اخبار جعلی (فیک نیوز) اصطلاحی است که احتمالاً شنیده‌اید. این عبارت تا حدودی به علت استفاده بیش از حد آن از سوی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری سابق ایالات متحده در سال اول ریاست‌جمهوری‌اش، از سوی واژه‌نامه کالینز (Collins Dictionary) به عنوان «واژه سال» نام‌گذاری شد.
سیاست‌مداران خودکامه در سراسر جهان با الهام از ترامپ، از عبارت «اخبار جعلی» برای بی‌اعتبار ساختن گزارش‌های انتقادی استفاده کرده‌اند. شاید حتی دوستان شما هم برای زیر پرسش بردن منابعی که شما می‌خوانید، همین اصطلاح را مطرح کرده باشند. در این میان تعدادی از چهره‌های رسانه‌ای، این عبارت را به معنای واقعی کلمه برای اشاره به اطلاعات نادرست یا اطلاعات دروغ به کار برده‌اند.
Jessica Yellin، (جسیکا یِلین)، بنیان‌گذار وبسایت خبری News Not Noise (خبر، نه سر و صدا) در این باره می‌گوید: «این اصطلاح به قدری مورد استفاده قرار گرفته که تاثیر خود را از دست داده است.»
شهروندان برای همکاری مؤثر با یک جامعه دموکراتیک، باید بدانند که پیرامون آنها چه می‌گذرد. اخبار واقعی، جزء کلیدی دانستن این موضوعات است. DeMario Phipps-Smith (دِماریو فیپس-اسمیت)، مدیر ارشد بخش یادگیری از جامعه در News Literacy Project (طرح سواد رسانه‌ای) می‌گوید: «رابطه مردم با اخبار برای آنها حیاتی است، تا به شهروندان متعهد جوامع خود تبدیل شوند و درباره شیوه زندگی خود در شهرها و جوامع، آگاهانه تصمیم بگیرند. خبرنگاران در کاهش زیان‌های ناشی از انتشار اطلاعات دروغ، نقش کلیدی دارند و واژگانی که به کار می‌برند، نقطه‌ای حیاتی برای آغازِ این کار است. استفاده از عبارت «اخبار جعلی»، حتی اگر برای اشاره به اطلاعات نادرست یا گمراه‌کننده باشد هم، می‌تواند اعتماد عمومی به خبرنگاری را از بین ببرد.
در ادامه مطلب آنچه که خبرنگاران درباره استفاده از عبارت «اخبار جعلی» یا «فیک نیوز» باید بدانند، و نحوه مقابله با اطلاعات نادرست و دروغ را بدون دخیل شدن در روایت‌های مضر می‌خوانید.
بیشتر بخوانید: پیچیدگی مبارزه با اطلاعات نادرست در پی ایجاد تصاویر تولید شده با هوش مصنوعی
تاریخچه کوتاه «اخبار جعلی»
یک نمونه بارز انتشار عمدی اطلاعات دروغ در ایالات متحده، مطلبی از روزنامه New York Sun در سال ۱۸۳۵ بود که به نام «فریب بزرگ ماه» شناخته می‌شود و در آن به غلط ادعا شده بود که روی کره ماه، تمدن‌های زنده پیدا شده‌اند.
گزارش‌های نادرست درباره معترضان در جریان جنبش حقوق مدنی و عملیات ادعایی Mockingbird در دهه ۱۹۵۰ که گفته می‌شود در آن، سازمان سی آی ای (سیا) روزنامه‌نگاران را برای تهیه گزارش‌های مثبت درباره دولت و در عین حال تحقیر ایدئولوژی‌های کمونیستی استخدام می‌کرد، نمونه‌های دیگری از انتشار اطلاعات دروغ در قرن گذشته هستند.
اما خود عبارت «اخبار جعلی» در اواخر قرن نوزدهم مطرح شد و شهرت کنونی «اینترنت‌پسند» آن در دهه اخیر ایجاد شده است.
در سال‌های گذشته، چهره‌های سیاسی - به ویژه دونالد ترامپ، ولادیمیر پوتین و اعضای وزارت خارجه چین - از این عبارت برای ایجاد بی‌اعتمادی به رسانه‌های مستقل استفاده کرده‌اند. Jair Bolsonaro (ژایر بولسونارو)، رئیس‌جمهوری سابق برزیل و Rodrigo Duterte (رودریگو دوترته)، همتای اسبق فیلیپینی او، زمانی که در قدرت بودند، به طور مشابه، اتهامات بی‌اساسِ انتشار «اخبار جعلی» را به خبرنگاران می‌بستند.
این رهبران، به رسانه‌هایی که درباره آنها گزارش‌های انتقادی تهیه می‌کردند، می‌تاختند؛ به ویژه با استفاده از این اصطلاح، تا به اعتماد کلی به اخبار صدمه بزنند.
رهبران سیاسی با تلاش برای نشان دادن همه اخبار به عنوان اخبار بالقوه نادرست، می‌توانند نیروی مردم را برای اقدام دموکراتیک و مدنی سرکوب کنند. یلین در این باره می‌گوید: «وقتی مخاطبان را خسته و افسرده و مستغرق کنید، توانایی تشخیص آن چه واقعاً مهم است و احساسِ این که توان ایجاد تغییر در جهان را دارند، از دست می‌دهند.»
مزایای واژگان دقیق
استفاده از واژگان دقیق‌تر هنگام بحث درباره حجم عظیم اطلاعات نادرستی که در جهان امروز در گردش است، به روزنامه‌نگاران کمک می‌کند که ضمن مبارزه علیه اطلاعات دروغ، اعتماد را به رسانه‌ها بازگردانند.
بر اساس یافته‌های یک بررسی ScienceAdvances (پیشرفت‌های علمی) در سال ۲۰۲۰، تنها ۱۵ صدم درصد اخباری که روزانه منتشر می‌شود، عمداً اشتباه یا گمراه‌کننده است. آن چه خوانندگان شاید بیشتر با آن مواجه شوند، اخبار جانب‌دارانه یا بی‌طرفانه‌ای است که از سوی سازمان‌های خبری منتشر می‌شوند.
هنگام صحبت از اطلاعات نادرست یا گمراه‌کننده، خبرنگاران با استفاده ازعبارت‌هایی مثل «با واقعیت بیگانه است»، «اطلاعات گمراه‌کننده»، «اطلاعات جانب‌دارانه»، یا تنها «اطلاعات نادرست یا اطلاعات دروغ» می‌توانند معنا را منتقل کنند و همزمان از بار سیاسی که با گفتن «اخبار جعلی» همراه است، اجتناب کنند.
در عین حال، همه اخبار جانب‌دارانه نباید به یک چشم دیده شوند. برای مثال، فرق گذاشتن میان افراد مطرحی که از پلتفرم‌های خود برای انتشار اطلاعات نادرست استفاده می‌کنند و گزارش‌های خبری که شاید ناخواسته، موضعی جانب‌دارانه را بازتاب دهند، مهم است. یلین می‌گوید: «در این بحث، مشکل موازنه اشتباه نیز وجود دارد.»
بیشتر بخوانید: ردیابی اجیرانِ دیجیتالِ پشت پرده اطلاعات نادرست
اجتناب از اطلاعات نادرست
فیپس-اسمیت Phipps-Smith می‌گوید خبرنگاران باید مواظب باشند که خودشان ناخواسته اطلاعات نادرست را منتشر نکنند. این کار می‌تواند به افزایش اتهامات انتشار «اخبار جعلی» از سوی کسانی منجر شود که به دنبال بی‌اعتبار ساختن کامل خبرنگاری مسئولانه هستند.
وی می‌افزاید: «اطلاعات نادرست، انتشار سهوی اطلاعات دروغ است. شاید خودتان ندانید که اطلاعات دروغ را منتشر می‌کنید، شاید نیت بدی هم نداشته باشید؛ اما اطلاعاتی را پخش می‌کنید که نادرست یا غیردقیق هستند.»
مهم است که روزنامه‌نگاران، خود را به جای خوانندگان قرار دهند. در حالی که خبرنگاران احتمالاً مسائل مربوط به کار خود را به گونه کامل می‌دانند، این احتمال در مورد مخاطبان آنها درست نیست. مهمتر از آن، درباره چیزهای شناخته شده، فرضیه‌سازی نکنید و از اتکاء بیش از حد به اعداد برای گرفتن تصمیمات دفتر تحریریه خودداری کنید.
همچنین، خبرنگاران باید از نوشتن تیترهای «طعمه کلیک» (تیترهایی که هدف اصلی آن جلب توجه و تشویق مخاطبان به کلیک کردن روی لینک یک صفحه مشخص است) که به مخاطبان تصور نادرستی از گزارش می‌دهد، خودداری کنند.
بررسی‌ها نشان داده‌اند که بیشتر شهروندان آمریکا تیترها را می‌خوانند، اما معمولاً زحمت خواندن گزارشی را که به دنبال آن است به خود نمی‌دهند. «طعمه کلیک» به این علت کاراست که مردم روی آن کلیک می‌کنند. بنرهای پر زرق و برق به این خاطر مؤثر هستند که مردم را به دیدن خود وامی‌دارند. اما به این معنی نیست که مردم از دیدن آنها لذت می‌برند یا از آنها خوش‌شان می‌آید. همچنین ممکن است که این تجربه، خاطره بدی در ذهن آنها بر جای بگذارد. به گفته یلین: «به این ترتیب، اعتماد آنها به طور کلی از بین می‌رود.»
روزنامه‌نگاران، همیشه بی‌نقص نخواهند بود. فیپس-اسمیت توصیه می‌کند که وقتی اشتباهی رخ می‌دهد، آن را بپذیرید. وی می‌گوید: «این مساله بیشتر به معیارهای خبرنگاری با کیفیت مربوط است. وقتی اشتباهی می‌کنید، پذیرفتن این‌که اشتباه کرده‌اید، نشان دادن اشتباه به مردم و رسیدگی به آن، برای مبارزه با اتهامات «اخبار جعلی» مهم است.
اطلاعات نادرست و اطلاعات دروغ به این زودی‌ها از بین نخواهند رفت. خبرنگاران ظرفیت آن را دارند که با این پدیده‌ها به گونه‌ای مبارزه کنند که مخاطبان، مسئولیت‌پذیرتر و شهروندان، متعهدتر شوند.
به گفته فیپس-اسمیت: «داشتن مطبوعات آزاد، برای یک دموکراسی سالم و پویا، حیاتی است. رابطه مردم با اخبار برای آنها حیاتی است، تا به شهروندان متعهد جوامع خود تبدیل شوند و درباره شیوه زندگی خود در شهرها و جوامع، آگاهانه تصمیم بگیرند.»
تصویر از Cojanu Alexandru
مقالات بیشتری نوشته
