حقیقت همواره و در هر کمیپنی آسیب می بیند و قربانی می شود. در انتخابات ریاست جمهوری اخیر کنیا هم این اتفاق افتاد. یک هفته پیش از انتخابات روز هشتم اوت، فیس بوک کمپینی را فعال کرد که پیرامون آن تبلیغ بسیار کرد. هدفش از این کار، آن بود که به شش میلیون و یکصد هزار کاربر کنیایی که در آن شبکه‌ی اجتماعی داشت، آموزش بدهد که چگونه اخبار جعلی را شناسایی کنند. این کمپین شامل تبلیغات رادیویی و مطبوعاتی بود و کاربران فیس‌بوک هم بلافاصله وارد صفحه‌‌ی می شدند که حاوی توصیه‌هایی پیرامون شیوه‌های تشخیص اخبار جعلی بود.
کوشش‌های فیس‌بوک زمانی آغاز شد که نگرانی‌هایی درباره‌ی افزایش شمار گزارش‌های خبری جعلی پیش از برگزاری انتخابات کنیا مطرح شده بود که ممکن بود منجر به افزایش تنش میان احزاب سیاسی آن کشور شود. و آخر هفته‌ی پس از برگزاری انتخابات، کنیا شاهد شدیدترین موارد اعتراضات و خشونت سیاسی از سال ۲۰۰۷ تاکنون بوده است. این اعتراضات در پی پخش اخباری جعلی در خصوص رویدادهای خشن گوناگون در سراسر کشور انجام شد، اخباری که در شبکههای اجتماعی منتشر و توزیع شده بود.
براساس گزارش تازه‌ی از یک نهاد نظرسنجی به نام GeoPoll، کنیایی‌ها به نهادهای سنتی رسانه‌ای‌شان بیش از شبکههای اجتماعی اعتماد دارند. با این حال، این اعتماد ممکن است مخدوش شود، چون رسانه‌های کنیا به باور بعضی‌ها، موفق به پوشش کامل و همه جانبه‌ی خشونت پس از انتخابات نشدند، خشونتی که به گفته‌ی کمیسیون حقوق بشر کنیا، منجر به کشته شدن دست کم ۲۴ تن به دست پلیس شد.
به رغم آن‌که دشوار می توان گفت که انتشار اطلاعات جعلی تا چه اندازه به فشارهای سیاسی کنیا دامن زد، مسلم است که اخبار جعلی به طور مستقیم سبب دامن زدن به خشونت در نقاط دیگر جهان شده است.
ناتوانی گزارش‌گری مناسب و دقیق در مورد اعتراضات خشونت بار ممکن است سبب شده باشد که شهروندان، بیشتر به تربیون‌های شبکههای اجتماعی اتکا کنند، و اخبار و تصاویری را از وقایع به محض روی دادن، منتشر کنند. این گزارش‌ها که برخی از آن‌ها جعلی بود، بدون بازیبنی یا راستی آزمایی به گستردگی انتشار یافت.
اخبار جعلی در مناطقی چون سودان جنوبی سبب تشدید خشونت شده است و از سوی دیگر به شایعات بی اساسی پیرامون شیوع بیماری‌های صعب‌العلاج از راه واکسن (مایه کوبی) دامن زده است.
بنابراین در محیطی که اطلاعات غلط، اخبار جعلی، و شایعات زیادند، و سرعت انتقال دروغ بسیار بیش از واقعیت است، ارگان‌های خبری و خبرنگاران باید چه بکنند؟
چند توصیه:
به دنبال فرصت‌هایی برای هم‌کاری بگردید
تلاش کرده‌ام که این کار را با PesaCheck انجام دهم که نخستین ارگان راستی آزمایی کنیاست و محتوای خود را با چندین شریک رسانه‌ای در کنیا به اشتراک می گذارد. هم‌کاری و مشارکت می تواند به ارگان‌های خبری اجازه دهد تا دروغ‌ها و سوء اطلاعات را به شیوه‌‌ی بسیار موثرتر فاش کند.
راستی آزمایی را سرلوحه‌ی کارتان قرار دهید
هم خبرنگاران و هم اتاق‌های خبر باید همواره به میزان سالمی نسبت به آن‌چه می بینند، می خوانند، یا می شنوند، بدبین باشند. وظیفه‌ی آن‌هاست که آن‌چه را با مخاطبان‌شان در میان می گذارند، بازبینی کنند و از صحت آن اطمینان یابند.
از آموزش آگاهی رسانه‌ای حمایت کنید
اکنون بیش از هر زمان دیگری مهم و ضروری است که شهروندان گزارش‌هایی را که به خوبی تهیه شده‌اند از گزارش‌هایی که منبع و تحقیقات روشن و متقنی ندارند، متمایز کنند. در مدارس و دانشگاه‌ها نیز باید آموخته شود که چگونه می توان واقعیت را از دروغ تشخیص داد.
فرصت‌های تازه در اتاق خبر ایجاد کنید
با توجه به سرعت سرسام آور انتشار و توزیع خبر و طیف گسترده‌ی منابع بالقوه برای هر گزارش، اتاق‌های خبر این روزها بیش از هر زمان دیگری به راستی آزمایی نیاز دارند. برآورد شده که بیش از ۱۲۰ نهاد راستی آزمایی در ۴۹ کشور جهان فعال است و با آن‌که نیاز به نقش‌ها و شغل‌های دیگر اتاق‌های خبر رو به کاهش است، نیاز به مهارت راستی آزمایی بیشتر خواهد شد.
تقویت و تنوع
خبرنگاران و ارگان‌های خبری باید به تقویت و تنوع بخشیدن به صدای کسانی بپردازند که مورد اعتماد اجتماع هستند. برای مثال در کنیا صداهایی مثل اینها وجود دارد: @kenyanpundit و @WanjikuRevolt و @KResearcher که ممکن است تعلیم رسمی خبرنگاری ندیده باشند، اما مورد اعتماد جوامع‌شان هستند. بنابراین، در برخی شرایط، ممکن است اثرگذاری بیشتری از تربیون‌های سنتی خبری داشته باشند و بتوانند اخبار جعلی را برملا کنند و مانع انتشار اطلاعات غلط شوند.
Catherine Gicheru خبرنگار باتجربه‌ی کنیایی است که با طرح Code for Kenya (کد برای کنیا) هم‌کاری می کند.
تصویر اصلی با مجوز کاخ سفید دوران ریاست جمهوری باراک اوباما: ObamaWhiteHouse.gov.
