پوشش خبری جهانی امروز نقش بزرگی در تداوم برداشت‌های منفی و کلیشه‌ای درباره آفریقا دارد. Abimbola Ogundairo (ابیمبولا اوگاندیرو)، مسئول بخش پشتیبانی در نهاد Africa No Filter می‌گوید که روایت‌ها پیرامون فقر، بیماری، منازعه، رهبری ضعیف و فساد بیش از همه نتیجه این پوشش‌اند. به گفته او «هنوز هم گزارش‌های کلیشه‌ای در مورد آفریقا منتشر می‌شود که ادعای‌شان تنبلی آفریقاییان است. این گزارش‌ها، به روایت‌هایی می‌انجامند که بر زندگی مردم تأثیر دارند.» Bernardo Motta (برناردو موتا) استادیار دانشکده خبرنگاری در دانشگاه Roger Williams بر این باور است که «ذهنیت استعماری» فراگیر در غرب، به گسترش این روایت‌ها کمک می‌کند. او می‌گوید: «رسانه‌های بین‌المللی فکر می‌کنند که وظیفه آنها برملا کردن بدی‌هاست و نسبت به نتیجه عملکردشان احساس مسئولیت نمی‌کنند. این یکی از مواردی است که باید تغییر کند، چون افشای بدی‌ها مهم است، اما اگر همان‌جا متوقف شوید، ممکن است زیان کارتان بیش از سودش باشد.»
دانشگاه Cape Town (کیپ تاون) برای تشخیص بهتر این روایت‌ها و ریشه آنها، شاخص جهانی رسانه‌ها برای آفریقا را ایجاد کرده است که یک پایگاه داده است و چگونگی گزارش‌گری بیست رسانه جهانی عمده را از آفریقا ردگیری و ارزیابی می‌کند.
اوگاندیرو که طرح این شاخص را اداره می‌کند، می‌گوید که بودجه این شاخص را دو نهاد Africa No Filter و The Africa Center تأمین می‌کنند. هدف از این کار، «گرفتن آیینه‌ای در برابر رسانه‌های جهانی» به این امید است که اتاق‌های خبر در آینده، پوشش مسئولانه‌تری از آفریقا ارائه کنند.
این شاخص با این هدف ایجاد شده است که به رسانه‌ها کمک کند بدانند که پوشش خبری آنها چگونه می‌تواند بر سرمایه‌گذاری خارجی و سیاست‌های جهانی در قبال آفریقا، اثرات چشم‌گیری داشته باشد.
بیشتر بخوانید: خبرنگار برگزیده ماه: ژان‌پیِر اَفَدَلی
گرد‌آوری اطلاعات
محققان برای ایجاد این شاخص، بیش از هزار مقاله خبری را که بین ژوئن و دسامبر سال ۲۰۲۲ در فضای مجازی منتشر شده بودند، بر اساس چهار شاخص بررسی کردند: تنوع موضوعات مورد پوشش، کسانی که با آنها مصاحبه و یا از آنها نقل قول شده، تعداد کشورهای آفریقایی که پوشش یافته‌اند و عمق پوشش خبری. اوگاندیرو می‌گوید: «ما می‌خواهیم که رسانه‌های جهانی، آن‌چه را انجام می‌دهند از لحاظ کمی و کیفی ببینند، به اثرات آن توجه کنند و دریابند که چگونه می‌توانند کارشان را بهتر کنند.»
در این بررسی، این رسانه‌ها مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند: سی‌ان‌ان، دویچه وله، راشا تودی، بلومبرگ، سینهوا، لوموند، گاردین، اسوشییتدپرس، الجزیره، اکونومیست، صدای آمریکا، خبرگزاری فرانسه، رویترز، بی‌بی‌سی، سی‌جی‌تی‌ان، فایننشال تایمز، آرآف‌ایی، نیویورک‌تایمز، وال استریت جورنال و واشینگتن پست.
اتاق‌های خبر در آمریکا
سه رسانه نیویورک‌تایمز، وال استریت جورنال و واشینگتن پست، در قعر این شاخص جا گرفته‌اند. موتا از این نتیجه، شگفتی‌زده نشد. او اشاره می‌کند که رسانه‌های آمریکایی، بر تهیه گزارش از آفریقا تمرکز چندانی ندارند. وی می‌گوید: «من از این‌که سه سازمان رسانه‌ای آمریکایی در قعر این شاخص بودند شگفتی‌زده نشده‌ام، چون غرب رویدادهای جهان را تنها در صورتی خبرساز تلقی می‌کند که مستقیماً به نفعش (نفع غرب) باشد یا بر کشورهای غربی اثر بگذارد. این سازمان‌ها، در خدمت منافع و جهان‌بینی‌های خاصی هستند. این‌گونه نیست که صریحاً سوگیری کنند و یا بخواهند به کسی ضرر برسانند، اما قاره آفریقا را این‌گونه می‌بینند و پوشش می‌دهند.»
بیشتر بخوانید: مبارزه یک رسانه در توگو با اطلاعات غلط درباره بهداشت
تغییر پوشش خبری آفریقا
بررسی‌هایی که با تکیه بر این شاخص انجام شده، روشن کرده که وقتی موضوع «عمق پوشش» مطرح بوده، اتاق‌های خبری عموماً خوب عمل کرده‌اند. به‌این معنا که توازن، زمینه، شکل گزارش‌ها و کلیشه‌ها در نظر گرفته شده‌اند. محققان می‌گویند که این نشان آن نیست که این رسانه‌ها پوشش خبری قوی از آفریقا ارائه می‌دهند. اوگاندیرو می‌گوید ارزیابی‌های این پایگاه داده روشن کرده که بسیاری از رسانه‌ها، تنها برخی از کشورهای آفریقایی را عمیقاً پوشش داده‌اند. برخی از رسانه‌ها نتوانسته‌اند با منابع متنوع گفتگو کنند و تنها صدای مردان قدرتمند را رسا کرده‌اند. در یکی از بخش‌های مهم این شاخص آمده است: «بدون استثناء، سازمان‌های خبری جهان در این بررسی، فضای نامتناسبی را به مردان قدرتمند -- از سیاست‌گران و تاجران گرفته تا کارشناسان -- اختصاص داده‌اند و در گزارش‌ها بیشتر از آنها نقل قول کرده‌اند. این نشان می‌دهد مردان، در آفریقا [بر زنان] مسلطند و اخبار آفریقا را هم تحت سلطه خود دارند.»
Alexander Chiejina (الکساندر چیه‌جینا)، مدیر تهیه محتوای راهبردی در نهاد Nigeria Health Watch، تصویر آفریقا را در رسانه‌های جهانی، «یک‌بعدی» توصیف می‌کند و می‌گوید که این تصویر، انعکاس فرهنگ غنی و نوآوری‌های این قاره نیست. او می‌افزاید که روایت‌های رایج، «تنوع و تحولات مثبت قاره آفریقا را نادیده می‌گیرند و این تصویر ناهنجار را ایجاد می‌کند که قاره آفریقا همواره در آشوب است.»
گزارش‌های محلی
کارشناسان رسانه می‌گویند که یکی از راه‌های پوشش مؤثر آفریقا، توانمندسازی گزارش‌گران و سردبیران محلی است تا بتوانند گزارش‌های بهتری تهیه کنند و راه‌حل‌هایی را برای چالش‌های مناطق تحت پوشش خود ارائه دهند.
اوگاندیرو می‌گوید: «نمی‌توان برای انعکاس روایت‌های آفریقا، به غیرآفریقایی‌ها تکیه کنیم. به‌نظر من خبرنگاران و سردبیران محلی در این راستا نقش عمده‌ای دارند. باید بپذیریم که اگر شمار گزارش‌های محلی‌محور درباره آفریقا بیشتر باشد، [برای روایت کردن رویدادهای آفریقا] سودمندتر خواهد بود.»
موتا پیشنهاد می‌کند که رسانه‌های محلی همکاری کنند و گزارش‌هایی برای مخاطبان جهانی تهیه کنند، «[در نتیجه فعالیتشان،] گزارشی خواهد بود که در سطح محلی تهیه شده، اما در سطح جهانی دیده می‌شود. یعنی نگاه جهانی ندارد، بلکه رسانه‌های محلی گزارش‌ها را تهیه می‌کنند و همه منفعت آن، به خود آنها می‌رسد.» سرمایه‌گذاری بر تنوع رسانه‌ای و برابری جنسیتی، به‌کارگیری اصول خبرنگاری اخلاقی و تلاش برای ارتقاء سطح سواد رسانه‌ای همگانی و تبادلات بین‌فرهنگی، از جمله توصیه‌های یافته‌های این شاخص به سازمان‌های خبری هستند.
تصویر از Iwaria، عکاس: olu-eletu
مقالات بیشتری نوشته
