دوران تازه بازبینی حقایق در روزنامه نگاری

با فعالیت چرخه های ۲۴ ساعته خبر امروز و دسترسی گسترده به شبکه های اجتماعی، نیاز به بازبینی حقایق و اطمینان یافتن از درستی آنها از هر زمان دیگری بیشتر شده است. برای پاسخگویی به این نیاز، یک جنبش بین المللی به راه افتاده که نشستی با همین هدف برگزار کرده است. این نشست Global Fact-Checking Summit یا نشست جهانی بازبینی حقایق نام دارد که امسال سومین دوره آن برگزار شد و شرکت کنندگانی از ۴۱ کشور جهان را در روزهای ۹ و ۱۰ ژوئن در بوینس آیرسِ  آرژانتین جمع کرد. بعضی از آنها از راه های دور و از کشورهایی چون هند، استرالیا، کره جنوبی و کنیا برای شرکت در این نشست آمده بودند. در این نشست بیش از ۱۰۰ پروژه مورد بررسی قرار گرفت.

The Poynter Institute's International Fact-Checking Network یا شبکه بین المللی بازبینی حقایق انستیتو پوینتر و Duke Reporters’ Lab  یا آزمایشگاه خبرنگاران دانشگاه دوک، میزبان این نشست بودند که شمار زیادی از شرکت کنندگان را از گروه های مختلف گرد هم آورده بود: از خبرنگاران حرفه ای گرفته تا محققان، فعالان مدنی و کارمندان نهادهای غیرانتفاعی که بخشی از کارشان بازبینی حقایق و اطمینان یافتن از صحت اطلاعاتی است که منتشر می کنند.

الکسیوس منتزلی Alexios Mantzarli، مدیرشبکه بین المللی بازبینی حقایق International Fact-Checking Network یا شبکه بین المللی بازبینی حقایق، در مطلبی که روز ۷ ژوئن منتشر شد، می نویسد: «هزینه اندک انتشار مطالب روی اینترنت، در دسترس بودن داده های آزاد، و عدم اطمینان مردم به رسانه های رایج سبب شده که بازبینی حقایق و اطمینان از صحت اخبار به روش هایی غیر از خبرنگاری سنتی انجام بگیرد. بررسی و بازبینی حقایق و اخبار در آمریکا به طور عمده با تکیه بر نهادهای مدنی و منابع آنها انجام می شود، نه از راه رسانه ها.»

او به پیشروان این عرصه اشاره می کند، مثل سایت فول فکت Full Fact در بریتانیا، آفریقا چک Africa Check در ژوهانسبورگ، وچکودو Chequeado در آرژانتین. خود  پیش از پیوستن به Poynter در نهادی فعالیت می کرد که خود او، یکی از بنیانگذاران  آن بود: Pagella Politica، بزرگترین وبسایت بازبینی حقایق سیاسی در ایتالیا.

شرکت کنندگان در این نشست امکان تدوین مجموعه ای از اصول را بررسی کردند که با هدف شفافتر کردن فعالیت محققان و جلب اعتماد خوانندگان انجام شود. ایجاد چنین مجموعه ای در گرو تعهد به بی طرفی، شفافیت شیوه گردآوری خبر، و شفافیت در انتشار نام منابع مالی است. محققان از سراسر جهان دعوت شده اند که نظر خود را در این مورد مطرح کنند. 

آی جی نت در مورد این جنبش با منتزلی گفتگویی کرد که اینجا می خوانید:

آیا درست است که به نظر می رسد روند جدیدی از جوابگویی در خبرنگاری باب شده باشد؟ آیا این هم از اهداف جنبش است؟

منتزلی: بازبینی حقایق به طور قطع یکی از شیوه های اصلی خبرنگاری شفاف و پاسخگوست. در ایالات متحده، این شیوه در واکنش به کلافگی مردم از خبرنگاری «نقل قول» باب شده است. در بسیاری از کشورهای دیگر جهان، این شیوه به دلیل عدم پاسخگویی نهادهای دولتی باب شده و بخشی از فعالیت هدفدار جامعه مدنی به شمار می رود.

باید اضافه کنم که باب شدن این شیوه ها نه تنها به عنوان ابزار پاسخگویی سیاسی، بلکه در واکنش به بدبینی فعالی که میان شهروندان جهان وجود دارد، اتفاق افتاده، شهروندانی که تنها مصرف کننده خبر نیستند، بلکه با استفاده از شبکه های اجتماعی، سهم کوچکی در تهیه و گزارش خبر هم دارند.

چه چیزی نیاز گذار از میزهای سنتی خبر در اتاق های خبر را به جایگاه امروزی که ما در بازبینی حقایق داریم، ایجاد کرد؟

فکر نمی کنم گذار اتوماتیکی از یکی به دیگری در کار بود. با این حال، مهارت های بازبینی خقایق در هر دو روش شبیه اند و استانداردهایی هم برای اطمینان از دقت بیشتر خبر و گزارش باید رعایت شود. مردم عادی که خبرها را دنبال می کنند، خیلی وقت ها نه تنها سیاستمداران را، بلکه رسانه ها را هم، بابت انتشار اطلاعات نادرست یا غیردقیق مسئول می دانند و از آنها انتقاد می کنند.

آيا محبوبیت شبکه های اجتماعی عنصر کلیدی در این مورد است؟

شبکه های اجتماعی به طور حتم عنصری کلیدی هستند، چون راه های گوناگونی را برای انتشار وقایع و حقایق فراهم کرده اند. نقش آنها از یک جهت دیگر هم حیاتی است، و آن این است که امکان ارتباط مستقیم میان سیاستمداران و مردم را فراهم کرده اند.

عنصر حیاتی دیگر در ایجاد روند فعالیت کسانی که این روزها حقایق را بازبینی می کنند تا از درستی خبرها اطمینان یابند، اصرار فزاینده جوامع است برای انتشار اینترنتی داده های عمومی. این عنصر، هزینه های بازبینی اطلاعات را بسیار کم می کند و امکان اجرای طرح های جدیدی را برای نهادهای خبری کوچک تازه کار ایجاد می کند، نهادهایی که بسیاری از آنها با بودجه بسیار محدود، و در مواردی حتی به صورت داوطلبانه، اداره می شوند.

تصویر اصلی از فلیکر، با مجوز Diana Robinson.