبت شرکت‌ها و بانک‌های اطلاعاتی بین‌المللی شرکت‌ها مثل Sayari (سیاری) استفاده می‌کنیم -- دیتابیسی (مجموعه داده‌ای) برای یافتن اطلاعات درباره مالکیت شرکت‌ها در سطح جهان است که اطلاعات موجود در آن، با پرداخت هزینه قابل دسترس است. سیاری در پرده‌برداری از شبکه‌های تجارتی بین‌المللی مفید است، چرا که نشان می‌دهد که مدیر یا مالک یک شرکت، در شرکت دیگری (حتی در یک کشور دیگر) سهمی دارد یا نه. اکثر دفاتر و وبسایت‌های ثبت شرکت‌ها به شما اجازه می‌دهند که با نام شرکت، آن را جستجو کنید، اما سیاری، به شما اجازه می‌دهد که با نام یک شخص به جستجو بپردازید تا دریابید که وی در مالکیت یا مدیریت کدام شرکت‌ها نقش دارد. یک نقطه شروع خوب دیگر، تأیید وجود یا تأیید نام حقوقی یک شرکت است. از طریق مجموعه داده رایگان OpenCorporates می‌توانید اطلاعات ساده‌ای مثل نشانی، تاریخ ثبت و صنعت شرکت را پیدا کنید. با توجه به حوزه قضایی که شرکت در آن ثبت شده است، شاید بتوانید نام مدیران یا مالکان آن را هم بیابید. همچنین می‌توانید با استفاده از گزینه «Officers»، نام مسئولان رده بالای یک شرکت را پیدا کنید، اما احتمال این‌که بتوانید فهرستی از تمام شرکت‌هایی را که این شخص در آن سهم یا نقش دارد بیابید، اندک است.
بیشتر بخوانید: توصیه‌های یک خبرنگار موفق برای تهیه گزارش‌های تحقیقی تلویزیونی
گام بعدی، این است که به دفاتر ثبت شرکت‌ها مراجعه کنید. کشورها یا حوزه‌های قضایی ممکن است شرکت‌ها را ملزم کنند که برای انجام فعالیت‌های اقتصادی، ثبت شوند. اطلاعات ثبت شرکت‌ها در بسیاری از کشورها در فضای مجازی قابل دسترس است و وبسایت OpenCorporates، هایپرلینک‌های آن را در اختیار شما قرار می‌دهد. مقدار اطلاعاتی که به‌دست می‌آورید، این‌که چگونه می‌تواند آن را جستجو کنید و این کار برایتان چقدر هزینه دربرخواهد داشت، به آن کشور خاص بستگی دارد. یک عامل حیاتی دیگر، اندازه شرکت است. شرکت‌های کوچکتر می‌توانند اطلاعات مالی مختصری را به دفاتر ثبت ارائه کنند و برای معافیت از حساب‌رسی درخواست بدهند. به‌علاوه، این شرکت‌ها مجبور نیستند که گزارش‌های مدیران خود را ارائه کنند.
در برخی از دفاتر ثبت، تنها می‌توانید با شماره ثبت شرکت و نه با نام آن، به‌دنبال آن بگردید. OpenCorporates به این علت به‌کار می‌آید که اطلاعات اولیه شرکت‌ها مثل شماره ثبت را نشان می‌دهد.
برخی از دفاتر ثبت، مثلاً در بریتانیا و بلژیک، اطلاعات مالکیت و سندهای اصلی را به‌رایگان در اختیار شما قرار می‌دهند؛ که بهترین حالت برای انجام جستجوست. شما می‌توانید اطلاعات موجود در وبسایت‌ها را استفاده کنید و یا سندهای اصلی را بررسی کنید. اطلاعات مهمی که به آن نیاز دارید، این است: اسناد ثبت شرکت، دفاتر حساب‌های سالانه و بیانیه تأیید. محتوا بر اساس هر کشور متفاوت است و یافتن اطلاعات در برخی از وبسایت‌های ملی ثبت ممکن است سخت‌تر باشد. اگر برای زیر و رو کردن وبسایت‌ها و سندها وقت بگذارید، نتیجه خواهید گرفت. برخی از حوزه‌های قضایی، مجموعه داده‌ای که در فضای مجازی قابل دسترس باشد و یا به‌صورتی که اجازه دهد تنها یک نام را تأیید کنید ندارند، مثل امارات متحده عربی. بسیاری از سامانه‌های ثبت آنلاین، چیزی بین این دو هستند؛ قابلیت دانلود و یا اشتراک با پرداخت پول را دارند و محتوای اطلاعات آنها متفاوت است. اگر اطلاعات موجود در فضای مجازی، شامل مالکیت نباشد، می‌توانید شانس خود را بیازمایید و برای دریافت سندهای اصلی شرکت درخواست دهید که برخی اوقات، حاوی نام مؤسسان است. بسیاری از کشورها، نشریات دوره‌ای دارند که در آنها، ثبت شرکت‌ها و تغییرات مالکیت آنها را ثبت می‌کنند. اگر دفتر ثبت دولتی در دسترس نباشد، این نشریات دولتی یا تجارتی به‌درد خواهند خورد. اگر در یک حوزه قضایی، چنین نشریاتی در دسترس نباشند، باز هم می‌توانید شانس خود را امتحان کنید و ببینید که آیا اطلاعات افشاشده‌ای که به‌رایگان قابل دسترس باشد وجود دارد یا نه. وبسایت اطلاعات افشاشده فراساحلی کنسرسیوم بین‌المللی خبرنگاران تحقیقی و وبسایت Aleph (الف) مربوط به طرح گزارش‌گری جرایم سازمان‌یافته و ارتشاء، مثال‌های خوبی در این زمینه هستند. سندهای دادگاه، بولتن‌های سیاستگرانی که نامشان افشاشده، و سندهای وزارت خارجه ایالات متحده هم ممکن است اطلاعاتی درباره مالکیت شرکت‌ها داشته باشند.
این واقعیت که کشوری، درباره شرکت‌های مستقر در آن، مجموعه‌داده قابل دسترس در فضای مجازی و یا قابل دسترس برای عموم نداشته باشد، می‌تواند نشانه‌ای باشد مبنی بر محرمانه بودن آن حوزه قضایی و این که آن شرکت، با هدف پنهان نگه داشتن مالکیت آن، آنجا ثبت شده است.
با این همه، اگر جایی گیر کنید، راه‌های دیگر وجود دارد که به هدف برسید. برای مثال، از گزینه‌های جستجوی پیشرفته گوگل استفاده کنید و با به‌کار بردن عباراتی مثل (filetype:ppt) و یا (filetype:pdf)، به‌دنبال فایل‌های اسلایدها یا فایل‌های پی‌دی‌اف باشید که از سوی شرکت، در کنفرانس‌ها و یا در وبسایت آنها بارگذاری شده است. ممکن است مالکان یا مدیران شرکت‌ها به ارتباط خود با یک شرکت، در لینکدین و یا رسانه‌های اجتماعی دیگر هم اشاره کرده باشند. اما به‌یاد داشته باشید که ممکن است این شواهد، در برابر ملزومات راستی‌آزمایی و سندهای اصلی ثبت شرکت‌ها، ارزش اندکی داشته باشند.
تصویر از آنسپلش، عکاس: Shane McLendon