سال‌هاست که فلسطینی‌ها مجبور بوده‌اند با کوشش‌هایی که برای مخدوش کردن آزادی بیان‌شان انجام می‌شود، مقابله کنند. این کار از نکبه سال ۱۹۴۸ (مهاجرت اجباری و دسته‌جمعی فلسطینیان از سرزمین‌‌شان) آغاز شد. در زمان ایجاد اسرائیل، از هر چهار فلسطینی، سه تن مجبور شدند خانه‌های خود را ترک کنند و این کار یک بحران مهاجرت به وجود آورد که تا امروز هم حل نشده است.
ظهور رسانه‌های اجتماعی در این زمینه موانع مدرن منحصربه‌فردی را به وجود آورده است، به‌خصوص اگر صحبت از حق خودمختاری و تبدیل فلسطین به یک کشور مستقل باشد. امروزه رسانه‌های اجتماعی به طور منظم، توانایی فلسطینیان را برای هم‌رسانی اخبار، تقویت پُست‌ها و بحث و شکل دادن به روایت‌ها پیرامون مسائلی که بر جوامع آنها تاثیرگذار است مختل می‌کنند.
بیشتر بخوانید: سه تهدید نوظهور در رسانه‌های اجتماعی خاورمیانه
اثرات محدودیت‌های رسانه‌های اجتماعی
پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی معمولاً از رویدادهای خشونت‌بار در فلسطین مثل حملات اسرائیل بر غزه و یا هجوم اخیر به اردوگاه پناه‌جویان در جنین که در ماه ژوئیه روی داد، به عنوان بهانه‌ای برای محدودسازی حساب‌های کاربری استفاده می‌کنند.
آنها شاید این کار را تنها بر اساس یک تصویر یا کلمه که گفته می‌شود مقررات شرکت را نقض می‌کند، انجام دهند. محدودیت‌های عطف به ماسبق که پُست‌های مربوط به سال‌ها پیش را جریمه می‌کنند هم غیرمعمول نیست. امجد القواسمه، متخصص رسانه‌های اجتماعی در شبکه رسانه‌ای رایه، می‌گوید که بسیاری از رسانه‌ها به این سبب ممنوعیت را تجربه کرده‌اند.
او می‌افزاید: «رسانه‌های اجتماعی، به ویژه پلتفرم‌های مِتا [فیس‌بوک، اینستاگرام و تردز] توانایی‌تان را برای ابراز نظر به عنوان یک خبرنگار فلسطینی محدود می‌کند و امکان دیده شدن شما را از سوی مخاطبان علاقمند به محتوایتان نیز محدود می‌سازد.»
یک مثال اخیر در این مورد، سانسور گسترده‌ای است که در سال ۲۰۲۱ در منطقه شیخ جراح در جریان اعتراض به تخریب خانه‌های فلسطینیان در شرق بیت‌المقدس به‌دست نیروهای اسرائیلی، روی داد. در حالی که فلسطینی‌ها در فضای مجازی از عدالت سخن می‌گفتند، پلتفرم‌های بزرگی مثل فیس‌بوک، ایکس (توییتر سابق) و اینستاگرام به تعلیق حساب‌ها، حذف کردن پُست‌ها و اِعمال محدودیت‌های دیگر بر محتوایی مشغول بودند که به گسترش شهرک‌های اسرائیلی اعتراض می‌کردند؛ شهرک‌هایی که ساخت آنها به‌عنوان نقض قوانین بین‌المللی شناخته شده است.
برای مثال، مِتا هشتگ «AlAqsa#» را در این پلتفرم مسدود کرد. این شرکت، این هشتگ را به اشتباه به عنوان حمایت از گردان شهدای الاقصی تعبیر کرده بود، در حالی که واقعیت این است که این عبارت بیشتر برای اشاره به مسجدالاقصی در بیت‌المقدس به کار می‌رود. این داستان، معیارهای مبهمی را که مِتا برای الگوریتم‌های سانسور به کار می‌برد، برجسته می‌سازد و خبرنگاران را مجبور می‌کند که برای جلوگیری از بسته شدن حساب‌های خود، به سرعت خود را با آن تطبیق دهند.
محدودیت‌های اِعمال شده بر اخبار فلسطین که از سوی خود فلسطینیان ایجاد شده، همچنین تعداد مخاطبان بومی و غیربومی را که به این اخبار دسترسی دارند، کاهش می‌دهد. در این چشم‌انداز چالش‌برانگیز رسانه‌ای، خبرنگاران فلسطینی هنوز هم مجبورند با این محدودیت‌های آنلاین زندگی کنند که استقامت آنها را در بازگو کردن روایت‌های مختلف به جهانیان نشان می‌دهد.
قواسمه می‌گوید: «شاید تنها یک یا دو صفحه به کشورهای عربی و جامعه بین‌المللی برسد، در حالی که صدها صفحه دیگر و حساب‌های فلسطینی‌ها دفن می‌شود. حتی اگر بهترین گزارش عمر خود را ساخته باشید و در صفحه خود یک میلیون «لایک»[پسند] داشته باشید، بدون رسانه‌های اجتماعی، تنها ۱۰ درصدِ مخاطبان شما می‌توانند پُست‌های‌تان را ببینند.»
نکته حائز اهمیت این است که استفاده از پلتفرم‌های دیگر هم کاملاً مفید نیست. به گفته قواسمه، تلگرام و اپلیکیشن‌های پیامرسان دیگر به اندازه فیس‌بوک کاربر ندارند. به همین دلیل، بسیاری از خبرنگاران فلسطینی برای جلوگیری از اِعمال شدن محدودیت بر حسابهایشان، به خودسانسوری دست می‌زنند.
توانمند ساختن خبرنگاران فلسطینی در رویارویی با محدودیت‌ها
خبرنگاران می‌توانند برای کاهش اثرات محدودیت بر حسابهایشان می‌توانند تدابیری اتخاذ کنند.
دکتر محمد ابو الرُب، استاد رسانه‌های دیجیتال در دانشگاه بیرزیت در کرانه غربی [رود اردن] به خبرنگاران توصیه می‌کند که از گزارش‌های روایت‌گونه برای توضیح دادن رویدادها و ارائه زمینه‌های مورد نیاز استفاده کنند. احتیاط همراه با انتخاب درست واژه‌ها، بخشی از این کار است: برای مثال، از استفاده کلماتی مثل «رهبر» و یا «قهرمان» در اشاره به چهره‌های فلسطینی خودداری کنید، چون امکان دارد باعث اِعمال محدودیت شود.
ابو الرُب تأکید می‌کند که خبرنگاران می‌توانند از محتوایی که در رسانه‌های اجتماعی «ترِند» می‌شود، برای پخش و انتشار گسترده‌تر محتوا و افزایش تعامل با گزارشهایشان استفاده کنند. شاید این محتوای ترِند شده درباره مسائلی غیر از مسأله فلسطین، اما به نوعی به آن مرتبط باشد.
به طور مثال، یک ویدیوی مقایسه‌ای میان واکنش جامعه جهانی به حمله روسه به اوکراین و واکنش آن در برابر اشغال فلسطین از سوی اسرائیل می‌تواند تعامل زیادی را به خود جلب کند و در عین حال از ممنوع شدن آن جلوگیری شود. کلمات تحریک‌کننده و تصویرهایی را که امکان دارد الگوریتم‌ها آنها به غلط تعبیر شود، پُست نکنید. ابو الرُب می‌گوید: «از پخش تصویر خون، قتل و کودکان اجتناب کنید. از تعابیر و توضیحات با احتیاط استفاده کنید تا به عنوان ایجاد کننده محتوای آتش‌افروزانه شناخته نشوید.»
خبرنگاران همچنین باید با راستی‌آزمایی و اتکاء به منابع معتبر، دقت را در اولویت قرار دهند. اطلاعات نادرست به اعتماد که کاربران و گردانندگان رسانه‌های اجتماعی به شما دارند، صدمه می‌زند و ممکن است توجه منفی به محتوایتان جلب کند. اطمینان یافتن از اعتبار اطلاعات برای عبور از محدودیت‌های رسانه‌های اجتماعی به شیوه مؤثر، بسیار مهم است.
وی توصیه می‌کند که برای جلوگیری از هک شدن و یا مسدود شدن حساب‌های کاربری، حساب‌های شخصی و کاری خود را در دستگاه‌های جداگانه استفاده کنید.
بیشتر بخوانید: پنج نشانه مورد تهدید بودن رسانه‌های اجتماعی در خاورمیانه و شمال آفریقا
مقابله با نقض حقوق دیجیتال
حمله (مرکز عربی برای توسعه رسانه‌های اجتماعی) که ندیم ناشف مسئول آن است، در خط مقدم مستندسازی نقض حقوق دیجیتال در فلسطین قرار دارد. این مرکز که با سازمان‌های بین‌المللی مثل دیدبان حقوق بشر همکاری می‌کند، می‌کوشد حکومت‌ها و شرکت‌های رسانه‌های اجتماعی را به پاسخگویی وادارد.
در ماه نوامبر سال ۲۰۲۱، مرکز حمله، صفحه حُر را برای مستندسازی موارد نقض و بازیابی حساب‌های مسدودشده ایجاد کرد. در سال ۲۰۲۲ این صفحه بیشتر از ۱۱۰۰ گزارش از موارد نقض حقوق دیجیتال که اکثراً در مِتا و ایکس اتفاق افتاده بود، دریافت کرد. اثرگذاری حُر، فراتر از این آمار است: این صفحه به امیدی برای اشخاص و سازمان‌هایی مبدل شده که از موارد نقض حقوق دیجیتال آسیب دیده‌اند و به آنان یک پلتفرم مخصوص برای حمایت و التیام ارائه می‌کند.
ناشف می‌گوید: «ما هر زمانی به خبرنگاران و سازمان‌های رسانه‌ای کمک می‌کنیم که حساب‌های مسدودشده خود را بازیابند. حساب‌ها برخی اوقات هک می‌شوند، مثل آنچه که در مورد وب‌سایت خبری عرب۴۸ رخ داد. ما با فیس‌بوک همکاری کردیم تا حساب هک‌شده عرب۴۸ به آنها بازگردانده شود.»
در حالی که سازمان‌هایی مثل حمله، در مستندسازی موارد نقض حقوق دیجیتال و تبلیغ برای رویکرد عادلانه از سوی شرکت‌های رسانه‌های اجتماعی نقش به‌سزایی دارند، محدودیت‌هایی که حق آزادی بیان فلسطینی‌ها را مختل می‌کند، همچنان اِعمال می‌شود. خبرنگاران در این کشور برای مقابله با این محدودیت‌ها به یافتن راه‌هایی برای هم‌رسانی گزارش‌های خود و مبارزه برای حقوق دیجیتال فلسطینی‌ها با هدف حفظ حق آزادی بیان آنان، ادامه می‌دهند.
تصویر از آنسپلش، عکاس: Ömer Yıldız
مقالات بیشتری نوشته
