پنج سال پیش، گزارش هایی از کسانی که درکنیا خود را به دروغ پزشک معرفی می کردند معمول بود. این امر چنان عادی شده بود که چنین گزارش هایی هرگز به رسانه ها نمی رسید یا اگر می رسید، خلاصه ای از آن در روزنامه ای چاپ می شد و به رادیو یا تلویزیون راه نمی یافت.
امروز وضع به شدت فرق کرده است. این طور نیست که نسل پزشکان قلابی منقرض شده باشد، بلکه هنوز هم کسانی هستند که خود را به دروغ پزشک معرفی می کنند . سپتامبر گذشته، گزارشهای وسیعی در موردی وحشتناک درباره مردی که خود را به دروغ پزشک متخصص زنان جا زده بود، و به اتهام دادن مواد مخدر و تجاوز جنسی به «بیمارانش» بازداشت شد، پوشش داده شد .
اما امروز هر کسی به آسانی می تواند بفهمد که آیا کسی که خود را پزشک می نامد، در واقع پزشک است یا نه. داجی داکترز یا دکترهای قلابی Dodgy Doctors امکان آن را فراهم کرده که هر کسی که در مطب پزشک منتظر است بتواند مطمئن شود که نام فردی که می خواهد او را ببیند به عنوان پزشک ثبت شده یا نه. این کار با پرداخت هزینه فرستادن یک اس ام اس ممکن است. با اس ام اس دیگری بیمار می تواند بفهمد که بیمارستان یا کلینیکی که به آن مراجعه کرده تحت پوشش بیمه ملی است یا نه. با یک اس ام اس دیگر هم می توان فهمید که کلینیک یا مطب مورد نظر جواز فعالیت دارد یا نه.
این سیستم در سال ۲۰۱۳ توسط تکنیسین های Code for Africa در مشارکت با روزنامه استار The Star فعال شد.
از زمان به راه افتادن این سرویس تاکنون میزان مراجعه به آن و استفاده از آن از راه اس ام اس از روزی ۲۰ اس ام اس به طور متوسط به روزی ۲۱۵ اس ام اس رسیده است. وقتی گزارشی در مورد یک پزشک قلابی یا رفتار شک برانگیز فردی در حرفه پزشکی منتشر می شود، تعداد کسانی که از این سرویس استفاده می کنند، افزایش می یابد. مثلاً تنها چند ساعت پس از انتشار گزارش پزشک زنان قلابی، مردم سراغ Dodgy Doctors رفتند تا از پزشک بودن کسانی که به آنها مراجعه کرده بودند، مطمئن شوند. تنها ظرف دو روز، تعداد تقاضاهای اس ام اس مردم از ۳۰ به ۷۲۰ رسید.
Joseph Kariuki سردبیر بخش دیجیتال نشریه استار است. او می گوید:«ما از این بابت که مردم بیشتر و بیشتر در حال استفاده از این سرویس هستند، خوشحالیم. شاهد رشد تعداد کاربران این سرویس بوده ایم و منابعمان را متناسب با این رشد به گونه ای گردآوری کرده ایم که برای این ابراز در سراسر کشور تبلیغ و بازاریابی کنیم. این، سرویسی نیست که فقط در شهرها قابل استفاده باشد، چیزی است که هر کسی می تواند هرجایی از آن استفاده کند.»
روزنامه استار روی منابع بیشتری برای یک کمپین آگاهی رسانی سرمایه گذاری کرده که سبب جلب توجه بسیاری به صفحات سلامت و بهداشت این روزنامه شده است. کمپین مواظب دکترهای قلابی باشید در رادیو، تلویزیون، شبکه های اجتماعی، و نشریات منتشر می شود و باعث شده که ترافیک صفحات بهداشت و سلامت استار ۱۵ تا ۲۰ درصد افزایش یابد. این کمپین همچنین باعث شده تا تعداد بیشتری از افراد از این ابزار استفاده کنند. در ماه فوریه، ۷۱۲۰ کاربر با استفاده از این ابزار ۶۰۰۰ اس ام اس برای دریافت اطلاعات فرستادند.
موفقیت پزشکان قلابی همچنین سبب ایجاد تغییراتی در سیاست های دولت شده است. روز ۱۹ فوریه دولت کنیا یک بیانیه رسمی منتشر کرد که در آن تمام انجمن ها و نهادهای مسئول ثبت نام پزشکان را موظف کرد که سرویس اس ام اس خود را فعال کنند تا به مردم امکان دهند که اعضایشان را شناسایی کنند.
در بخشی از این بیانیه آمده است:«برای ارتقاء سطح حمایت از مصرف کنندگان، بُرد پزشکان و بردهای داروسازی و سم شناسی یک کُد اس ام اس خواهند داشت که به مردم امکان می دهد بفهمند کسانی که به آنها خدمات پزشکی ارائه می دهند، مجوز فعالیت دارند و مطبشان به ثبت رسیده یا نه.»
این، بخشی از طرح ۱۲ ماده ای دولت است که با هدف ارتقاء کیفیت خدمات درمانی ظرف ۱۰۰ روز باید اجرا شود و شامل ثبت نام پزشکان، داروسازان، تکنیسین های لابراتوار، وکارشناسان کلینیکی می شود. یک هفته پیش از انتشار این بیانیه از سوی وزارت بهداشت کنیا، بُرد پزشکان آن کشور وصل کردن کارت شناسایی عکسدار به لباس پزشکان را هنگام معاینه بیماران اجباری کرد.
کمبود شدید پزشک در کنیا فضایی خالی برای فعالیت پزشکان قلابی ایجاد می کند. برای جمعیت ۴۴ میلیونی کنیا، تنها ۱۱ هزار و ۵۰۰ پزشک وجود دارد و این، راه را برای سوءاستفاده شخصی عده ای باز می گذارد. بسیاری از مراکز درمانی شلوغ، فاقد امکانات و داروی لازم، دور از محل زندگی مردم هستند. شهروندان بیمارکنیایی به ناچار، به کسی روی می آورند که از همه به آنها نزدیکتر است و ادعا می کند آگاه است، و گاهی نتایج این روی آوردن مرگبار است.
ابزار پزشکان قلابی ممکن است همه مشکلات مربوط به کیفیت مراقبت های پزشکی را حل نکند، اما دست کم ناتوانی و ناامیدی را که شهروندان در مورد اصالت پزشکانشان با آن مواجه می شوند، از بین می برد. از آنجا که پزشکان باید برای ادامه فعالیتشان هر سال مجوز خود را تمدید کنند، این ابزار، روزآمد کردن اطلاعاتشان را اجباری کرده است.
تصویر از فلیکر با مجوز jasleen_kaur.