جنگ داخلی ده ساله یمن اثرات منفی جبران‌ناپذیری بر خبرنگاران مستقل گذاشته است؛ یک دهه جنگ داخلی این کشور، حوزه خبرنگاری را در معرض خطرات بزرگی قرار داده است. از زمان آغاز این جنگ در سال ۲۰۱۵، طرفهای درگیر -- حوثی‌ها در شمال و دولت رسمی یمن -- حکومت به‌رسمیت شناخته‌شده از سوی سازمان ملل -- و جدایی طلبان شورای انتقالی جنوب در جنوب این کشور -- خبرنگاران مستقل را به انتشار گسترده اطلاعات نادرست و فعالیت‌های جاسوسی متهم کرده‌اند و با این کار، امنیت آنها را با خطر مواجه کرده‌اند. از ده سال پیش تاکنون، خبرنگاران مستقل، مورد تهدید، آدم‌ربایی و بازداشت‌های خودسرانه قرار گرفته‌اند. از آغاز جنگ تاکنون، سندیکای خبرنگاران یمنی (YJS)، پرونده قتل ۴۵ خبرنگار را مستند کرده است. شش خبرنگار هم، هم‌اکنون در بند چند گروه مسلح هستند.
با طولانی شدن جنگ، آینده خبرنگاری مستقل در یمن نیز مورد تهدید است.
بیشتر بخوانید: نوآوری خبرنگاران یمنی و اردنی به رغم بی ثباتی کشورهایشان
مقامات متخاصم
نبردها در یمن از آوریل/اپریل سال ۲۰۲۲ به این طرف متوقف شده‌اند، اما خبرنگاران یمنی هنوز هم با خطر مواجهند. گزارش دوسالانه YJS که در سال ۲۰۲۴ منتشر شد، ۴۱ مورد تخلف و مخدوش شدن حقوق فردی خبرنگاران و رسانه‌ها، از جمله تهدید، تحریک به خشونت و آدم‌ربایی را در نیمه اول این سال مستندسازی کرده است.
در اوایل ماه مه/می، یک مرد مسلح به محمد شبیطه، دبیرکل سندیکای خبرنگاران یمنی در شهر صنعا، پایتخت یمن حمله کرد. در این حمله، شبیطه و پسرعمویش زخمی شدند. YJS، مقامات بالقوه حوثی را در صنعا، مسئول این حمله دانست. مقامات دولت رسمی یمن اعلام کردند که این حادثه، نتیجه درگیری بین نیروهای امنیتی و مردان مسلح بوده که شبیطه در آن گیر افتاده بود.
خودسانسوری
قبل از جنگ، خبرنگاران یمنی می‌توانستند بدون ترس از بازداشت، حمله، ربوده شدن، یا کشته شوند، در سراسر این کشور آزادانه سفر کنند. اما امروز به‌علت تقسیم شدن یمن بین مقامات و گروه‌های شورشی متعدد، گزارش‌گری میدانی، به چالش بزرگتری مبدل شده است.
خبرنگاران مستقل در یمن، برای آن‌که امنیت داشته باشند، اغلب خودسانسوری می‌کنند. برای مثال، هنگام پوشش مسائل انسانی، شاید برای اشاره به طرفهای درگیر، از لحن نرم‌تری استفاده کنند و یا به‌جای مسائل حساس، به پوشش موضوعاتی مثل ورزش و یا محیط زیست رو بیاورند. محمد السامعی، خبرنگاری مستقر در ولایت/استان تعز در جنوب‌غرب یمن می‌گوید که خبرنگاران معمولاً نمی‌خواهند موضوعات سیاسی و یا نظامی را پوشش دهند، چون این نوع پوشش خبری می‌تواند باعث برانگیختن توجه منفی از سوی طرفهای درگیر شود و ممکن است امنیت جانی خبرنگاران را به خطر بیاندازد؛ در نتیجه تضمینی برای حفظ امنیت آنها وجود ندارد. او می‌گوید: «تهیه گزارش میدانی، خطرناک است، چه درباره جنگ باشد و چه درباره محیط زیست. طرفهای درگیر، به نیت خبرنگاران شک دارند و برخی‌ها، آنها را جاسوس می‌پندارند. به همین دلیل، کارایی کارکنان رسانه‌های کاهش می‌یابد و کیفیت خبرنگاری، صدمه می‌بیند.»
بیشتر بخوانید: سه تهدید نوظهور در رسانه‌های اجتماعی خاورمیانه
کمبود شغل
با تعطیل شدن بسیاری از رسانه‌های مستقل یمن در جریان جنگ، تعداد رسانه‌هایی که با طرفهای درگیر ارتباط دارند، افزایش یافته است. به گفته YJS، از سپتامبر سال ۲۰۱۴ به این‌سو که حوثی‌ها، کنترل شهر صنعا را به‌دست گرفتند، انتشار حدود ۱۱۹ مجله و روزنامه متوقف شده است. در حال حاضر تنها ۱۳ روزنامه -- مستقل و دولتی -- در یمن فعالند. از همین رو، بسیاری از خبرنگاران، با ترک حرفه‌شان، به مشاغل دیگر روآورده‌اند. حتی وقتی خبرنگاران کار هم داشته باشند، حقوق کمی -- در حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ دلار در ماه -- دارند و بدون قرارداد کار می‌کنند.
سندیکای خبرنگاران یمنی در گزارش خود گفته است: «بسیاری از خبرنگاران، بدون قرارداد کاری و با حقوق اندک کار می‌کنند و بسیاری ازرسانه‌های محلی و خارجی، از امضای قرارداد با کارمندان رسانه‌‌ای در یمن خودداری می‌کنند.»
فقدان آموزش‌های امنیتی
خبرنگارانی که از جنگ داخلی یمن گزارش تهیه می‌کنند، باید آموزش‌های امنیتی ببینند، اما دوره‌های آموزشی در این زمینه، اندکند. السامعی می‌گوید: «دانستن این که یک گزارش را چگونه بخوانید و پاسخ دادن به پنج پرسش اصلی -- کی (چه کسی)، چی، چه وقت، کجا و چرا -- نمی‌تواند از خبرنگاران در برابر خطرات احتمالی در جریان کار میدانی محافظت کند، اما آموزش‌های امنیتی حرفه‌ای، می‌تواند. با این حال، نهادهای رسانه‌های در یمن، به این برنامه‌ها اولویت نمی‌دهند.»
نهادهای انگشت‌شماری که آموزش‌های امنیتی برای خبرنگاران ارائه می‌کنند، شامل سندیکای خبرنگاران یمنی، مرکز مطالعات و رسانه‌های اقتصادی و مرکز اخبار و مطالعات ۲۴ ساعته جنوب است.
توصیه‌هایی برای خبرنگاران
با توجه به فضای خصمانه‌ای که رسانه‌ها در یمن با آن مواجهند، خبرنگاران قبل از شروع کار میدانی، باید احتیاط فراوان به‌خرج دهند. در صورت امکان، خبرنگاران باید قبل از رفتن به محل تهیه گزارش، از مقامات مربوط، مجوزهای لازم را بگیرند. بدون این مجوزها، مقامات ممکن است به خبرنگاران مشکوک شوند و با آنها مثل دشمن یا جاسوس برخورد کنند. خبرنگاران در یمن باید خود را از خط مقدم جنگ، سکوهای پرتاب موشک و تجهیزات نظامی دور نگه‌دارند. وقتی تبادل آتش شدت یابد، جنگ‌جویان به حملات توپ‌خانه‌ای و بمباران شدید رو می‌آورند که می‌تواند به زخمی یا کشته شدن خبرنگاران بینجامد؛ حتی اگر مستقیماً هدف قرار نگرفته باشند.
خبرنگاران همچنین باید درباره آن‌چه در رسانه‌های اجتماعی پست می‌کنند محتاط باشند و به‌طور مثال، از به‌کار بردن لحن تند درباره یک گروه مشخص و یا پست کردن مطالب یا پیام‌هایی به حمایت از فرد، گروه یا یکی از طرفهای جنگ، خودداری کنند.
با ادامه بی‌ثباتی سیاسی و درگیری‌های نظامی در یمن، چالش‌های خبرنگارانِ این کشور هم ادامه خواهد یافت. حاصل این واقعیت ناگوار آن است که در یمن، تعداد دشمنان خبرنگاران بیشتر از دوستان‌شان است.
تصویر از پکسلز، عکاس: Lara Jameson
مقالات بیشتری نوشته
