دانشگاه لایپزیگ آلمان برای اولین بار برنامه تحقیقی را به نام «سیستم رسانهها و فضای عمومی در افغانستان» فعال کرده است. در این مطلب با این برنامه بیشتر آشنا می‌شوید.
هدف این برنامه تقویت پژوهش ارتباطات در افغانستان است و توقع می‌رود این برنامه به گسترش و توسعه مطالعه ارتباطات و رشته‌های وابسته به آن کمک کند. محور پژوهش این مرکز مطالعه دیدگاه‌های بومی ناشناخته برای ارتباطات و تغییرات اجتماعی در افغانستان، خاورمیانه و شماری از کشورهای جنوب آسیاست.
این مرکز گروه‌های اکادمیک، پژوهشگران، روزنامه‌نگاران -- از جمله روزنامه‌نگاران افغانستانی -- و فعالان رسانهها را به هم ارتباط می‌دهد. بررسی ابعاد مختلف وضعیت رسانه‌ای در افغانستان و بررسی تأثیر رسانهها بر تغییرات اجتماعی از فعالیت‌های اساسی این مرکزاست.
تمرکز این برنامه بر مقولاتی چون پژوهش، آموزش و انتقال دانش است و در گام نخست توانسته است زمینه فعالیت‌های علمی و پژوهشی را برای ۶ تن از پژوهشگران افغان فراهم کند.
پژوهشگران این برنامه همه متولد افغانستان اند و در عرصه‌های تدریس در دانشگاه، روزنامه نگاری و فعالیت سیاسی تجربه دارند. این پژوهشگران در فعالیت‌هایشان بر موضوعاتی چون مطالعه ارتباطات و رسانه، علوم سیاسی، جامعه شناسی و اصول روزنامه‌نگاری تمرکز کرده‌اند.
در حال حاضر این پژوهشگران روند تحقیق‌شان را با طرح‌هایی با موضوعات گوناگون پیش می‌برند. برخی از موضوعات این طرح‌‌ها افراط گرایی آنلاین در افغانستان، استفاده از شبکه‌های اجتماعی توسط طالبان و در میان مهاجران افغان در خارج از آن کشور، نقش رسانهها در مبارزات زنان افغان، روزنامه نگاری شهروندی، و شکنندگی دولت است.
این عده از پژوهشگران تلاش می‌کنند به پاسخ پرسش‌‌هایی از این دست برسند: ساختاررسانه‌ها و فضای عمومی افغانستان چگونه شکل گرفته است؟ رسانهها چگونه می‌توانند زمینه لیبرال‌سازی را فراهم کنند و جنبه تجاری فعالیت رسانهها از چه راه‌هایی می‌تواند به توسعه افغانستان کمک کند؟
در ۲۰ سال گذشته فعالیت رسانه‌های افغانستان به نحو چشمگیری توسعه یافت، اما در سال ۲۰۲۱، به‌دنبال قدرت گرفتن دوباره طالبان، همه به یکباره از هم پاشیدند. مطالعه موردی رسانه‌های افغانستان می‌تواند بستری را برای بهبود عملکرد رسانهها مهیا سازد تا در آینده از تكرار وضعیت پیش آمده جلوگیری شود.
در این راستا لازم است پژوهشگران مهارت‌های منحصر به فرد خویش را به‌کار گیرند و مدل‌ها و نمونه‌های برقراری تعامل با مخاطبانشان را ترسیم نمایند. این برنامه هم از نظر محتوا و هم از نظر ساختار منحصر به فرد است؛ چرا که همه پژوهشگران و مدیران برنامه به نحوی با افغانستان مرتبط هستند. افزون براین، همه اعضای گروه با رسانهها و جامعه بومی افغانستان آشنایی کامل دارند.
در ادامه به اصول فعالیت برنامه پژوهشی رسانه‌های افعانستان در این دانشگاه می‌پردازیم:
مشارکت
مرکز تحقیقات رسانه‌های افغانستان زمینه مشارکت را برای همه متخصصان فراهم می‌کند. دانش و رویکردهای حرفه‌ای شرکت کنندگان در این برنامه نیز به درک بهتر تغییرات وضعیت اجتماعی افغانستان کمک می‌کند. الگوی مشارکتی این برنامه فرصت ظهور دیدگاه‌ها و تحلیل‌های مهمی را که تاکنون در گفتمان اروپایی مورد توجه قرار نگرفته و یا به آن کمتر پرداخته شده است، فراهم می‌کند.
تحول
از اهداف دیگر این برنامه ایجاد آگاهی و گسترش روابط بین روشنفکران، نخبگان سیاسی و روزنامه‌نگاران است. این برنامه همچنین در تلاش است تا دانش فراتر از محدوده یک رشته خاص را فراهم کند. نه تنها دانش ساختاری، بلکه زمینه تحلیل وضعیت و نقش رسانه در اجتماع، سیاست، اقتصاد و ارتباط با فعالان این حوزه را نیز برای تقویت زمینه‌های پژوهش ایجاد می‌کند. استفاده از دانش و تجربه افغان‌های ساکن خارج از کشور نیز از بخش‌های این برنامه خواهد بود. به‌علاوه، این برنامه برای ایجاد تغییرات پایدار، زمینه تجزیه و تحلیل و بررسی ابزارهایی برای تحرک و تاثیرگذاری بیشتر را هم فراهم خواهد نمود.
ارتباطات
این برنامه نقطه پیوندی میان جامعه آلمان، تبعید شدگان افغان و جامعه افغانستان خواهد بود. ارتباطات در این برنامه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و از شکل‌های مختلف ارتباطات برای رسیدن به یک شبکه‌ی بزرگتر استفاده خواهد شد. نتیجه پژوهش‌ها با همه گروه‌های مورد نظر همرسانی می‌شود؛ گروه‌هایی که شامل فعالان و اثرگذاران عرصه رسانه، سیاستمداران، روزنامه‌نگاران با تجارب بومی یا بین المللی،شهروندان افغان ساکن آلمان، و دانشجویان ارتباطات خواهد بود.
پژوهش‌های بومی
از تلاش‌های مهم این برنامه می‌توان از بومی‌سازی پژوهش‌ها درباره افغانستان نام برد. این برنامه می‌خواهد دیدگاه‌های اروپایی‌محور را در مورد افغانستان به کمک بومی‌سازی دانش آن، که دیدگاه‌های پژوهشگران داخلی را مهم می‌داند، تغییر دهد.
بومی سازی پژوهش در مورد افغانستان یعنی از بین بردن انحصار تفکر غربی از طریق دسترسی آسان و مستقل به داده‌های مرتبط با افغانستان؛ این داده‌ها اغلب در مورد زندگی روزمره و بررسی اثرات رسانه بر مردم افغانستان است که با مشارکت کسانی جمع‌آوری می‌شود که نوع فعالیت رسانه‌ای در افغانستان درعمل بر آنها یا زندگی‌شان اثر گذاشته است. عوامل درونی جامعه می‌تواند دیدگاه‌های جدیدی را ایجاد کند و درنهایت به غنای معلومات و دانش عمومی جامعه کمک کند.
مدیران برنامه در نظر دارند روابط پیچیده میان ساختار رسانه‌ای و حوزه عمومی افغانستان را تبیین کنند و در حال برنامه‌ریزی و نشر نتایج تحقیق هستی‌شناختی در این راستا هستند. این، پژوهشی است که دیدگاهای جامعی را در مورد پویایی رسانهها و تأثیر آنها بر جامعه افغانستان در اختیار خوانندگان قرار می دهد و شامل دیدگاه‌های گوناگون، تحلیل نقادانه، و بینش اعضای تیم پژوهش است.
تصویر: دانشگاه لایپزیگ، عکاس: Panterius Cesar
مقالات بیشتری نوشته
