به مناسبت روز جهانی آزادی مطبوعات، یک تحقیق تازه از سوی یونسکو منتشر شده که به بررسی تهدیدهایی می پردازد که خبرنگاران و منابع آن‌ها در فضای مجازی با آن مواجه‌اند، و راه‌های قانونی که برای حفاظت از آن‌ها وجود دارد.
خبرنگاران تجسسی تا اندازه‌ی زیادی به ویژه هنگام تلاش برای برملا کردن ارتشاء و موارد سوء استفاده از قدرت، به منابع محرمانه و افشاگران متکی اند. اما راه‌های حفاظت از جان و حریم خصوصی خبرنگاران و منابع آن‌ها کدام است؟ پاسخ این پرسش‌ها به ویژه در دنیای امروز که آزادی بیان و مطبوعات در سطح جهان کاهش یافته، چیست؟
یک مطالعه‌ی تازه از سوی سازمان یونسکو انجام شده که Protecting Journalism Sources in the Digital Age یا «صیانت از منابع خبرنگاری در عصر دیجیتال» نام دارد و در صدد پاسخ دادن به این نوع پرسش‌هاست. این مطالعه که هم‌زمان با روز جهانی آزادی مطبوعات (سوم مه) منتشر شده، به عمده‌ترین چالش‌ها در این راستا می پردازد.
موضوعاتی که دراین مطالعه پوشش داده شده‌اند شامل شنود، ورود به حریم خصوصی شهروندان در فعالیت‌های ضدتروریستی و قانونگذاری مربوط به امنیت ملی است و منابع تامین امنیت خصوصی را هم دربرمی گیرد.
Julie Posetti که پژوهشگر ارشد این تحقیق و نویسنده‌ی آن است، می نویسد:«اصول و عمل به حفظ حریم خصوصی منابع و توانایی افشاگران به اعتماد به حفاظت شدن منابع به گونه‌ای فزاینده مورد تهدید قرار گرفته‌اند. وارد عمل شدن برای مواجهه با مشکل ضروری است و امیدوارم این مطالعه برای آگاهی رسانی و ایجاد اصلاحات اثرگذار باشد.»
نظرسنجی که برای این گزارش انجام شده، به آمار و اطلاعاتی که از ۱۲۱ کشور عضو یونسکو بین سال‌های ۲۰۰۷ و ۲۰۱۵ به دست آمده، اشاره کرده تا تصویر روشنی از صیانت از منابع خبرنگاری در سراسر جهان ارائه دهد. برخی یافته‌های آن شامل این‌هاست:
حفاظت قانونی از منابع خبرنگاران به مرور به بهانه‌ی صیانت از امنیت ملی و قوانین ضدتروریسم مخدوش می شود.
شنود جمعی و هدفدار هم‌چنان به حریم خصوصی لطمه می زند.
تریبون‌های شخص ثالث مثل شبکه‌های اجتماعی و موتورهای جستجو ممکن است به هنگام تحت فشار قرار گرفتن از سوی مسئولان به درز اطلاعات حساس و محرمانه منتج شوند.
چارچوب قانونی امور در بسیاری از کشورها به شکل فزاینده‌ای قدیمی است و اغلب، فاقد قوانین و مقرراتی برای گردآوری و استفاده از داده‌های دیجیتال است.
وقتی خبرنگاران و منابع آن‌ها مورد حفاظت قرار نگیرند، شماری از اثرات منفی محسوس خواهد بود. پوشاندن واقعیات، تهدید و ترساندن، تخریب اطلاعات، برملا کردن هویت منابع خبری، و خودسانسوری همه انواعی شناخته شده پیامدهای آن اند. چالش‌هایی که افشاگران و خبرنگاران زن با آن‌ها مواجه‌اند، شدیدتر است و شامل مواردی مثل آزار جنسی و تهدیدهای دیجیتالی می شود.
با توجه به نتایج این مطالعه، چه کار می توان کرد تا خبرنگاران و منابع آن‌ها را مورد حفاظت بیش‌تر قرار دهیم؟
این مطالعه به طور مفصل توضیح می دهد که برای خبرنگاران به گونه‌ای روزافزون اهمیت دارد که از ارتباط‌‌‌‌شان با منابع حساس حفاظت کنند. دولت‌ها در همه جا باید ساختارهای شفاف و جوابگویی را حاکم کنند. این مطالعه یک مدل حفاظت از منابع خبرنگاری را ارائه می دهد که شامل یازده قدم است و برای قانوگذاران مفید است که به آن نگاه کنند تا هنگام سیاست اندیشی و قانونگذاری، قواعد تازه‌ای را برای صیانت از خبرنگاران و منابع‌شان بیابند.
متن مطالعه را اینجا می توانید به طور کامل بخوانید.
تصویر اصلی از فلیکر، با مجوز George Kelly.