امسال روز جهانی آزادی مطبوعات در حالی فرا رسید که به علت ظهور حکومت‌های مستبد در گوشه و کنار جهان، رسانه‌های آزاد و مستقل در وضعیت بحرانی به سر می‌برند. در سال‌های اخیر، خبرنگاران بسیاری مجبور شده‌اند -- با وجود خطرات و موانع چشم‌گیر -- کشورهای خود را ترک کنند و از خارج، برای جوامع خود گزارش تهیه کنند. سمیع‌الله (سمیع) مهدی، خبرنگار افغان که در تبعید به سر می‌برد، در نشستی به مناسبت روز جهانی آزادی مطبوعات که در روز دوم ماه می (مه) به میزبانی مرکز بین‌المللی خبرنگاران ICFJ و تلویزیون آمو در واشنگتن دی‌سی برگزار شد، گفت: «ما صدای مردم بی‌صدا هستیم.»
مهدی از برندگان جایزه نایت مرکز بین‌المللی خبرنگاران و یکی از بنیان‌گذاران تلویزیون آمو در آمریکاست. در این برنامه خالد مجیدیار، به‌عنوان نماینده بنیادی به نام NED یا صندوق ملی مردم‌سالاری و ندا سانیج، از انستیتو مطبوعاتی میدپوینت Midpoint Press Institute هم حضور داشتند. این پنل که درباره رسانه‌های تبعیدی افغانستان و ایران بود از سوی Patrick Butler پتریک باتلر، معاون ارشد محتوا و جامعه مرکز بین‌المللی خبرنگاران، اداره شد. Damon Wilson دیمون ویلسن، مدیر اجرایی NED هم در این برنامه شرکت کرده بود. ویلسن در آغاز سخنان خود گفت آزادی مطبوعات «وجه بنیادی دموکراسی» است.
مزایای منحصربه‌فرد رسانه‌های ترکیبی و در تبعید
رسانه‌های در تبعید با چالش‌های بزرگی از جمله کمبود بودجه و تهدید علیه خانواده‌ها و گزارش‌گران خود در زادگاهشان مواجهند. اما شرکت‌کنندگان این پنل اظهار کردند که خبرنگاران تبعیدی از برخی جهات، مزایای منحصربه‌فردی دارند. مهدی توضیح داد که رسانه او از یک الگوی ترکیبی استفاده می‌کند که در آن، نزدیک به نیمی از کارمندان، ازجمله بسیاری از دبیران و سردبیران این رسانه، در تبعید به سر می‌برند. با حضور این عده در خارج از افغانستان، رویکرد و قضاوت خبری تحریریه از نوعی آزادی برخوردار است که خبرنگاران در داخل افغانستان از آن محرومند.
او گفت: «وقتی از خارج [از افغانستان] برنامه‌هایتان را پخش می‌کنید، آزاد هستید...که درباره همه جنایاتی که طالبان مرتکب می‌شوند، گزارش تهیه کنید.» سانیج گفت که رسانه‌های ایرانی در تبعید، نمی‌‌توانند از الگوی ترکیبی استفاده کنند و رسانه‌های کاملاً تبعیدی، تنها گزینه ارائه اطلاعات مربوط به ایران از خارج از کشور برای مصرف خبری داخل و خارج از ایران هستند، و به علت سرکوب شدید دولتی، ضروری است که این نوع رسانهها کاملاً در تبعید باشند.
مجیدیار، مدیر ارشد برنامه‌های خاورمیانه و شمال آفریقا در مؤسسه NED هم گفت که سازمان‌های رسانه‌ای بین‌المللی از جمله رسانه‌های در تبعید، توانسته‌اند نسبت به همتایان داخلی خود، اعتماد شهروندان ایران را بیشتر کسب کنند. عدم نفوذ دولت، باعث حمایت گسترده از رسانه‌های خارج از کشور شده است، و تنها ۲۱ درصد از مردم ایران به شبکه‌های تلویزیونی داخلی (دولتی) کشورشان اعتماد دارند.
بیشتر بخوانید: نبود امنیت جانی و شغلی برای خبرنگاران ایرانی
امنیت خبرنگاران در تبعید
خبرنگاران در تبعید در تحریریه از آزادی بیشتری برخوردارند، اما همچنان خطرات بزرگی در برابر خبرنگاران داخل کشور و سردبیران رسانه‌های در تبعید وجود دارد. یک موضوع کلیدی برای نهاد‌های رسانه‌ای در تبعید، ایجاد توازن میان امنیت جانی خبرنگاران با اطلاع‌رسانی دقیق است.
مهدی توضیح داد که تلویزیون آمو، هویت خبرنگارانی را که داخل افغانستان برای این رسانه فعالیت می‌کنند، مخفی نگه می‌دارد تا از جان آنها صیانت کند و حتی خود او هم (به‌عنوان مدیر تلویزیون) نام تمامی گزارش‌گران خود را نمی‌داند و طبعاً نام خبرنگاران این رسانه برای حفاظت از جانشان در افغانستان منتشر نمی‌شود.
مهدی اما، می‌افزاید که با وجود تمام این تدابیر، خطرات بزرگی وجود دارند. برخی از گزارش‌گران آمو به علت فعالیت خبری خود بازداشت و شکنجه شده‌اند. او می‌گوید: «ما نمی‌توانیم امنیت آنها را تضمین کنیم، چون از کشوری گزارش تهیه می‌کنیم که یک گروه متخاصم آن را اداره می‌کند.» وی از سازمان‌های بین‌المللی خواست که از خبرنگاران افغانستان بیشتر حمایت کنند. در مورد ایران، مجیدیار می‌گوید خبرنگاران ایرانی در تبعید، در خارج از کشورشان هم با تهدید و ارعاب دولت جمهوری اسلامی مواجهند.
تجهیز نیروی انسانی در خارج و داخل کشورها
مجیدیار می‌گوید که رسانه‌های تبعیدی و رسانه‌های ترکیبی «به عنوان پلی بین جوامع داخل و خارج از کشور عمل می‌کنند.» به گفته او، رسانه‌های در تبعید، به ویژه رسانه‌های ترکیبی، برای کسانی که در خارج از کشور مصرف‌کننده خبرهستند، فرصت آن را فراهم کرده که با دیگران در ارتباط باشند، از رویدادها آگاه شوند و در صورت امکان، شهروندان در تبعید را برای دنبال کردن هدفی خاص تجهیز کنند. سانیج هم می‌گوید: «به باور من، اگر رسانهها و کاری که ما انجام دادیم نبودند، نمی‌توانستیم از جنبش سبز به جنبش زن، زندگی، آزادی برسیم.» وی توضیح می‌دهد که تلاش‌های اخیر برای تغییر نظام و وضعیت ایران، به شدت تحت تاثیر کار خبرنگاران تبعیدی در سال‌های اخیر بوده است. سازمان‌ها رسانه‌های و خبرنگاران تبعیدی، معمولاً از سوی اعضای جامعه خود حمایت می‌شوند. مهدی می‌گوید که شهروندان افغان دیگری که در تبعید به سر می‌برند، از رسانه او حمایت مالی می‌کنند. پوشش رسانه‌ای آمو، برای کسانی که تحت سلطه طالبان زندگی می‌کنند، مهم است. لطف‌الله نجفی‌زاده، مدیر اجرایی تلویزیون آمو، در آغاز سخنان خود گفت: «برای مردم افغانستان، به ویژه جوانان، آزادی مطبوعات، بخشی از زندگی است که در وجودشان نهادینه شده است.»
بیشتر بخوانید: روایت خبرنگارانِ وبسایت افغان فکت از مقابله با اطلاعات جعلی
نقش محوری رسانه‌های اجتماعی
رسانه‌های تبعیدی به علت وجود مرزهای فیزیکی و محدودیت‌های دولتی، در ارتباط‌گیری با مخاطبان خود مشکل دارند. مهدی بر اهمیت رسانه‌های اجتماعی برای ارتباط با مخاطبان تأکید می‌ورزد. وقتی یکی از شرکت‌کنندگان در جلسه از مهدی پرسید که آیا از بدتر شدن وضعیت رسانه‌های مستقل در افغانستان نگران است، گفت که رسانه‌های اجتماعی تا حد بسیاری، ممنوعیت کامل رسانه‌های مستقل در افغانستان را دور می‌زنند. به گفته وی، رسانه‌های مستقل برای افغانستان فوق‌العاده مهمند و به لطف رسانه‌های اجتماعی، در تبعید زنده مانده‌‌اند.
سانیج هم تأکید کرد که رسانه‌های اجتماعی، ابزاری ضروری برای رسانه‌های در تبعیدند تا دست‌اندرکاران آنها را با مخاطبان خود در ایران در ارتباط نگاه دارند. معمولاً تنها راهی که خبرنگاران تبعیدی (خبرنگاران خارج از ایران) برای دریافت اطلاعات از داخل ایران پیش رو دارند، همین رسانه‌های اجتماعی‌اند، چون خطر کار کردن مستقیم با خبرنگاران در داخل ایران بسیار زیاد است.
به دست آوردن اطلاعات برای خبرنگاران تبعیدی بسیار دشوار است. به‌علاوه فاصله فیزیکی بین خبرنگاران و منابع آنها، بسیاری از شهروندان درباره همرسانی اطلاعات مرددند، چون از احتمال بازداشت می‌ترسند. به گفته سانیج، با وجود این ترس، مردم ایران در تلاش‌های خود برای زنده نگه داشتن گزارش‌گری مستقل، بسیار شجاع هستند: «ما باید از کانال‌های مختلف در رسانه‌های اجتماعی استفاده کنیم، از گروه‌های تلگرام برای اطلاع از آن که مردم درباره چه صحبت می‌کنند، استفاده می‌کنیم و به اینستاگرام سرمی‌زنیم که در حال حاضر اصلی‌ترین منبع کسب اطلاعات از داخل ایران است.»
این مطلب نخست از سوی مرکز بین‌المللی خبرنگاران ICFJ که سازمان مادر آی جی نت است، منتشر شد.
تصویر از مرکز بین‌المللی خبرنگاران
مقالات بیشتری نوشته
