شبکه بین المللی روزنامه نگاران، آی جی نت، از این هفته مجموعه مطالبی را درباره روزنامه نگاری چندرسانه ای منتشر خواهد کرد. این مطالب به وسیله امید معماریان نگارش می شود. آقای معماریان روزنامه نگار و وبلاگ نویس ایرانی و دانش آموخته دانشگاه کالیفرنیا در رشته روزنامه نگاری چندرسانه ای است.
تا همین چند سال پیش روزنامه نگاران و خبرنگاران تنها با مجهز بودن به یکی از شیوه های گزارشگری می توانستند کار خود را به پیش ببرند. برای گزارشگران رادیویی آشنایی با ویژگی های مختلف صدا و استفاده آن در گزارش های رادیویی و نیز ویرایش فایلهای صوتی مهمترین بخش کارشان به شمار می رفت. برای خبرنگاران روزنامه ها ومجلات نیز نوشتن و روایت داستان ها واتفاقات از طریق کلمات اصلی ترین بخش کار را تشکیل می داد. برای خبرنگاران تلویزیونی نیز استفاده از جنبه های مختلف تصویر و صدا آشنایی با ویژگی های تصویر و مهارت های فردی لازمه کار بود.
اما با ارزان شدن وسایل ضبط صد وتصویر وامکان استفاده از آنها دراینترنت و نیز قابلیت های تلفیق امکانات رسانه ای یاد شده در کنار رقابت رسانه های مختلف برای کشاندن مخاطب به وب سایت های خود عملا گزارش ها وداستان های چند رسانه ای را بیش از پیش مورد توجه قرار داد. به علاوه برخی از فرمت های بیانی چندرسانه ای عملا راهی را باز کرد که بسیاری از موضوعات در شکل کامل تری به صورت همزمان ودر یک بسته کامل رسانه ای به مخاطب عرضه شود. اگر رادیو، تلویزیون و یا روزنامه ومجله تنها جنبه های محدودی از یک موضوع را روایت می کرد، انتخاب فرمت های چند رسانه ای برای برخی داستان ها عملا به روزنامه نگار یا رسانه این امکان را می دهد که زوایای مختلفی را با گزارشگری خود و بهره گیری از امکانات جدیدرسانه ای ونرم افزارهایی که این امکان را میسر می کنند، پوشش دهد.
به همین جهت درمدارس روزنامه نگاری، هم اکنون در کنار شاخه هایی مانند رادیو، تلویزیون، مستندسازی، رادیو، نوشتاری گرایش روزنامه نگاری مولتی مدیا نیز اضافه شده است. برخلاف چهارگرایش اول که تمرکز دانشجو روی یک شیوه گزارشگری است، در این گرایش تلفیقی از همه مهارت های یادشده به کار گرفته می شود. به این ترتیب که دانشجو علاوه برای مهارت های گزارش نویسی در اشکال مختلف آن (مانند خبرنویسی، گزارش بلند و یا پروفایل نویسی) مهارت های لازم برای ضبط و ادیت صدای مناسب را نیز فرا می گیرد و اینکه متنی که در قطعات رادیویی به کار می رود چه تفاوتی با نوشته ای که برای یک روزنامه یا مجله به کار می رود دارد. کار با دوربین عکاسی و دوربین تلویزیونی هم بخش دیگری از مهارت هایی است که روزنامه نگاران چندرسانه ای آن را فرا می گیرند.
این گزارش که در سایت روزنامه گلوب اند میل کانادا منتشر شده است نمونه خوبی از یک گزارش چند رسانه ای است. این گزارش وضع افغانستان را شرح می دهد.
چگونه به روزنامه نگاری چندرسانه ای نگاه کنیم؟
مهمترین موضوعی که درتهیه یک گزارش چندرسانه ای مورد توجه قرار می گیرد این است که بستگی به موضوع چه رسانه هایی را برای روایت داستان انتخاب می کنیم؟ و شکل رسانه ای قرار است چه بخشی از موضوع را بیان کند؟ آیا قراراست متن بخش اصلی گزارش باشد وصدا وتصویر درکنار آن باشند؟ یا اینکه عکس محور است و متن نقش حاشیه ای؟
برخی معتقدند تا قبل از تهیه مطالب مورد نیاز در تهیه یک گزارش نمی توان مشخص کرد که عکس، صدا، فیلم ویا نوشته و نمودار محور اصلی هستند. چرا که محدودیت های گزارشگری بعضی وقتها نقشه اول تهیه یک گزارش را کاملا به هم می زند ودر حالی که مثلا تهیه یک گزارش تصویری-صوتی قراراست محور یک گزارش باشد به دلیل محدودیت های تهیه عکس تنها صدا ومصاحبه برای گزارشگر باقی می ماند.
این موضوع اگر چه در برخی مواقع صحت دارد- به خصوص وقتی به پوشش موضوعات خبری می پردازیم- اما می تواند برای روزنامه نگارچند رسانه ای مشکل ساز باشد. به همین خاطر قبل از هرچیز روزنامه نگار باید بداند که در مسیر تهیه گزارش عملا قرار است چه موضوعاتی را پوشش بدهد، با چه افراد احتمال صحبت کند، چه مناظر وتصاویری دارند و در جریان تحقیق اولیه برای تهیه گزارش و مصاحبه های ابتدایی تا چه حد درمورد موضوع اطلاعات کسب می شود.
به این گزارش توجه کنید. این گزارش که درباره زندگی مردم چین است به وسیله گروهی از دانشجویان روزنامه نگاری چندرسانه ای دانشگاه برکلی کالیفرنیا تهیه شده است که البته مانند بسیاری از پروژه های چندرسانه ای محصول یک کار تیمی و مشترک است.
تصویر و صدا جایگزین متن می شود
همان طور که به طور سنتی هرگاه می خواهیم با فردی مصاحبه کنیم به جمع آوری اطلاعات در مورد وی می پردازیم تا با آمادگی سولاتا دقیقی مطرح کنیم، در گزارگشری چندرسانه ای هم باید در ابتدا مقدماتی را تهیه کنیم. در ئاقع این تنها کافی نیست که به مهارت های صدایی، متنی و تصویری آشنا باشیم و وسایل خود را جمع کنیم و به سر صحنه ببریم. یک گزارش چندرسانه ای که با یک نقشه و طراحی قبلی تهیه شود از انسجام و استحکام بیشتری برخوردار است.
برای بسیاری از روزنامه نگاران نوشته همچنان نقش محوری را در گزارش های چندرسانه ای بازی می کند. یعنی متن کماکان وجود دارد و در کنار آن یک اسلاید تصویری وجود دارد یا این که بخشی از مصاحبه ای که که با یک یا چند تن از شخصیت ها انجام شده در کنار متن به صورت فایل صوتی قرار دارد.با این وجود پیش از تهیه گزارش (خبری و غیرخبری) می توان به آن به صورت یک گزارش چندرسانه ای نگاه کرد و نقش رسانه های مختلف در تولید آن را مشخص کرد. در بسیاری از گزارش نقش متن در روایت داستان تا حدی کاهش یافته است که تنها به عنوان توضیح عکس های به کار گرفته شده مورد استفاده قرار می گیرد.
بابک دهقان پیشه خبرنگار نیوزویک که طی سالهای گذشته از کشورهای خاورمیانه ازجمله ایران، عراق و افغانستان گزارش تهیه کرده است. او با اشاره به ویژگی های گزارش های چندرسانه ای می گوید: "استفاده از گزینه های چندرسانه ای می تواند به ارتقاء استانداردهای گزارش های نوشتاری کمک کند به خصوص با پیشرفت هایی که در حوزه نرم افزارهای مرتبط به وجود آمده است. برای مثال یک گزارش می تواند با استفاده از نمودارها و اشکال و نقشه ها به نحوی ارتقا پیداکند که خواننده به وسیله آن بتواند اطلاعات اضافی را از طریق جستجو در این بخش ها به دست بیاورد."
دهقان پیشه با اشاره به ویژگی های تلفیق صدا وعکس می گوید: استفاده از مجموعه عکس همراه با صدایی که روی آن می گذاریم (عکس-صدا-متن) می توانند خوانندگان را به طرز موثری به سمت ارتباط نزدیک تر با سوژه گزارش ببرد: والبته ویدپوهای کوتاه - که معمولا بین دو تا پنج دقیقه است- به راحتی می تواند به نوعی ویرایش شود که در خدمت ارتقا گزارش نوشتاری بر روی صفحات وب باشد.
انطباق با شرایط جدید
خواننده امروزی، اندک اندک انتظاراتش از یک گزارش بالا وبالاتر می رود. به نحوی که کمتر مطلبی را روی صفحه وب می خوانیم بدون اینکه انتظار داشته باشیم که در کنار آن متن صدا، ویدپو ویا عکس حضور نداشته باشد.
روزنامه نیویورک تایمز بهترین نمونه گذار یک رسانه تک رسانه ای به چند رسانه ای به شمار می رود. در بسیاری از گزارش های این روزنامه در روی صفحات وب می توانیم حضور عکس، تصویر و صدا را ببینیم. این جدای از مطالبی است که از اساس به صورت چندصدایی تهیه می شوند.
برای مثال می توانید به این گزارش درباره سربازان زن در ارتش آمریکا نگاه کنید که در سایت نیویورک تایمز منتشر شده بود.
سردبیران خبرنگاران خود را هر روز بیش از پیش تشویق می کنند که هنگامی که گزارشی تهیه می کنند از مصاحبه خود با افراد مختلف صدای مناسب بگیرند تا بتوانند درکنار داستان مورد استفاده قراردهند. یا برای مثال عکاسی که همراه گزارشگر می رود - ودرخیلی ازموارد خودگزارشگرعکاسی هم می کند- عکس هایی را می گیرد که بتواند در کنار گزارش بخشی از ماموریت انتقال پیام را به عهده بگیرد و دست خواننده را برای دسترسی به محتوای تصویری- صوتی بیشتر باز بگذارد.
نقش ابزار مختلف چندرسانه ای در تهیه گزارش
گابریلا کلر، خبرنگار روزنامه دی ولت آلمان می گوید: "در گزارشگری چند رسانه ای از آنجایی که اطلاعاتی که به وسیله متن، عکس، ویدیوهای کوتاه و دیگر فرم های ارتباط دو سویه ارائه می شود قرار نیست همدیگر را تکرار کنند، بلکه باید یکدیگر را کامل کنند، خواننده را با موقعیت جدیدی نسبت به یک گزارش نوشتاری مواجه می کند و به جای این که مجبور به خواندن از الف تا ی گزارش شود می تواند با بر عهده گرفتن یک نقش فعال تصمیم بگیرد روی چه قسمتی گلیگ گند یا نکند و ترتیب خواندن مطلب را خودش مشخص می کند."
حانم کلر که طی چندسال گذشته تحولات زیادی را در تحریریه روزنامه و انتظارات سردبیران از روزنامه نگاران تجربه کرده است می گوید: "یکی از مزایای گزارشگری چندرسانه ای این است که شما اطلاعات بسیار بیشتری را نسبت به یک گزارش نوشتاری عرضه کنید."
کلز همچنین معتقد است روزنامه نگاری چندرسانه ای مخاطبان را تنبل می کند زیرا آنها به جای خواندن یک گزارش کامل می توانند قسمت های مورد علاقه خود را انتخاب کنند و به صورت یک فایل تصویری یا شنیداری از آن استفاده کنند.