خبرنگاری اولیه، هر گزارش، صرف نظر از محتوای آن، باید بتواند به پنج پرسش اساسی پاسخ دهد: که (چه کسی)، ، کجا (مکان)، کِی (زمان)، چه (ماهیت) و چرا (چگونه).
چرا ذکر این پنج عنصر ضروری است؟ زیرا بدون این عناصر گزارشگر نمی تواند واقعه ای را بدون ابهام و شفاف به خواننده یا شنونده و بیننده منتقل کند.
در واقع این پنج عنصر به خبرنگار کمک می کند تا بتواند به سوالات اساسی در مورد هر خبری که کار کرده پاسخ بدهد.
هر خبری که یکی از این عناصر را نداشته باشد، ناقص است و برای مخاطب سوال ایجاد می کند.
یک: که؟ (چه کسی؟)
«که» شامل فرد یا افراد، چیز یا چیزهایی می شود که در وقوع خبر دخالت داشته اند. مثال:
وزیر بهداری در بیمارستان بستری شد (که: وزیر بهداری) یا: مجسمه میدان فردوسی تغییر یافت. (که: مجسمه فردوسی)
دو: کِی؟
زمان شاید مهمترین عنصر خبر باشد، زیرا اکثر مواقع زمان وقوع، خود، حائز اهمیت است. گاهی اوقات ذکر جزئیات زمان هم از اهمیت برخوردار می شود.
مثال:
روز ۱۳ فروردین، در ساعت دو و بیست دقیقه بعد از ظهر، بر اثر بارش ناگهانی و شدید باران در طاق بستان سیل جاری شد.
یا: از پائیز سال آینده ساعتها در ایران به جلو کشیده نمی شود.
سه: کجا؟
محل وقوع رویداد یکی دیگر از عناصر اساسی خبر است. محل وقوع تا حد ممکن باید دقیق باشد:
آزمایشگاه دانشکدۀ داروسازی تهران آتش گرفت.
چهار: چه؟ (ماهیت)
ماهیت رویداد عنصری از خبر است که می تواند چند وجهی یا چند جنبه داشته باشد. مهمترین جنبه باید ابتدا ذکر شود:
کنکور سراسری برگزار شد. امسال دو میلیون نفر در کنکور شرکت کردند که از میان آنها ۱۷۶ هزار نفر به دانشگاهها راه خواهند یافت.
پنج: چرا؟
عنصر پنجم در واقع دو بخش دارد یکی شامل چرایی وقوع است و دیگری چگونگی آن.
دبیرکل سازمان ملل به مناسبت سالگرد تصویب اعلامیه جهانی حقوق بشر سخنرانی کرد.
سربازان اشتباهاً به‌سوی نیروهای خودی شلیک کردند.
تفکیک خبر از تفسیر
یکی از مهمترین خطرهایی که از اهمیت و ارزش «خبر» می کاهد، ترکیب کردن آن با «تفسیر» و «اظهارنظر» های شخصی یا گروهی است. این کار اگرهم به منظور گمراه کردن خواننده یا شنونده انجام نشود، به چنین نتیجه ای منتهی می شود و نوعی خبر جعلی به شمار می رود.
نوشتن «خبر» باید دقیقاً همان طور باشد که روی داده است، نه آن طور که نویسنده یا ناشر خبر مایل بوده اند روی بدهد. «خبر» در عین حال نشان دهنده امانت و درستکاری خبرنگار یا خبرگزاری هم هست. برای تمیز خبر از تفسیر، باید بگوییم تفسیر و اظهار نظر عبارت است از قضاوت و استنباط شخصی یا گروهی در مورد یک واقعه یا حادثه. ترکیب چنین اظهارنظر یا قضاوتی هم از تاثیر و ارزش خبر می کاهد و هم اعتماد خواننده را تضعیف می کند.
نوعی از تفسیر و اظهارنظر دربارۀ خبر گاهی در قالب تحلیل خبر انتشار می یابد که سعی می کند با پرداختن به نظرات مختلفی که مورد قبول نویسنده است، به «چرایی» یک واقعه پاسخ دهد. و در این صورت باید حتماً جدای از خبر نوشته شود و به صورتی روشن و قابل تشخیص از خبر جدا شود. تشریح خبر البته توصیف جزئیات خبر را در بر می گیرد و متفاوت از تفسیر یا تحلیل و اظهارنظر است.
چه ارزشهایی در خبر مهم است؟
۱. شمول خبری: خبری مهم است که تعداد بسیاری از مردم را در بربگیرد. مثلاً گران شدن یا ارزان شدن کالاهای مورد نیاز مردم.
۲. برخوردهای اجتماعی، سیاسی و نظامی: درگیری هایی که میان گروههای اجتماعی، قومی، مذهبی، ملی و جز آن صورت می گیرد، از طریق دعواهای اعتقادی یا رسانه ای یا نظامی و غیر از آن. مثلاً برخورد میان کردهای ترکیه و نیروهای ارتش آن کشور.
۳. استثناءها: این نوع خبرها شامل مواردی از خبر است که به ندرت اتفاق می افتد، مانند زمین لرزه، جنگ، اختراع، اکتشاف، آتش سوزی، و دزدی‌های بزرگ.
۴. چهره های مشهور: اخبار مربوط به این دسته از مردم برای عموم جالب توجه است. مثلاً ازدواج یک چهرۀ معروف ورزشی یا سینمایی.
۵. اخبار محلی یا کشوری: با توجه به رسانه ای که خبر برای آن تهیه می شود، اخبار محلی یا کشوری و یا مناطق مرزی از اهمیت برخورداراند. مثلاً اگر تالاب هورالعظیم در عراق آتش بگیرد، این خبر برای مردم خوزستان نیز مهم است، زیرا بخشی از آن تالاب در آن استان ایران قرار دارد.
سبک های خبری
در سالهای اخیر با گسترش بی سابقه رسانه های جمعی و افزایش تربیون‌های خبری که تا دهه گذشته وجود نداشتند، نوع نگرش به «خبر» و ارزشهای خبری تا حدودی تغییر یافته و با تداخل «خبر» با «تفسیر»، «خبر» بیشتر به سمت «سرگرمی» (entertainment) حرکت کرده است.
این در حدی است که در اوایل سال جاری میلادی (۲۰۲۲) وکیل یکی از بزرگترین شبکه های خبری در پاسخ به شکایت یک مؤسسه تولید دستگاه‌های شمارش آراء که از سوی آن شبکه متهم به دستکاری در آنها شده بود، در دادگاه ادعا کرد که شبکه موکلش بنگاه خبری نیست، بلکه یک شبکه تفریحی و سرگرمی است و نباید آن را جدی گرفت!
علی سجادی روزنامه‌نگار مقیم واشنگتن است.
تصویر از masoudkarian.ir