افزایش شدید استفاده از تلفن های همراه و اینترنت در آفریقا ظرف چند سال اخیر فرصت های تازه ای را برای خبرنگاران ایجاد کرده تا روی پروژه های بین مرزی مثل اسناد پاناما بتوانند کار کنند. اما علیرغم این فرصت های جدید، تهیه گزارش از آفریقا همچنان برای خبرنگاران چالش آفرین است.
دیوید لماییان David Lemayian که فرصت مطالعاتی بین المللی نایت را در مرکز بین المللی خبرنگاران گذرانده، و سرپرستی تکنولوژیک پروژه کد برای آفریقا Code for Africa را به عهده دارد، می گوید: «این قاره چالش های مخصوص خود را از نظر دسترسی به اینترنت و اطلاعات دارد و دولت های خلافکاری هم در تعدادی از کشورهایش دارد.»
لماییان و آماندا سترایدوم Amanda Strydom سردبیر شبکه خبرنگاری تجسسی آفریقا یا African Network of Centers for Investigative Reporting ANCIR همکاری نزدیکی با شبکه های خبرنگاری سراسر آفریقا دارند و به طرح های تجسس محرمانه کمک می کنند و ابزار جدیدی را هم برای دستیابی به منابع خبری بیشتر در اختیار خبرنگاران می گذرانند.
این دو خبرنگار راهنمایی های برای خبرنگاران بین المللی دارند که برای تهیه گزارش در پی همکاری با اتاق های خبر آفریقایی هستند.
برنامه ریزی مؤثر انجام دهید
در اتاق های خبر سنتی، سردبیر می تواند سر میز خبرنگار برود و از او گزارش بخواهد. اتاق های خبر کشورهای آفریقایی کیلومترها با هم فاصله دارند، در شهرهایی هستند که با هم اختلاف زمانی دارند، و اغلب، اینترنت پرسرعت هم ندارند. برای همین است که باید از قبل برنامه ریزی کرد، باید با خبرنگاران و سردبیران دیگر در ارتباط بود، و اطمینان پیدا کرد که همه، از اهداف پروژه اطلاع دارند. سترایدوم می گوید مهم این است که در آغاز پروژه هماهنگی لازم انجام شود تا مشکل فنی پیش نیاید و هیچیک از سیستم ها ویروسی نشوند.
زاویه محلی برای گزارشتان پیدا کنید
از آنجا که آفریقا حدود یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون نفر جمعیت دارد، و ۵۴ کشور در آن قاره است و ۱۵۰۰ زبان مختلف، امکان آن وجود ندارد که یک شبکه خبری همه آنچه را که در آن قاره اتفاق می افتد، پوشش دهد. راه پیدا کردن مخاطب بیشتر آن است که مخاطبان خود را بشناسید. سترایدوم می گوید: «در مورد اسناد پاناما، ما می خواستیم اتاق های خبر گزارش های مربوط را تا آنجا که ممکن است، محلی کنند و گزارش مربوط به قاضی پرونده و سیاستمدار خاصی را که نام او در این پرونده مطرح شده، تهیه کنند. ANCIR تصمیم گرفت که گزارش های مربوط به اسناد پاناما را به زبان های انگلیسی، فرانسه و پرتغالی تهیه کنند و همراه با گزارش هایی ارائه دهند که توسط خبرنگارانی تهیه شده باشد که به یکی از این زبان ها تسلط کامل دارند.
در مورد توسعه تکنولوژی هم همین موضوع مصداق دارد. لماییان می گوید درصدد ساختن ابزاری است که مشکلاتی را حل می کنند که خواب شب را از مردم گرفته اند. این کار مستلزم آگاهی از مشکلات و اولویت های اصلی و عمده مردم است. او با روزنامه ای به نام The Star در کنیا کار کرده است که اپلیکیشن Dodgy Doctors یا پزشکان قلابی را طراحی کرده که به بیماران کمک می کند بفهمند پزشکی که آنها را می بیند، واقعاً پزشک است یا نه و مجوز لازم را از وزارت بهداشت دارد یا نه.
موارد موفق خبرنگاری را بسنجید و تکرار کنید
وقتی ابزار کارآمدی دارید که مشکلتان را حل می کند، می توانید به این فکر کنید که در سطح قاره ای یا حتی جهانی چگونه می توان همین مشکل را به شکل مشابهی حل کرد. لماییانمی گوید باید به دنبال کسانی در جاهای دیگر بگردید که با مشکلات مشابهی مواجه شده اند و از راه حل های آنها برای حل مشکل منطقه خودتان استفاده کنید. به عنوان نمونه اپلیکیشن پزشکان قلابی در سال ۲۰۱۳ در کنیا به کار گرفته شد، اما لماییان دو سال بعد کمک کرد تا شکل مشابهی از همین اپلیکیشن برای نیجریه طراحی شود. این ابزار در حال حاضر در حال روزآمد شدن برای به کار گیری در تانزانیا و آفریقای جنوبی هم هست، کشورهایی که مردم در آنها با مشکلات مشابهی در مورد تردید در مراجعه به پزشک و اطمینان از پروانه پزشکی آنها مواجهند.
توانایی کار کردن با اتاق های خبر آفریقایی از این نظر بسیار جالب است که می توان با همان ابزار، همان مشکلات یا مشکلات بسیار مشابهی را حل کرد و بر چالش های مشابه در کشورهای مختلف، با به کارگیری راه حل های مشابه غلبه کرد.لماییان می گوید این نگرش در آفریقا به او و تیمش این امکان را می دهد که فرصت پیدا کنند تا به مشکلات از زاویه ای دیگر نگاه کنند و متناسب با مشکل، تعبیر متفاوتی از طراحی تکنولوژی و به کار گیری آن داشته باشند.
ارزش زیادی به اطلاعات و ارتباطات محلی بدهید
سترایدوم می گوید خبرنگاران خارجی اغلب ارزش زیادی برای کار خبرنگاران آفریقایی قائل نیستند و از آنها فقط برای تحقیق و ترجمه و هماهنگ کردن برنامه هایشان استفاده می کنند. یک تیم خبرنگار خارجی از یک کشور غربی وارد یک کشور آفریقایی می شود و با یک گزارش عالی که ممکن است جایزه بگیرد، آنجا را ترک می کند، بدون آن که هیچ اسمی از خبرنگاران آفریقایی ببرند یا از آنها قدردانی کنند، در حالی که خبرنگاران محلی هستند که سال ها زحمت کشیده اند تا شبکه آشنایان و اطلاعات خود را بسازند. ANCIR خبرنگاران را با این هدف آموزش می دهد که موضوعات مناسبی برای گزارش پیدا کنند، گزارش را برمبنای داده های موجود تهیه کنند، و هدف نهایی در روند تهیه گزارش آن باشد که گزارش های محلی به دست خبرنگاران محلی تهیه شود.
جو سیاسی جایی را که از آن گزارش تهیه می کنید، بشناسید
بعضی دولت های آفریقایی به بدرفتاری با رسانه ها شهرت دارند، و سترایدوم اشاره می کند که اعتراضات اخیر در کنیا، آنگولا، اوگاندا و زیمبابوه در اثر همین موضوع اتفاق افتاده است. وقتی رویداد جالبی در کشوری که محدودیت های فراوانی در مطبوعات آن وجود دارد، اتفاق می افتد، ANCIR با ارگان های خبری خارج از آن کشور همکاری می کند تا خبر و گزارش مربوط به آن رویداد خاص را منتشر کند، به این امید که این نوع خبرها و گزارش ها به گوش سیاستگذاران بین المللی برسد.
اثرات احتمالی انتشار گزارش را پی گیری کنید
بعد از انتشار گزارش، مهم است که پی گیری کنید تا ببنید آیا انتشار گزارش شما نتیجه ای داشته یا نه. این پی گیری می تواند به شما ایده هایی برای تهیه گزارش های جدید هم بدهد. گاهی گزارش در مورد شخصیت قدرتمند سیاسی است که به وعده خود عمل نکرده یا سیاستی را که قول داده بوده باید به دنبال انتشار یک گزارش تجسسی تغییر دهد، عوض نکرده است. برای مثال بعد از تحقیقات و تهیه گزارش های تجسسی ANCIR از اسناد پاناما رابطه ای را بین یک کارخانه الماس تراشی در سیرا لئون با اسناد پاناما پیدا کرد. دولت قول داد که این اتهامات و امکان وجود این رابطه را بررسی کند. سترایدوم می گوید: «ما هنوز نمی دانیم که این بررسی از سوی دولت انجام شده یا نه، اما امکانی برای آن ایجاد شده که بتوانیم این موضوع را پی گیری کنیم و زمینه ای را برای تهیه گزارش های بعدی فراهم کنیم.
تصویر اصلی از فلیکر با مجوز Multimedia Photography & Design - Newhouse School.