چنانکه در مطالب قبلی نیزاشاره کردیم، یکی از مهمترین اصول خبرو گزارش نویسی ساده نویسی است. با این حال ساده نویسی در رسانه های مختلف شیوه های مختلفی دارد.
این روزها کمتر کسی اخبار را از رسانه های سنتی مثل روزنامه و مجله و رادیو و تلویزیون دنبال می کند. البته رسانه های امروزی مانند وبسایت و پادکست و شبکه های اجتماعی گوناگون ادامه همان روزنامه و رادیو و تلویزیون هستند و اساس کار انتشار خبر و گزارش تفاوتی نکرده است.
رادیو و پادکست
اصل اول همچنان ساده نویسی است و پرهیز از جملات طولانی و معترضه. فاعل و فعل جمله ها باید مشخص و روشن باشد. از کلمات اضافی پرهیز شود. اگر عبارت معترضه ای لازم باشد، باید آن را جداگانه نوشت. اگر در خبر یا گزارش به سازمان یا گروهی اشاره می کنید که ممکن است برای مخاطبان ناآشنا باشد، باید آن را معرفی کنید.
مثال از یک گزارش رادیویی:
«سازمان حقوق بشری «آرتیکل ۱۸» در گزارشی از بازداشت دو نوکیش مسیحی در ایران پس از حضور در شعبه اجرای احکام خبر داد.
این دو شهروند نوکیش که سارا احمدی و همایون ژاوه نام دارند در دادسرای شهید مقدس تهران بازداشت شدند و با گذشت دو روز همچنان در همان مکان در بازداشت به‌سر می‌برند.
سارا احمدی و همایون ژاوه به اتهام باور به دیانت مسیحی و فعالیت‌های عقیدتی به ترتیب به هشت سال و دو سال حبس محکوم شده‌اند.
هرچند قانون اساسی ایران آیین مسیحیت را به رسمیت می‌شناسد، ولی در سال‌های گذشته مقام‌های جمهوری اسلامی محدودیتهای گسترده‌ای را برای اقلیتهای مذهبی و تبلیغ سایر ادیان و مذاهب جز شیعه در ایران اعمال کرده‌اند.
جاوید رحمان، گزارشگر ویژه حقوق بشر سازمان ملل متحد در امور ایران، بهمن پارسال از بازداشت دست‌کم ۵۳ مسیحی در ایران در سال ۲۰۲۱ خبر داده بود.»
چند ملاحظه بر این خبر:
شیوه نگارش این خبر چندین ایراد دارد و از جهاتی گمراه کننده است:
۱. خواننده یا شنونده در انتها متوجه می شود که این دو نفر قبل از مراجعه به دادسرا به حبس محکوم شده بودند و مراجعه آنها به «شعبه اجرای حکم» به منظور معرفی خود برای رفتن به زندان بوده است، بنابراین آغاز خبر باید چنین می بود:
«دو نوکیش مسیحی که به جرم باور به مسیحیت به زندان محکوم شده بودند، خود را به «شعبه اجرای حکم» معرفی کردند.»
۲. نویسندۀ خبر از وظیفه ای که «آرتیکل ۱۸» برای خود تعیین کرده اطلاع کامل ندارد، زیرا اشاره ای نمی کند که دادگاهی که این دو نفر را محکوم کرده از روندی عادلانه برخوردار بوده یا نه؟ در ضمن روشن نیست آیا این دو نفر فرصت و اجازه یافته اند که در دادگاه از خود دفاع کنند یا نه؟
۳. خبرنگار می تواند مدعی شود که چون «آرتیکل ۱۸» از اعلامیه جهانی حقوق بشر را مبنای کار خود می داند، پس نمی تواند بپذیرد که کسی به دلیل انتخاب یک آیین یا عقیده مجرم تلقی شود. در این صورت باید ابتدا توضیح می داد که آرتیکل ۱۸ چه می گوید؟
۴. منظور از «فعالیت عقیدتی» در این عبارت روشن نیست. آیا منظور ادای فریضه دینی است یا تبلیغ دینی؟ در خبر و گزارش کلمه باید تا حد ممکن دقیق باشد و در جای صحیح قرار گیرد.
۵. در یک خبر یا گزارش قضایی و حقوقی کلمه اتهام تا زمانی می تواند استفاده می شود که در دادگاه مطرح نشده و دادگاه حکمی درباره آن صادر نکرده باشد. اگر «دستگیری» و «بازداشت» بر اساس حکم دادگاه باشد، دیگر نمی توان از کلمه «اتهام» استفاده کرد بلکه واژه درست در این زمان «مجرم» یا «محکوم» است.
۶. در این نوشته کلماتی نابجا به کار رفته اند از جمله: بازداشت و گزارش. بازداشت معمولاً حالت موقت دارد ولی در ادامه خبر می خوانیم که قرار است این «بازداشت»ها ۸ سال و ۲ سال به طول بیانجامد.
۷. این خبر از جامعه ای است که قوانین جاری در آن آزادی مذهب را جرم می داند. در خبر و گزارش باید مرز میان اتهام و جرم مشخص باشد.
۸. خبرنگار دو بار از مکان «بازداشت» این دو نفر یاد کرده اما از روز مراجعه آنان به شعبه اجرای حکم یاد نکرده است. «زمان وقوع» از ارکان اصلی خبر و گزارش است. در جایی از گزارش اشاره به «بهمن پارسال» شده ولی روشن نیست «امسال» کدام سال و کدام ماه و روز است؟
۹. روشن نیست چرا این دو نفر به دادسرا مراجعه کرده اند. آیا برای گذراندن دوره زندان به آنجا رفته اند؟ آیا برای گرفتن وسایل توقیف شده شان رفته اند؟ یا برای گرفتن اطلاع از حکم دادگاه؟ یا به دلیلی دیگر؟
نکته دیگری که رعایت آن در نوشتن خبر و گزارش اهمیت دارد، ندادن اطلاعات اضافی یا نامربوط به آن خبر و گزارش است.
در انتهای همین خبر اشاره شده به رسمیت شناختن مسیحیت در قانون اساسی. اما این موضوع ذکر نشده است که در قوانین موضوعه ایران تغییر مذهب از اسلام جرم شناخته شده است.
این موضوع هم مطرح نشده که اعمال تبعیض در ایران مقبولیت قانونی دارد و منحصر به اقلیتهای دینی نیست بلکه در همۀ سطوح رایج است. عدم اشاره به این موضوع خواننده یا شنونده را گمراه می کند.
بر اساس اطلاعاتی که در این گزارش آمده، می شود می توان آن را چنین بازنویسی کرد:
دو نوکیش مسیحی به نامهای سارا احمدی و همایون ژاوه که به جرم تغییر مذهب (یا تبلیغ مسیحیت؟ یا هردو) به ۲ و ۸ سال زندان محکوم شده اند، به منظور... (در خبر روشن نیست) به شعبه اجرای احکام در دادسرای شهید مقدس تهران مراجعه کردند و زندانی شدند.
سازمان حقوق بشری «آرتیکل ۱۸» که نام خود را از ماده ۱۸ اعلامیه جهانی حقوق بشر گرفته ضمن انتشار این خبر گفت: «...»
قانون اساسی ایران آیین مسیحیت را به رسمیت می‌شناسد، ولی تغییر مذهب از اسلام به دیگر ادیان را ممنوع و غیرقانونی می داند.
جمهوری اسلامی از آغاز تشکیل محدودیتهای گسترده‌ای بر اقلیتهای دینی و مذاهب غیر شیعه در اسلام اعمال می کند.
جاوید رحمان، گزارشگر ویژه حقوق بشر سازمان ملل در ایران، بهمن (تاریخ باید ذکر شود) از بازداشت دست‌کم ۵۳ مسیحی در ایران در سال ۲۰۲۱ خبر داده بود.
تصویر از ایسنا
علی سجادی خبرنگار مقیم واشنگتن است.