پرده‌برداری از «رسوایی رولکس» در پرو

«سلام، یک ایده برای گزارش دارم، اما باید مطمئن بشم برات جالبه.» این پیامی بود که صبح چهاردهم فوریه/فبروری در واتس‌اپ دریافت کردم که اینطور ادامه داشت: «درباره ساعت رولکس دیناست.»

فرستنده این پیام، مارکو سیفوئئنتس، Marco Sifuentes، خبرنگار پرویی و مدیر پادکست La Encerrona در اسپانیا بود. سیفوئئنتس در ادامه از من خواست که درباره اتهامی که علیه دینا بُلوآرته، رئیس جمهوری پرو، مطرح شده بود، تحقیق کنم؛ اتهام داشتن تعدادی ساعت‌ مچی لوکس، از جمله یک ساعت رولکس.

چند ماه بعد از این مکالمه، پرو در تیتر خبرهای جهان جا گرفت؛ از نیویورک‌تایمز گرفته تا رسانه‌های کره جنوبی. گزارش من در یک رسانه محلی پرو، زنگ خطر را درباره رئیس‌جمهوری آن کشور که در چندین دیدارعمومی و سخنرانی، ساعت‌های رولکس به دست داشت به صدا درآورده بود و او به اتهام «کسب دارایی غیرقانونی» و گرفتن رشوه، مورد تحقیق بود.

این موضوع که به «رولکس گیت» معروف شد، به حمله پلیس به خانه خانم بُلوآرته منجر شد، در فرهنگ عامه هم به شکل چشم‌گیری رخنه کرده است، از گردهم‌آیی‌های اعتراضی گرفته تا مهمانی‌ها، طنزهای تلویزیونی و رسانه‌های اجتماعی و کارتن‌های سیاسی. بر اساس نظرسنجی‌های اخیر، ۷۸٪ مردم پرو، از رولکس گیت خبر دارند.

گزارش تحقیقی درباره این موضوع، دارای دو ویژگی تعیین‌کننده است که الگوبرداری از هر دوی آنها، هم ساده است و هم به‌راحتی قابل اجراست.

در ادامه این مطلب، به عناصر کلیدی پوشش این موضوع پرداخته‌ام.

بیشتر بخوانید: توصیه‌های یک خبرنگار موفق برای تهیه گزارش‌های تحقیقی تلویزیونی

«عامل محرک»، نه افشاگری

در روزهای بعد از انتشار گزارش تحقیقی ما، مقامات دولتی پرو به مقام‌های محلی پیشنهاد کردند که به منابعی که از آنها برای این گزارش استفاده کرده‌ایم، نگاهی بیاندازند تا بدانند چه کسی مسئول درز اطلاعات درباره ساعت‌های رولکس بوده است. این کار، تهدید آزادی مطبوعات بود و منطق آن هم کاستی داشت. عبارت «افشاگری» معمولاً به برملا کردن یا درز اطلاعاتی اطلاق می‌شود که از سوی فرد یا گروهی همرسانی می‌شود و خبرنگار، بعد از تأیید، آن را منتشر می‌کند. در مقابل، «اطلاعات محرک» یک واقعیت، عوامل، شایعات و یا مشاهداتی هستند که خبرنگاران را به ترسیم فرضیه‌های تحقیقی سوق می‌دهند. در این مورد، عامل محرک، اظهار نظر دو شخص متفاوت بود که با بُلوآرته دیدار کرده بودند و دیده بودند که او ساعت رولکس به دست دارد. گزارش تحقیقی ما عامل محرکی برای رسانه‌های دیگر بود که اطلاعاتی را مربوط به جواهرات گرانبهای دیگری افشا کنند که بُلوآرته و سیاست‌مداران دیگر پرو داشتند.

شکیبایی و منابع همگانی 

عامل محرک، ما را به سمت فرضیه‌ها هدایت کرد: رئیس‌جمهوری پرو حداقل یک ساعت رولکس به دست می‌کند، در حالی که درآمد کافی ندارد که خرید آن را توجیه کند. ما با منابع نزدیک به اطرافیان رئیس‌جمهوری در این باره صحبت کردیم و آنها این اطلاعات را تصدیق کردند. سپس، ده هزار تصویر را که بین ماه ژوئن/جون سال ۲۰۲۱ تا مارس/مارچ سال ۲۰۲۴ از سوی دولت پرو در حساب‌های فلیکر Flickr منتشر شده بودند، تجزیه و تحلیل کردیم تا وجود ساعت رولکس را تأیید کنیم.

تصویر نزدیکی از ساعت دینا بُلوآرته، رئیس‌جمهوری پرو - عکاس: Ernesto Cabral/La Encerrona

همزمان، در مورد اطلاعاتِ درآمد بُلوآرته به عنوان یک مقام دولتی یک‌سره تحقیق کردیم. در پرو، همه مقام‌های دولتی باید درآمد و دارایی‌های خود را به دفتر بازرسی کل کشور گزارش کنند. این دفتر هم خلاصه‌ای از این اطلاعات ارائه‌شده از سوی مقامات را در وبسایت خود منتشر می‌کند. در مورد بُلوآرته، ما سوگندنامه‌های او را به عنوان رئیس‌جمهوری و وزیر برابری اجتماعی که پُست قبلی او بود، بررسی کردیم.

بیشتر بخوانید: مواجهه روزافزون خبرنگاران با ناامنی در اکوادور

تهیه جدول زمانی

تعیین جدول زمانی، جنبه حیاتی تحقیقات ما بود. برای این کار، ما تصویرهایی را که به‌وضوح نشان می‌داد بُلوآرته ساعت بر دست دارد با بالاترین کیفیت دانلود کردیم و آنها را همراه تاریخ عکس‌، ذخیره کردیم. سپس این تصویرها را بر اساس شباهت ساعت‌ها گروه‌بندی کردیم. به هر تصویر، یک کد اختصاص دادیم و شکل ساعت‌ها را به‌صورت زمان‌بندی شده در یک پایگاه داده مرتب کردیم. با استفاده از موتور جستجوی معکوس عکس در گوگل توانستیم برند تعدادی از ساعت‌ها را شناسایی کنیم. در بین آنها، سه ساعت احتمالاً رولکس بودند.

بعد با چند ساعت‌ساز که متخصص رولکس بودند، صحبت کردیم. آنها با چنان اطمینانی اظهار نظر کردند که ‌توانستیم بر اساس این اظهار نظرها، این موضوع را هم‌رسانی کنیم که حداقل یکی از ساعت‌هایی که رئیس‌جمهوری پرو در عکس به‌دست دارد،  رولکس است.

وقتی که مدل و ویژگی‌های آن ساعت رولکس را پیدا کردیم، توانستیم در وبسایت رسمی رولکس و توزیع‌کننده آن در پرو که Casa Banchero است، قیمت آن را تخمین بزنیم. دانستیم که قیمت این ساعت تقریباً ۱۴ هزار دلار آمریکاست که با درآمد بُلوآرته به عنوان یک مقام دولتی همخوانی ندارد.

درست مثل کاری که با تصویرها انجام داده بودیم، اطلاعات سوگندنامه‌های بُلوآرته را هم در یک پایگاه داده جمع‌آوری کردیم و آنها را به ترتيب زمان جای دادیم.

پی‌گیری موضوع

ما گزارش تحقیقی خود را در چهاردهم مارس/مارچ منتشر کردیم، اما کار خبرنگاری‌مان در آن روز تمام نشد. با استفاده از قانون شفافیت پرو، خواهان دسترسی به اطلاعات بیشتر شدیم. برای مثال، دفتر بازرسی کل کشور تنها یک فهرست تلفیقی از درآمد رئیس‌جهوری را منتشر می‌کند. ما خواستار جزئیات بیشتر، از جمله اسناد دارایی‌ها و درآمد او شدیم تا در آینده بتوانیم برای گزارش‌های تکمیلی از آنها استفاده کنیم. همچنین از ابزارهای دیجیتال رایگان مثل Infogram برای ایجاد اینفوگرافیک بهره بردیم و یافته‌های اولیه خود را در آن جا دادیم و تا حدی هم به‌روزرسانی‌هایی کردیم. این همه، به ما کمک کرد دریابیم که رئیس‌جمهوری دو ساعت رولکس دیگر هم دارد.

تصویر اصلی از «Presidencia de Perú» (رئیس‌جمهوری پرو) در فلیکر

این مطلب نخست در وبسایت آی جی نت اسپانیایی منتشر شده بود. Natalie Van Hoozer آن را به انگلیسی برگردانده است.