صبح روز ۲۱ فوریه امسال وبسایت برجسته اطلاعات عمومی در ترکیه به نام EkşiSözlük از دسترس خارج شد.
در همان صبح، Elan Yurt (الان یورت) ستاره‌شناس و خبرنگار آزاد ساکن استانبول، سعی کرد وارد این وبسایت شود تا بحث‌ها در مورد انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه را ببیند، اما صفحه، بالا نیامد. او نخست فکر کرد که مشکل از اینترنت کم‌سرعت اوست، ولی خیلی زود، الگویی را به یاد آورد که رسانه‌های جریان اصلی ترکیه، در پی وقایع ناگوار در این کشور دنبال می‌کنند.
دو زلزله در اوایل ماه فوریه جنوب‌شرق ترکیه را ویران کرد و به افزایش چالش‌های اقتصادی موجود و بحران سیاسی انجامید؛ بحرانی که در آن یک اپوزیسیون به شدت منقسم، حزب راست‌گرای حاکم را به چالش می‌کشید. در میان این افق‌های رو به افول، جوانان در روند «فرار مغزها» در حال ترک کشور بودند.
در چنین فضایی، وبسایت EkşiSözlük به پناه‌گاهی امن برای مردم تبدیل شده بود تا نظرات خود را بدون ترس از پیامدهای سیاسی آن، ابراز کنند. بسته شدن این وبسایت، نشان‌دهنده تهدیدی جدی در برابر آزادی بیان به خصوص با توجه به انتخابات اخیر ترکیه است.
قبل از پیروزی رئیس‌جمهوری ترکیه رجب طیب اردوغان و حزب عدالت و توسعه او در انتخابات ریاست‌جمهوری و پارلمانی ترکیه، کارشناسان پیش‌بینی کرده بودند که با پیروزی او و حزبش، در محیطی که شرایط آزادی رسانه‌ها بسیار بد است، آزادی بیان با تهدید بیشتری مواجه خواهد شد.
EkşiSözlük: «منبع دانش مقدس»
این وبسایت که در سال ۱۹۹۹ از سوی Sedat Kapanoğlu (سدات کاپان‌اوغلو) تاسیس شده، توسط نویسندگانی اداره می‌شود که ظاهراً چپ‌گرا، تحصیل‌کرده و سکولار هستند.
شاید به همین علت باشد که از آن به عنوان «منبع دانش مقدس» یاد می‌شود: پلتفرمی که در آن، صداهای منحصربه‌فرد می‌توانند دیدگاه‌های خود را بدون ترس از پیامدهای اجتماعی یا حبس، بیان کنند. این وبسایت، ابزار ارزشمندی برای دسترسی شهروندان به اطلاعات واقعی، خارج از تبلیغات دولتی بوده است.
EkşiSözlük و نویسندگانش در طول تاریخ آن با جنجال‌ها، سانسور، بازداشت و حتی بازداشت مواجه بوده‌اند. با این حال، تا زمان وقوع زلزله‌های ماه فوریه، این وبسایت از ممنوعیت کامل از سوی حکومت ترکیه در امان مانده بود.
بیشتر بخوانید: چالش‌های رسانه‌های ترکیبی در کشورهای مستبد
سانسور پس از زلزله
پس از زمین‌لرزه‌های ماه فوریه، دسترسی به پلتفرم‌های اجتماعی مثل یوتیوب، اینستاگرام، فیسبوک و توییتر در ترکیه کُند شد که انتقاد مردم را در پی داشت. در این میان، مقامات ترک نتوانستند برای این اختلال در ارتباطات، دلایل واضحی ارائه کنند. در جریان نبود ارتباط، بیشتر از ۴۸ هزار تن جان خود را از دست دادند و نزدیک به ۱ میلیون تن، آواره شدند.
Yurt یورت در مورد فقدان اطلاعات در مورد زلزله می‌گوید: «تجربه کردن این خاموشی، دیوانه‌کننده بود. تصور کنید که در اتاقی نشسته‌اید و می‌دانید که مردم زنده زیر آوار می‌مانند؛ هیچ کس هم به آنها کمکی نمی‌کند، نه حکومت، نه سربازان، هیچ کس.»
گرایش دولت به پخش مستند در جریان بحران‌ها نیز به ایجاد یک اصطلاح انجامیده است: «من دیشب پنگوئن‌ها را تماشا کردم»، به این معنی که در حالی که یک رویداد بزرگ در کشور در حال رخ دادن است، در اخبار چیزی درباره آن پخش نمی‌شود، حتی در رویدادهای بزرگ ملی که تلفات زیادی بر جا می‌گذارد.
در چند سال اخیر، اهمیتِ داشتن جایی برای مردم که بتوانند با هم در ارتباط باشند، بیشتر آشکار شده است. با رقابت رسانه‌های طرفدار دولت و کانال‌های رسانه‌ای حزبی برای جلب توجه مردم، یافتن اطلاعات دقیق در فضای مجازی، دشوار شده است.
احساس درماندگی در میان صداهای سرکوب‌شده در ترکیه، از زمان اعتراضات پارک گِزی در سال ۲۰۱۳ محسوس بوده است و به نظر می‌رسد که با گذشت هر روز، بیشتر می‌شود. همزمان، حزب جمهوری‌خواه خلق‌ها (CHP) و چندین حزب دیگر مخالف دولت که در پارلمان نمایندگان اندکی دارند، برای پیدا کردن فضایی امن برای انتشار پیام خود با مشکل مواجه هستند.
وخامت اوضاع آزادی بیان
امروزه ترکیه در رده‌بندی آزادی مطبوعات به شدت در حال نزول است و سال گذشته در میان ۱۸۰ کشور در رتبه ۱۶۵ قرار گرفت. با توجه به این وضعیت، بسته شدن وبسایت EkşiSözlük اهمیت قابل توجهی دارد، زیرا هیچ پلتفرم دیگری در این کشور به منزله نقطه مرجع فرهنگی، منبع دانش و نمونه‌ای از یک وبسایت که در برابر تلاش‌ها برای محدودسازی آزادی بیان موضع می‌گیرد عمل نمی‌کند.
بسته شدن EkşiSözlük - و فقدان شفافیت درباره آن - به ناامیدی در میان مخالفان دولت در ترکیه افزوده است. بسیاری از آنها از ترکیه خارج شده‌اند و کسانی که مانده‌اند، شاهد تضعیف شدید قدرت سیاسی خود بوده‌اند.
تصویب لایحه‌ای که به عنوان قانون سانسور شناخته می‌شود، به نیرومندتر شدن سانسور دولتی انجامیده است. این قانون به دولت اجازه می‌دهد وب‌سایت‌های خبری را بدون هیچ توجیهی مسدود کند و رسانه‌های اجتماعی را کُند بسازد. EkşiSözlük به جمع وب‌سایت‌های متعددی پیوسته است که به سبب اِعمال این قانون، ماه‌هاست که تعطیل شده‌اند.
بیشتر بخوانید: قانون جدید مبارزه با اطلاعات نادرست در ترکیه، تلاشی برای سانسور خبرنگاران
انتخابات اخیر ریاست‌جمهوری
در حالی که رکود اقتصادی و دیدگاه‌ها درباره سوء مدیریت زلزله‌های ماه فوریه بر انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه هم اثر گذاشت و باعث شد رجب طیب اردوغان در دور اول، پیروز نشود، در انتخابات پارلمانی هم حزب عدالت و توسعه (آق پارتی) نتوانست برای به دست گرفتن اختیار پارلمان، اکثریت کرسی‌ها را به دست بیاورد. این حزب تنها ۳۶ درصد آرا را به دست آورد، شبیه انتخابات سال ۲۰۰۲ که به دنبال آن این حزب برای نخستین بار به قدرت رسید.
حزب جمهوری‌خواه خلق‌ها که وعده سپرده بود نظام دولتی ترکیه را دوباره به نظام پارلمانی تغییر دهد، ۲۵ درصد آرا را به دست آورد. اما در دور دوم انتخابات ریاست‌جمهوری که روز ۲۸ می برگزار شد، رجب طیب اردوغان با کسب ۵۲ درصد آرا پیروز شد. در حالی که ماندن او در قدرت، به افزایش نگرانی‌ها از سرکوب آزادی بیان در ترکیه دامن زده است، وبسایت EkşiSözlük با نشانی اینترنتی دیگری فعالیت خود را از سر گرفته که نشان‌دهنده ادامه مبارزه رسانه‌ها با این سرکوب است.
تصویر از آنسپلش، عکاس: Nk Ni
مقالات بیشتری نوشته
