یونسکو هفته پایانی اکتبر (۲۴ ام تا ۳۱ ام این ماه) را هفته جهانی سواد اطلاعاتی و رسانهای نامیده است و هر سال آن را بزرگ می‌دارد.
سواد رسانهای به عنوان یکی از ضروریات جوامع امروز، بیش از هر زمان دیگری اهمیت یافته است. در سال ۱۹۶۵ برای اولین بار مارشال مک‌لوهان در تألیفی، واژه سواد رسانهای را به‌کار برد. او معتقد بود که زمانی انسان به سواد جدیدی به نام سواد رسانهای نیاز پیدا می‌کند.
تعریف سازمان یونسکو از سواد رسانهای، توانایی تفکر منطقی و تحلیلی افراد هنگام مصرف محتوای رسانه‌های مختلف اعم از تلویزیون، رادیو، اینترنت، رسانه‌های اجتماعی و چاپی است. سواد رسانهای به توانمندی کاربران (مخاطبان) برای ارزیابی پیام خبرها یا مطالب، تشخیص اطلاعات درست از نادرست، و استفاده آگاهانه از رسانه‌ها کمک شایانی می‌کند.
سواد رسانهای در دو مرحله به شکلی قابل ملاحظه مطرح شد و باعث شد نهادهای زیادی برای ترویج آن فعالیت کنند.
مرحله اول طی دورانی بود که تلویزیون در اجتماع رایج شد و دنیای اطلاعات و شیوه اندیشیدن را در انسان‌ها دچار تحول کرد. مرحله دوم بعد از پیشرفت وعام شدن استفاده از اینترنت به‌عنوان ابزار برای کسب اطلاعات و برقراری ارتباط باب شد که رسانه‌های سنتی را به‌طور نسبی در حاشیه قرار داد؛ به گونه‌ای که به‌تدریج، هر فرد قابلیت رسانه شدن یافت.
در کشورهای توسعه یافته برنامه‌های متعددی برای آموزش سواد رسانهای وجود دارد. کانادا و ژاپن از کشورهای پیشتاز در این عرصه‌اند و تمرکز برنامه‌های سواد رسانهای آنان به حفظ فرهنگ، منافع ملی و جلوگیری از تحریف و تغییر ارزش های ملی آنها کمک می‌کند. اما در کشورهای درحال توسعه، سواد رسانهای پدیده خیلی جوانی است و تحت تاثیر بسترهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی است. در افغانستان به سواد رسانهای توجه چندانی نشده و مصرف کنندگان رسانه‌ها از سطح مطلوب سواد رسانهای برخوردار نیستند.
با گسترش فن‌آوری اطلاعات و توسعه ارتباطات، مردم روزانه انواع پیام‌ها و اطلاعات را دریافت می‌کنند و هر کدام از پیام‌ها به شیوه‌های گوناگونی بر مخاطبان اثر می‌گذارد، زیرا رسانه‌ها به طور گسترده با هدف تأثیرگذاری درجامعه فعالیت می‌کنند.
اثرات اطلاعات دریافتی را جیمزپاتر در کتاب سواد رسانهای خود تحلیل و دسته‌بندی نموده است که مهمترین آنها تأثیرگذاری روی تصمیم‌گیری و بینش، تاثیرگذاری بر ارزش‌ها و الگوهای زندگی، تاثیرگذاری بر روی ذهن و رفتار، و همچنین تاثیرگذاری فیزیولوژیک است.
جیمزپاتر باور دارد که سواد رسانهای ظرفیت ما را برای کنترل اثرات پیام های دریافت شده تقویت می‌کند و هرچه در مورد شیوه‌های کاری رسانه‌ها و نحوه اثرگذاری آنها آگاهتر باشیم، به همان اندازه می‌توانیم کنترل اثرات آن را نیز به‌دست بگیریم.
در ادامه چند نکته را می‌خوانید که اهمیت سواد رسانهای را برجسته می‌کند.
۱. حفظ اطلاعات: سواد رسانهای به مخاطبان رسانه‌ها امکان می‌دهد تا به اطلاعات سودمند دسترسی پیدا کنند. اطلاعاتی که در زندگی روزمره کاربردی و مهم هستند، با مصرف محتوای رسانهای تقویت می‌شوند. این اطلاعات می‌توانند در حوزه‌های سلامت، آموزش، مهارت‌های حرفه‌ای، و الگوهای زندگی باشند.
مهمتر این است که سواد رسانهای به کاربران کمک می‌کند تا از اطلاعات و حریم شخصی‌شان در دنیای دیجیتال حفاظت نمایند و از تقلب و سرقت اطلاعات جلوگیری کنند.
۲. تشخیص شایعات و دستیابی به اطلاعات صحیح: سواد رسانهای به افراد کمک می‌کند تا اطلاعات غلط، شایعات و اخبار جعلی را در میان انبوه اطلاعات و اخبار و مطالبی که به دستشان می‌رسد، تشخیص بدهند و از گسترش شایعات و اطلاعات غیرموثق جلوگیری کنند. مبارزه با اخبارجعلی و دروغ رسانی در اجتماعات امروزی، از مسئولیت‌های اجتماعی همه شهروندان آگاه است.
۳. ترویج توسعه اقتصادی: اطلاعات درست و به‌موقع در زمینه کارآفرینی و تجارت می‌تواند به رشد اقتصادی کشورها کمک کند. افراد با استفاده از سواد رسانهای و با تشخیص اطلاعات مفید می‌توانند بهترین راهبردها را به‌عنوان الگو برای فعالیت‌های اقتصادی خود انتخاب کنند.
۴. مشارکت شهروندی: سواد رسانهای و اطلاعاتی افراد را به مشارکت مدنی، تلاش برای ترویج مردمسالاری، و حضور فعال در جامعه تشویق می‌کند.
۵. توسعه توانمندی‌های فرهنگی و آموزشی: ترویج سواد رسانهای می‌تواند توانایی‌های فرهنگی و آموزشی افراد جامعه را تقویت کند و به توسعه جوامع کمک کند. سواد رسانهای به حفظ تنوع فرهنگی و زبانی نیز کمک می‌کند، چرا که ارتباطات فرهنگی را گسترش می‌دهد.
سواد رسانهای و اطلاعاتی اهمیت بسیاری برای توسعه پایدار دارد، و به‌ویژه در کشورهای درحال توسعه به اعتبار دادن به رسانه‌ها کمک می‌کند. اعتبار بیشتر رسانه‌ها به‌نوبه خود به تقویت آزادی بیان، گسترش دموکراسی و توسعه اقتصادی-اجتماعی کمک خواهد کرد.
شهروندانی که از سواد رسانهای برخوردارند، توانایی تحلیل محتوا و طرح پرسش‌های مهمتر را پیدا می‌کنند. آنها اغلب، قبل از نشر یا همرسانی اطلاعات، آن اطلاعات را به دقت ارزیابی می‌کنند. این افراد از طریق استفاده از رسانه‌ها، به آگاهی بیشتر و درک عمیقیتری از تبعیض نژادی، جنسیتی و فرهنگی می‌رسند، که به ترویج دیدگاه‌های متنوع و درنتیجه انعکاس صداها و دیدگاه‌های بیشتری در فضای رسانهای جوامع هم کمک شایانی می‌کند.
درآمریکا، مرکز سواد رسانهای لس‌انجلس محصولات آموزشی را با تمرکز بر ترویج سواد رسانهای عرضه می‌کند. کنفرانس ملی سواد رسانهای لس‌انجلس و کنفرانس ملی با محور سواد رسانهای که از سوی مؤسسه اسپن برگزار می‌شود، همچنین ائتلاف ماسوچست برای سواد رسانهای، شورای ملی رسانه راه دور مدیسون و پروژه نیومکزیکو فعالیت‌های خود را با تمرکز بر سواد رسانهای توسعه داده‌اند. در کانادا نیز، شبکه آگاهی رسانهای فعالیت‌های چشمگیری در عرصه سواد رسانهای داشته است.
آموزش و ترویج سواد رسانهای در مدارس و دانشگاه‌ها از ضرورت‌های جوامع امروزی است. این آموزش در ارتقاء تفکر انتقادی، تفکر سیال، تقویت مهارت‌های تفکیک اطلاعات درست از نادرست، و بالا بردن سطح کنجکاوی و ضریب هوشیاری شخصی دانش‌آموزان و دانشجویان بسیار اثرگذار است.
تصویر از ایرنا
مقالات بیشتری نوشته
