مطلبی که در زیر می خوانید یکی از مطالب درسی منتشر شده در دوره دوم آموزش رورنامه نگاری اقتصادی و بازرگانی* است که به وسیله مرکز بین المللی روزنامه نگاران به صورت آنلاین و به زبان فارسی منتشر شده است.
این مطلب به وسیله مارگارت فرینی، مربی روزنامه نگاری اقتصادی این مرکز جمع آوری و تدوین شده است.
موضوع خصوصی سازی یکی از موضوع های جذاب گزارش نویسی اقتصادی است. یکی از مهم ترین قدم هایی که در این راستا باید به وسیله روزنامه نگاران برداشته شود، کسب اطلاعات از جزییات فعالیت های شرکت های دولتی است. این کار، اقدام مشکلی است زیرا دولت ها در کشورهای در حال توسعه معمولا سعی دارند اطلاعات مالی شرکت دولت را به طور شفاف عرضه نکنند.
در این حال، روزنامه نگاران پیش از هر افدامی باید با روند خصوصی سازی و واژه مربوط به آن آشنایی پیدا کنند.
خصوصی سازی چیست؟
به طور ساده می توان گفت خصوصی سازی روندی است که در آن مالکیت و اداره شرکت های دولتی به بخش خصوصی واگذار می شود( گاهی دولت ها حق بهره برداری از بعضی از تاسیسات دولتی را به پیمانکاران خصوصی واگذار می کنند ولی این اقدام را نمی توان خصوصی سازی واقعی دانست).
روش های مختلفی برای انتقال مالکیت دولتی به بخش خصوصی وجود دارد، بعضی از آنها عبارتند از:
الف- فروش مستقیم یک شرکت و اموال آن به یک مالک خصوصی (سرمایه گذار راهبردی.)
ب- مزایده عمومی و خصوصی
ج- عرضه سهام شرکت در بازار بورس.
د- واگذاری مدیریت و مالکیت شرکت به کارکنان آن.
ر- عرضه سهام شرکت به قشرهای خاصی از جامعه
در تهیه گزارش از فعالیت های خصوصی سازی باید دید آیا این روند به طور صحیح انجام شده است یا خیر؟ بعضی ازمعیارهایی که باید به وسیله روزنامه نگاران بررسی شوند، عبارتند از:
الف- برقرار بودن قوانین محکم و مقررات دارای ضمانت اجرایی به همراه سازمان های نظارتی قوی
ب- شفاف سازی قوانین مربوط به خصوصی سازی و کلیه عملیات مربوط
ج- نظارت کامل بر روند خصوصی سازی از سوی بازرسان و حسابرسان داخلی و خصوصی و نظارت مجلس بر این روند
منافع و هزینه های خصوصی سازی
روزنامه نگاران باید در پی بررسی هزینه ها و مزایای خصوصی سازی تاسیسات دولتی برای عموم مردم در مقایسه با گروه های ذینفع باشد. باید ببیند آیا منفعت خصوصی سازی تاسیسات یا شرکتی خاص برای جامعه بیشتر از هزینه آن است یا خیر؟ باید ببیند آیا امکان برآورد و ارزیابی منافع و مضرات خصوصی سازی وجود دارد یا نه؟ چند نکته قابل بررسی عبارتند از:
انرژی و زیرساخت ها: هنگامی که روزنامه نگار مشغول تهیه گزارش در این دو حوزه مهم است باید در پی پیدا کردن پاسخ پرسش های مربوط به مشکلات و نابسامانی های خصوصی سازی آنها باشد. به عنوان مثال، آیا درآمد دولت از محل خصوصی سازی این بخش ها کمتر از میزان واقعی است؟ آیا تاسیسات این بخش بدون رقابت واقعی واگذار شده است؟
مشکلات کارگر: گزارشگر باید تاثیرات خصوصی سازی صنایع دولتی بر نیروی کار را بررسی کند. آیا اقدام لازم برای کاهش آسیب پذیری کارگران صنایع واگذار شده، انجام شده است؟ چطور می توان کارگران را به حمایت از خصوصی سازی تشویق کرد؟
قوانین و مقررات: باید دید بهترین چارچوب قانونی و نظارتی برای حمایت از سیاست های خصوصی سازی دولت چیست؟ چه سازمان هایی باید عهده دار خصوصی سازی باشند؟
روش های خصوصی سازی: یکی از سوال هایی که خبرنگاران اقتصادی در مواجهه با خصوصی سازی صنایع دولتی باید پیگیری کنند، بررسی اهداف خصوصی سازی است. آنها همچنین باید بررسی کنند که آیا روش واگذاری صنایع مورد نظر، بهترین روش برای نیل به اهداف خصوصی سازی بوده است یا خیر؟
چند نکته مهم درباره گزارش نویسی درباره خصوصی سازی
- موضوع گزارش باید برای مخاطبین عام دارای اهمیت و قابل درک باشد
- ارقام روشن و صحیح داشته باشد
- اهمیت موضوع و اعداد توضیح داده شود
- حاوی منابع متعدد باشد تا زمینه گزارش و توازن لازم مهیا شود
- نقل قول از افراد داشته باشد
- واقعیات را نشان دهد بدون آنکه مغرضانه و یا حاوی دیدگاه های فردی باشد
چه سوال هایی پرسیده شود؟
در پایان توجه شما را به فهرستی از سوال هایی که می توان در این روند به آنها پرداخت، جلب می کنیم. به نظر شما چه سوال هایی دیگری وجود دارد؟
- آیا گروه خاصی مورد توجه ویژه یا تبعیض قرار دارد؟
- آیا روند واگذاری به صورت رقابتی است؟
- آیا شرکت کنندگان داخلی یا خارجی مجاز به شرکت در مزایده یا عرضه سهام هستند؟
- آیا قوانین و شرایط جاری در کشور و پیشبینی های مثبت اقتصادی توجه سرمایه گذاران خارجی را جلب کرده است؟
- آیا مجلس به طور موثر و مستقل بر روند خصوصی سازی نظارت دارد؟
- آیا شرکت مشاوره یا بانکی برای قیمت گذاری برای تاسیسات واگذاری شده، استخدام شده است؟
- آیا بر عملکرد سازمان مسوول خصوصی سازی، نظارت می شود؟ آیا فعالیت های این سازمان مورد حسابرسی قرار می گیرد؟
- آیا تصمیم گیری درباره واگذاری این تاسیسات به صورت شفاف انجام شده است؟
- آیا ارزش تاسیسات مورد واگذاری و دارایی های آن به طور شفاف منتشر شده است؟
- آیا برای واگذاری این تاسیسات حداقل قیمتی در نظر گرفته شده است؟
- آیا مقررات حفاظت از نیروی کار در روند خصوصی سازی در نظر گرفته شده است؟
- تعهد قانونی بخش خصوصی برای حفاظت از محیط زیست و جبران آسیب های وارد شده پیشین تاسیسات مورد واگذاری چیست؟
- آیا اطلاعات لازم و کامل درباره وضع مالی، برنامه ریزی و راهبرد دراز مدت صنایع مورد واگذاری، وضع این صنایع در بازار در اختیار خریداران سهام قرار گرفته است؟
- آیا برای واگذاری سهام شرایط خاصی مانند تعیین سقف فروش سهام به هر فرد تعیین شده بود؟
- پیشبینی سوددهی سهام واگذاری شده چگونه است؟
- آیا محدودیتی برای واگذاری سهام خریداری شده به وسیله مالکان جدید وجود دارد؟
*برای مطالعه بیشتر می توانید با مراجعه به سایت آموزشی مرکز بین المللی روزنامه نگاران مراجعه و در دوره های آنلاین آموزش گزارشگری اقتصادی و بازرگانی که به زبان فارسی ارائه شده است، شرکت کنید.