زماني كه مرکز روزنامهنگاران خارجی خبرنگار سابق وال استريت ژورنال پل همپ را در 1989 به هندوستان و آفريقاي غربي اعزام كرد، او تعدادي كارگاه گزارشگري اقتصادي در دورههاي هشت هفتهاي طرح ريزي كرد. زماني كه همپ بازميگشت، 12 ماه فنون گزارشگري خبري را براي صدها روزنامهنگار شاغل در آفريقا و شبه قاره هند تدريس كرده بود.
پل همپ كه اكنون خبرنگار اقتصادي بوستن گلوب است، يك راهنماي خلاصه در باره فنون گزارشگري اقتصادي براي مركز روزنامهنگاران نوشته است. اين كتابچه ده توصيه عملي براي بهبود بخشيدن به مطالب اقتصادي را مطرح ميكند. خلاصهاي از نكات اصلي همپ در زير ميآيد:
از تكرار زبان تخصصي اقتصادي خودداري كنيد
متاسفانه، بسياري از روزنامهنگاران به جاي به كار بردن زبان ساده مورد استفاده مردم در گفتار عادي، به دام زبان تخصصي و منگ كننده اقتصاددانان، بانكداران و بوروكراتهاي دولتي ميلغزند. به عنوان يك قاعده، به جاي كلمات بزرگ از كلمات كوچك و به جاي تعداد زياد كلمات از تعداد كم استفاده كنيد.
توصيه: زماني كه كارشناسان در مصاحبه از زبان تخصصي استفاده ميكنند، از ايشان بخواهيد با بيان دوباره حرفشان به زبان ساده، آن را ترجمه كنند.
واژگان اقتصادي را تعريف كنيد
برخي از واژگان اقتصادي داراي چنان معاني ويژهاي هستند كه خودداري از به كار گيري آنها به جاي روشن شدن مطلب باعث گيجي خواهد شد. اما اين كلمات براي بسياري از مردم مرموز هستند و روزنامهنگاران بايد آنها را تعريف كنند.
توصيه: خبرنگاران و سازمانهاي خبري بايد فهرست مرجعي از تعاريف كلمات رايج ولي پيچيده تهيه كنند كه بتوان آنها را به راحتي در هنگام استفاده از يك واژه در متن گنجانيد.
در استفاده از آمار صرفهجويي كنيد
گرچه ارقام مهم به مطلب سنديت و دقت ميبخشند، روزنامهنگاران بايد آماري را كه در يك مطلب اهميت اساسي ندارند حذف كنند.
توصيه: مهمترين آمار ضروري براي يك مطلب را پيشاپيش انتخاب كنيد. اگر آمار ديگري هم هست، از آنها در اواخر گزارش براي كساني استفاده كنيد كه به اين گونه جزئيات علاقمند هستند.
آمار را مقايسه كنيد
زماني كه از يك رقم در مطلبي استفاده ميكنيد، با مقايسه آن با رقمي ديگر آن را در چارچوب درست قرار دهيد. يك رقم به تنهايي از اهميت چنداني برخوردار نيست. معناي اصلي آن از ارزش نسبياش كسب ميشود. يك روزنامهنگار ميتواند به ارقام بزرگ با بيان آنها به زبان روزمره انسانها زندگي ببخشد.
توصيه: هرگاه در مطلبي از آمار استفاده ميكنيد، از خودتان بپرسيد: در مقايسه با چه؟
آمار را به مطلب تبديل كنيد
حتا مقايسه آمار هم كافي نيست. يك روزنامهنگار بايد كاري بيش از گزارش ارقام انجام دهد. يك خبرنگار بايد اهميت آنها را توضيح دهد و بگويد معناي آنها چيست. و اين معنا هميشه آشكار نيست.
توصيه: در مواجهه با آمار خام، يك خبرنگار بايد بپرسد: معناي واقعي اينها چيست؟ جواب ارقام را قابل فهم و جالب خواهد كرد.
هر دو وجه يك مطلب اقتصادي را پوشش دهيد
چه چيزي ميتواند اساسيتر از اين اصل بنيادي روزنامهنگاري باشد؟ و با وجود اين بارها در گزارشگري اقتصادي فراموش يا ناديده گرفته ميشود. معمولا بيش از يك وجه در هر مطلب اقتصادي وجود دارد و غالبا بيش از چند وجه. يك منبع منفرد به ندرت تصوير كاملي از يك وضعيت به دست ميدهد. ناباوري هميشه لازم است.
توصيه: هيچ خبرنگاري كاملا بيطرف نيست. با انتخاب ساده در باره جنبهاي از مطلب كه ارزش خبري دارد – يا حتا اين كه كدام مطلب را بايد گزارش كرد – روزنامهنگاران موضع ميگيرند. به همين دليل خيلي مهم است كه براي رعايت انصاف نسبت به همه طرفها بايد رو به پشت خم شد.
به خبرهاي اقتصادي وجه انساني بدهيد
خبرهاي اقتصادي در باره رقمهاست اما بيش از آن در باره انسانهاست. نه تنها در باره مسئولان دولتي، بانكداران، مديران اقتصادي و اقتصاددانان، بلكه اشخاص واقعي، مرد و زن در خيابان.
توصيه: حتا در مطالب خبري معمولي اقتصادي، روزنامهنگار بايد در پي زاويه انساني باشد. اين كار معمولا در اين امر خلاصه ميشود كه به خوانندگان، شنوندگان يا بينندگان نشان بدهيم آنها شخصا چه نسبتي با خبر دارند.
خبر اقتصادي را تفسير كنيد. خوب كه چه؟
اين پرسش را بايد وقتي از خودتان بپرسيد كه يك خبر اقتصادي را پوشش ميدهيد. ما تعهد داريم كه نه تنها آنچه را اتفاق ميافتد يا كسي ميگويد گزارش بدهيم، بلكه اهميت آنرا هم توضيح بدهيم. هر مطلبي بايد در آزمون «خوب كه چه؟» قبول شود.
توصيه: اهميت مطلب براي خواننده، شنونده يا بيننده چيست؟ اگر بتوانيد اين سوال را پيشاپيش جواب بدهيد، مطلب بهتري خواهد شد.
فراتر از بيانيه مطبوعاتي برويد
يك بيانيه مطبوعاتي تنها نقطه شروع يك مطلب است. گزارشگري اضافي معمولا به وجه ديگر مطلب دست پيدا ميكند – از شركتهاي رقيب، تحليلگران غريبه، مشاوران، متخصصان دانشگاهي، يا منابع متعدد ديگر.
توصيه: سعي كنيد از مسئولان اصلي سوالهاي مستقيم بپرسيد. سخنگويان بيانيه مطبوعاتي معمولا رسمي و بياطلاع هستند.
مطالب غير معمول و مرتبط با اقتصاد توليد كنيد
بهترين راه جذاب كردن يك مطلب اقتصادي دادن گزارش در باره موضوعهاي غيرمعمول و جالبي است كه در ديگر نشريات گزارش نميشود. زاويههاي تازهاي براي مطالب اقتصادي يا زاويه اقتصادي براي مطالب مهم عمومي پيدا كنيد. به زاويه انساني اخبار اقتصادي نگاه كنيد. روندهايي را كه از وقايع منفرد نشآت ميگيرند بررسي كنيد.
توصيه: خبرهاي اقتصادي فقط در باره شركتهاي بزرگ نيستند. مشاغل كوچك حداقل از اهميت برابري براي اقتصاد كشور برخوردارند. بطور كلي، تقاضاي زيادي براي گزارشدهي در باره مشاغل كوچك وجود دارد.