انفجار سه سال پیش در بندر بیروت یکی از بزرگترین انفجارهای غیرهسته‌ای در تاریخ بود، بیش از ۲۰۰ تن را کشت و بیشتر از ۶۵۰۰ تن دیگر را مجروح کرد. این واقعه، لبنان را در حیرت فرو برد.
پس از این رویداد، ریاض قبیسی، خبرنگار تحقیقی، به همراه همکارانش اسناد دولتی فاش‌شده‌ای را منتشر کردند که ظاهراً نشان می‌داد مقامات دولتی لبنان چگونه از انباشت بی‌مهابای نیترات آمونیوم که علت انفجار در بندر بود آگاه بودند، اما هیچ اقدامی در این راستا انجام نداده بودند. این تنها یکی از نمونه‌های فساد در لبنان است که قبیسی و تیم هفت نفری خبرنگاران همراه او با همکاران تصویربردار خود در واحد تحقیقی شبکه تلویزیونی الجدید، طی چندین سال گذشته برملا ساخته‌اند.
قبیسی که یکی از برندگان سال ۲۰۲۳ جایزه بین‌المللی خبرنگاری مرکز نایت در مرکز بین‌المللی خبرنگاران است همچنین به تحقیقات بزرگ فرامرزی مثل پرونده‌های اسناد پاناما و سوئیس لیکس کمک کرده است. وی در تهیه یک گزارش کلان از سوی طرح جرایم سازمان‌یافته و فساد (OCCRP) و درج مدیا (Daraj Media) که حساب‌های بانکی رئیس بانک مرکزی لبنان را در خارج از این کشور افشا کرد نیز همکاری کرده بود.
قبیسی در جریان یک وبینار اخیر انجمن جهانی گزارش بحران به زبان عربی، نکته‌هایی را درباره انجام تحقیق و تهیه گزارش تحقیقی برای تلویزیون به خبرنگاران ارائه داد. او درباره چندین موضوع از جمله این که خبرنگاران چگونه می‌توانند خطرات را بررسی کنند و در برابر خطرات فیزیکی و دیجیتال از خود محافظت کنند صحبت کرد.
قبیسی می‌گوید نخستین مطلب این است که خبرنگاران میان چیزی که مردم می‌خواهند بدانند و چیزی که باید بدانند فرق قائل شوند. او توصیه می‌کند: بیشتر روی موضوعات مورد علاقه مردم تمرکز کنید. خبرنگاران باید گزارشهای خود را به شیوه قانع‌کننده‌ای ارائه دهند تا با مخاطبان تعامل صورت گیرد.
در ادامه این مطلب توصیه‌های مهم دیگر او را برای خبرنگاران تحقیقی تلویزیونی می‌خوانید:
تدابیر امنیتی
قبیسی می‌گوید خبرنگاران در هنگام برنامه‌ریزی برای تهیه گزارشهای تحقیقی باید تمام خطرات را بررسی کنند و اهمیت انتشار گزارش را با میزان خطرات تهیه و پخش آن مقایسه کنند. وی در ادامه گفت که خبرنگاران نباید برای یک گزارش تحقیقی جان خود را به خطر اندازند؛ حتی اگر آن گزارش بسیار مهم به نظر برسد. قبیسی بر دنبال کردن روندهای لازم برای امنیت دیجیتال مثل محافظت از حساب‌ها در شبکه‌های اجتماعی برای کاهش احتمال هک شدن تأکید می‌ورزد. او می‌گوید که خبرنگاران نباید به کسانی که در رسانه‌های اجتماعی به آنها حمله می‌کنند جواب بدهند و همچنین نباید به جاهایی که در آن تهدید شده‌اند، بازگردند. به گفته وی، اطمینان یافتن از امنیت منابع (مصاحبه‌شوندگان) به همان اندازه مهم است. خبرنگاران باید خطرهای احتمالی برخاسته از انتشار یک گزارش را برای منابع توضیح دهند؛ اگر مصاحبه‌شونده‌ای آسیب ببیند، شاید در آینده، دیگران در مصاحبه با آن خبرنگار تجدیدنظر کنند. خبرنگاران همچنین باید تمام اطلاعاتی را که منابع (گفتگوشوندگان) با آنها در میان می‌گذارند، راستی‌آزمایی کنند.
بیشتر بخوانید: میا کوتو: «خبرنگاری باید جایگاه خود را در ساختن دنیایی بهتر بازیابد»
تهیه گزارش برای تلویزیون
قبیسی می‌گوید که تهیه گزارش تحقیقی برای تلویزیون نیازمند در نظر گرفتن جایگاه مخاطبان است. به یاد داشته باشید که مردم عموماً ترجیح می‌دهند گزارشهای سبک و سرگرم‌کننده را ببینند. زبانی که برای تلویزیون استفاده می‌شود باید ساده و همه‌فهم باشد و خبرنگاران باید از ارائه اطلاعات به شیوه‌ای که ممکن است مردم را از تماشای گزارش منصرف کند خودداری کنند.
خبرنگاران باید میان ارائه واقعیت‌ها و ایجاد هیجان و تعلیقی که بینندگان را جلب کند، توازن برقرار کنند. واکنش‌های مخاطبان نسبت به گزارشهای تحقیقی فرامرزی در هر کشوری منحصر به آن کشور است. برای مثال گزارش‌ها درباره فرار مالیاتی در اسناد پاناما در سراسر جهان به یک اندازه جلب توجه نکرد. بازخورد کاربران رسانه‌های اجتماعی می‌تواند به دریافتن بهترین راه برای ترغیب مخاطبان به تعامل کمک کند. با این حال قبیسی تأکید می‌کند که این بازخورد معمولاً می‌تواند ناقص باشد: برنامه شما یا بخشی از آن شاید در کشورهای خاصی ممنوع شود و مردم نتوانند آن را تماشا کنند.
تصویربرداری مخفیانه
ریاض قبیسی به خبرنگاران توصیه می‌کند که در هنگام تصویربرداری مخفیانه، محتاط باشند؛ چون ممکن است به حریم خصوصی افراد تجاوز کنند. دوربین‌های مخفی همچنین ممکن است زمانی خطرساز شوند که از آنچه به‌طور مستقیم به گزارش مربوط نمی‌شود، تصویربرداری کنند. قبیسی می‌گوید که معمولاً به تصویربرداری مخفیانه نمی‌پردازد؛ اما یک استثنا دارد: زمانی که پای مقام‌هایی در میان باشد که از بودجه دولتی می‌دزدند، این کار را می‌کند زیرا دزدی آنها مستقیماً بر مردم اثر می‌گذارد.
وی در ادامه می‌گوید که تصویربرداری مخفیانه، خطرات منحصربه‌فردی دارد. مثال این نوع تصویربرداری، گزارش تحقیقی سال ۲۰۰۶ یک خبرنگار بی‌بی‌سی است که در آن از تصویرهایی که مخفیانه برداشته شده بودند برای افشای نژادپرستی مأموران پلیس شهر منچستر در بریتانیا استفاده شده بود. وقتی پلیس این تصویرها را یافت، آن خبرنگار را بازداشت کرد. او سپس آزاد شد، چون توانست ثابت کند که در راستای منافع عمومی فعالیت کرده است.
ممکن است چهره یک مصاحبه‌شونده در جریان پخش گزارش عمداً پنهان شود. قبیسی اما، ترجیح می‌دهد این کار را نکند و در توضیح علت تصمیمش می‌گوید: «لازم است وقتی مصاحبه‌شونده کسی را به ارتکاب یک جرم متهم می‌سازد، فرد متهم بتواند به طور کامل به اتهامات پاسخ دهد. پیشنهاد قبیسی این است که خبرنگاران برای انتشار گزارش خود فراتر از تلویزیون و در سطح گسترده، از پلتفرم‌های مختلف استفاده کنند. برای مثال، انتشار ویدیوهای کوتاه در رسانه‌های اجتماعی می‌تواند مخاطبان را به سمت گزارش بکشاند. این ویدیوها می‌توانند حاوی اطلاعاتی باشند که هنوز در تلویزیون پخش نشده‌اند. وی همچنین پیشنهاد می‌کند که اگر امکان مالی وجود داشته باشد، می‌توان وب‌سایتی حاوی جزئیات گزارشهای تحقیقی ایجاد کرد.
بیشتر بخوانید: معرفی منابعی تصویری برای امنیت خبرنگاران تحقیقی
نکته‌هایی دیگر از سخنان قبیسی
برای ثابت کردن یک فرضیه یا تئوری، شواهد را جعل یا حذف نکنید.
به کسانی که هدف گزارشهای تحقیقی هستند فرصت پاسخ دادن بدهید و به حق آنها برای حفظ حریم خصوصی‌‌شان احترام بگذارید.
هنگام انجام تحقیقاتی که کودکان موضوع آنها هستند، اصول اخلاقی را مراعات کنید. به این فکر کنید که فاش شدن هویت یک کودک در گزارش شما، چه اثری بر زندگی او خواهد داشت.
در زمان برنامه‌ریزی برای تهیه گزارش تحقیقی، فرضیه‌های خود و چگونگی ثابت کردن آنها را بنویسید. منابع را بیابید و خطرهای احتمالی را بسنجید.
اگر فرضیه‌های تحقیق شما ثابت نشدند، به تغییر آنها و یا پایان دادن تحقیق فکر کنید.
برای محافظت بهتر از خود، اطمینان حاصل کنید که رسانه‌ای که قصد تهیه گزارش برای آن را دارید، مایل است گزارشتان را منتشر کند.
توصیه‌های قبیسی را اینجا می‌توانید از زبان خودش بشنوید:
تصویر اصلی از ریاض قبیسی
این مطلب نخست در وب‌سایت آی جی نت عربی منتشر شده بود و لینا الشریف آن را به انگلیسی برگرداند.
مقالات بیشتری نوشته
