خبرنگاران و رسانه‌ها در افغانستان با سرکوب شدید آزادی بیان و آزادی مطبوعات مواجهند، و از این رو بسیاری از آنها پس از سلطه طالبان نزدیک به دو سال پیش، ناگزیر به ترک وطن شدند. طالبان از زمان به دست گرفتن دوباره قدرت، محدودیت‌های شدیدی بر زنان، و کار و تحصیل آنان اعمال کرده اند. خبرنگاران زن در این میان با وضعیتی به شدت دشوار روبه رو هستند.
آی جی نت برای آگاهی بیشتر خوانندگان از آخرین تحولات و شرایط کنونی زنان خبرنگار در افغانستان، با یکی از این خبرنگاران که نام مستعار حوا را برگزیده، گفتگو کرده است. حوا طی این گفتگو، از وضعیت سخت و خفقانی که خبرنگاران افغانستان، به ویژه زنان، درگیر آنند، پرده برداشته است.
او کار خبرنگاری را از سال‌ها پیش آغاز کرده و اکنون به عنوان خبرنگار یکی از رسانه‌ها در کابل فعالیت می‌کند.
حوا قبل از آمدن طالبان، در رسانه‌های محلی چندین ولایت افغانستان فعال بود و در دوران کارش، با دشواری‌هایی روبه رو شده بود، اما هیچ‌گاه با چنین محدودیت‌های بی‌سابقه‌ای مواجه نبوده است.
آنچه می‌خوانید حاصل این گفتگوی آی جی نت با اوست.
آی جی نت: در مورد محدودیت‌های کلی بر کار رسانه‌ها در افغانستانِ زیر سلطه رژیم طالبان برایمان بگویید.
بعد از آمدن طالبان ، اوضاع تغییر کرده و شرایط کار برای خبرنگاران، بسیار سخت شده است. قانون حق دسترسی به اطلاعات و قوانین دیگر مربوط به رسانه‌ها لغو شده‌اند. در کل، خبرهای ضد رژیم طالبان را نمی‌توانیم پخش کنیم. تحت محدودیت‌های طالبان کار می‌کنیم و بحث‌های سیاسی را بدون سانسور نمی‌توانیم منتشر کنیم.
بحث‌های تلویزیونی باید به گونه‌ای باشند که جنبه انتقاد از طالبان را نداشته باشند. به همین علت، برخی از خبرها را به گونه لازم نمی‌توانیم پوشش دهیم. مثلاً اعتراضات زنان را تنها به حیث یک خبر کوتاه، بدون شعارهایی که سر می‌دهند، پخش می‌کنیم. اجازه انتشار اخبار بازداشت فعالان جامعه مدنی و زنان را نداریم. خبرهای گروه‌های مخالف رژیم طالبان، مثل جبهه مقاومت ملی ، جبهه آزادی و غیره را اصلاً نمی‌توانیم پخش کنیم. اخبار مربوط به احمد مسعود را نمی‌توانیم پخش کنیم و حتی اظهارنظرهای رهبران کشورهای خارجی را باید به گونه‌ای پخش کنیم که حاوی انتقادات تند نباشند، و باید آنها را با لحن نرم‌تری بازگو کنیم تا برای طالبان حساسیت‌برانگیز نشود.
بارها شاهد متوقف شدن انتشار گزارش‌ها بوده‌ام و فکر می‌کنم که وقتی موضوع مهمی رخ داده باشد، طالبان با مقامات دفتر رسانه درباره چگونگی نشر آن، آمرانه صحبت می‌کنند.
برخی از پیچیدگی‌های خبرنگار زن بودن در افغانستانِ تحت حاکمیت رژیم طالبان چیست؟
وضعیت برای زنان خبرنگار بدتر است. در کل، محدودیت‌ها درباره انتشار اخبار مربوط به زنان نیز بیشتر است. بعد از روی کار آمدن طالبان، زنان، چه خبرنگار و مجری و چه مهمان برنامه، بدون حجاب و ماسک نمی‌توانند در تلویزیون ظاهر شوند و گویندگان مرد و زن نمی‌توانند با هم برنامه اجرا کنند. زنان خبرنگار و مجری باید لباس سیاه بلند (چپن یا مانتو) بپوشند.
این پوشش، اجباری است. اگر طالبان نباشند، طبعاً تغییر خواهد کرد.
زنان خبرنگار در هنگام مصاحبه با مقام‌های طالبان نباید خودشان در تصویر ظاهر شوند.
بسیاری از مقام‌های طالبان با زنان مصاحبه نمی‌کنند و زنان حتی اجازه ورود به برخی از نهادها را ندارند. مثل اجازه ورود به وزارت دفاع، داخله، معارف (آموزش و پرورش)، تحصیلات عالی، شهرسازی و مسکن، و عدلیه (دادگستری) را ندارند. به طور کلی خبرنگاران برای ورود به این نهادها مشکل دارند، اما زنان اصلاً نمی‌توانند وارد این نهادها شوند.
در برخی موارد که زنان خبرنگار سخنگوی وزارت دفاع را مجاب می‌کنند تا با آنها مصاحبه کند، سخنگو از دفتر کار خود بیرون می‌شود و در سرک (خیابان) با آنها مصاحبه می‌کند. یکی دیگر از قوانین طالبان این است که خبرنگار زن به تنهایی نمی‌تواند با آنها مصاحبه کند، و باید یک خبرنگار یا تصویربردار مرد همراه او باشد. دفترهای کار هم تفکیک جنسیتی شده‌اند. راه رفت‌آمد و اتاق‌های کاری ما با مردان جداست و نباید در دفتر با مردان زیاد صحبت کنیم. محدودیت‌ها بر زنان هر روز بیشتر می‌شوند و خبرنگاران زن بیم آن را دارند که طالبان به کلی مانع کار آنها شوند.
تأثیر رویکرد مستبدانه طالبان بر دیدگاه مردم نسبت به رسانه‌ها چه بوده است؟
به علت نبود آزادی بیان، مردم می‌ترسند که با حرف زدن در مخالفت با طالبان، جانشان به خطر بیافتد.
هیچ کس نمی‌تواند آزادانه از رژیم انتقاد کند و خواست‌های خود را مطرح کند.
به همین علت، مردم درباره مسائل سیاسی و درباره طالبان، با رسانه‌ها صحبت نمی‌کنند. گاهی حاضر می‌شوند درباره مسائل اجتماعی و اقتصادی حرف بزنند. برخورد کارشناسان امور هم همین‌گونه است.
برخوردهای طالبان با خبرنگاران زن را در جامعه چگونه توصیف می‌کنید؟
وقتی به دنبال خبر از دفتر بیرون می‌رویم، ترس اصلی از برخورد طالبان و احتمال بازداشت شدن است. من یک بار برای چندین ساعت در یکی از حوزه‌های امنیتی کابل توسط طالبان بازداشت شدم. نیروهای استخبارات (اطلاعات) طالبان، من و همکار تصویربردارم را به یک ساختمان ناشناخته (که بخشی از حوزه امنیتی نبود) بردند و ما را بازجویی کردند. تنها گناه ما این بود که درباره کار و زندگی یک زن دست‌فروش، گزارش تهیه می‌کردیم. اما نیروهای استخبارات می‌پرسیدند که چرا از این زن تصویربرداری می‌کنیم و با نشان دادن فقر مردم، از طالبان چهره بدی به جهانیان بازتاب می‌دهیم؟!
ما سرانجام توانستیم آن گزارش را منتشر کنیم؛ اما بعد از آن که طالبان ما را توهین و تحقیر کردند و قسمت‌هایی از مصاحبه زن دست‌فروش را که مخالف رژیم و نشان‌دهنده ضعف‌های خود می‌دیدند، حذف کردند. در جریان بازجویی، با ما رفتار بسیار بد و غیرانسانی داشتند.
وقتی در سطح شهر با مردم مصاحبه می‌کنیم و یا درباره زنان گزارش تهیه می‌کنیم، ترسمان از بازداشت شدن بیشتر است. بیشتر اوقات وقتی نیروهای طالبان ما را در حال تهیه گزارش ببینند، می‌گویند که باید از قوماندانی امنیه (فرماندهی پلیس کابل) و همچنین از حوزه‌‌ای که در آن گزارش تهیه می‌کنیم، اجازه‌نامه کتبی داشته باشیم. در موارد متعدد، ما را از آن منطقه می‌رانند.
ما بارها از سوی محتسبان وزارت امر به معروف و نهی از منکر طالبان مورد توهین و تحقیر قرار گرفته‌ایم. آنها چندین بار موتر(خودرو) ما را متوقف کرده و هشدار داده‌اند که در صورت مراعات نکردن حجاب به نحوی که آنها تعیین می‌کنند، بازداشت خواهیم شد. طالبان چندین بار اجرای زنده مرا در سطح شهر قطع کرده‌اند.
در جریان برنامه اعتراضی زنان در روز جهانی زن در هشتم مارچ (مارس)، طالبان ما را تهدید کردند و تصویرهایی را که برداشته بودیم حذف کردند. هرچند مقاومت کردیم و به کار خود ادامه دادیم، وقتی نیروهای ویژه طالبان به محل رسیدند و زنان را پراکنده ساختند، ما هم مجبور شدیم صحنه گزارش را ترک کنیم.
باری دیگر درباره ممنوعیت آموزش دختران با چند دختر مصاحبه می‌کردم که طالبان مانع آن دختران شدند و تصویرهای مرا هم حذف کردند.
در شرایط کنونی، چه انتظاراتی از جامعه جهانی دارید؟
ما می‌کوشیم تا به اندازه توان خود، واقعیت‌ها را بازتاب دهیم. اما وقتی می‌بینیم که گزارشی جان ما را به خطر می‌اندازد، یا باعث بسته شدن رسانه ما می‌شود، مجبوریم از انتشار آن منصرف شویم و یا گزارش را بدون اطلاعات بسیار مهم و حساس منتشر کنیم.
از دید من، این محدودیت‌ها، بر اعتماد مردم به رسانه‌ها نیز تاثیر گذاشته است. با این حال، فکر می‌کنم اوضاع فعلی بهتر از این است که رسانه‌ها تعطیل شوند و کشور در خلاء کامل اطلاعاتی فرو برود.
تنها نکته مثبت این است که از نظر امنیت، اوضاع بهتر از گذشته است و خبرنگاران مثل گذشته نگران این نیستند که آماج حمله‌های انتحاری و مسلحانه قرار بگیرند. اندکی بیم از حملات احتمالی داعش وجود دارد، اما نه مثل گذشته که ترس از حملات طالبان به خبرنگاران هم وجود داشت.
از جامعه جهانی می‌خواهیم که آزادی کار زنان را تضمین کنند. زنان باید از حقوق خود برخوردار شوند. زنان باید در نهادهای دولتی از جمله رادیو - تلویزیون ملی کار کنند؛ باید آزادی‌های مدنی و اجتماعی داشته باشند و اجازه مشارکت سیاسی بیابند. پشتیبانی جامعه جهانی از ما باید معنا دار و عملی باشد.
تا زمانی که وضعیت به همین گونه ادامه یابد، خبرنگاران به دنبال راهی امن برای بیرون شدن از کشور خواهند بود. من در حال حاضر تا حد توان خود و برای مردم و برای دلگرمی زنان به کار ادامه می‌دهم. من ادامه کارم را نوعی اعتراض در برابر طالبان می‌دانم.
برای حفظ امنیت خبرنگارِ مصاحبه‌شونده، امکان انتشار مشخصات و تصویر وی وجود ندارد و به همین علت، بخش‌هایی از گفتگو و نام مکان‌ها تغییر داده شده است.
تصویر از آنسپلش، عکاس: Nk Ni
مقالات بیشتری نوشته
