تنها ۵ درصد خبرنگاران در پاکستان، زن هستند. امسال این کشور در رده‌بندی شاخص جهانی آزادی مطبوعاتِ سازمان گزارشگران بدون مرز در میان ۱۸۰ کشور در رده ۱۵۰ قرار گرفته است.
سانسور زنان و حمله به آنها از علت‌های اصلی کاهش آزادی رسانه‌ها در پاکستانند. زنان خبرنگار در پاکستان به‌خصوص در رسانه‌های اجتماعی مکرراً آماج آزار و اذیت قرار می‌گیرند. این حملات و آزار و اذیت‌ها مواردی است از قبیل توهین‌های جنسیتی، تهدید به خشونت و تلاش برای هکِ حساب‌های آنلاین زنان خبرنگار. زنان خبرنگار می‌گویند که این آزار و اذیت‌ها نه تنها امنیت آنها را به خطر می‌اندازد، بلکه ناقض حقوق قانونی آنها برای برخورداری از امنیت نیز هست.
اما علی‌رغم این حملات و آزار و اذیت‌ها، خبرنگاران زن برای تغییر شکل گزارش‌گری و شرکت کردن در بحث‌ها در سطح ملی تلاش می‌کنند. گزارش‌های آنها که مملو از قدرت و اراده است در ایجاد تغییر در جامعه پاکستان نقش حیاتی دارد.
موانع فرهنگی و پدرسالارانه
عمده‌ترین چالش‌هایی که زنان خبرنگار در پاکستان با آنها مواجه هستند، در هنجارهای پدرسالارانه و فرهنگی ریشه دارد. شایستگی حرفه‌ای آنها اغلب مورد پرسش قرار می‌گیرد و به سپردن گزارش‌های مهم و دشوار به آنها میلی وجود ندارد.
ثوبیه سلیم، خبرنگاری در ایالت سِند، می‌گوید: «این کلیشه که زنان توان برآمدن ازعهده پوشش اخبار دشوار را ندارند، هنوز هم رایج است.» در پاکستان که صنعت رسانه ۲ میلیارد دلار ارزش دارد، زنان از پست‌های مدیریت در رسانه‌ها محروم هستند. نابرابری حقوق و موانعی که پیش روی زنان وجود دارد، دورنمای حرفه‌ای و فرصت‌های کاری را برای زنان، به‌خصوص در شهرهای کوچک، کاهش می‌دهد.
به باورعطیه*، خبرنگاری از ایالت بلوچستان، هرچند بهبود وضعیت اجتماعی و اقتصادی به زنان کمک کرده که فرصت‌های بهتری به دست بیاورند، موانع سر راه آنها همچنان وجود دارند. او می‌گوید: «زنان به‌علت محدودیت‌های مالی و هنجارهای اجتماعی از ورود به عرصه خبرنگاری منصرف می‌شوند. انتشار برخی از گزارش‌ها به علت پیچیدگی‌های قبیله‌ای و موانع اجتماعی ناممکن است.»
به‌خصوص در بلوچستان، فقدان خبرنگاران زن به معنای بی‌توجهی گسترده به صدای زنان و مسائلی است که بر آنها تاثیر می‌گذارد. این ایالت از سال ۲۰۰۷ به این سو در حال جنگ است، اما درباره رنج خانواده‌ها به‌ویژه زنان و کودکان به ندرت گزارش مفصلی می‌بینیم. بخشی از این مشکل به این علت به میان می‌آید که به دلیل هنجارهای اجتماعی، زنان و مردانی که با هم ارتباط خانوادگی نداشته باشند نمی‌توانند با هم گفتگو کنند.
بیشتر بخوانید: واقعیت خطرناک رویاروی خبرنگاران در پاکستان
آزار و اذیت
بین سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ دو زن خبرنگار به نام‌های شاهینه شاهین و عروج اقبال در پاکستان به قتل رسیدند. قتل آنها، تشویش خبرنگاران زن را درباره امنیت‌شان افزایش داده است. انیله شاهین، خبرنگار در ایالت خیبر پختونخوا، می‌گوید که شرایط کاری، اندک بودن مزایایی مثل مرخصی زایمان، و فقدان سیاست‌های ضد آزار و اذیت در اتاق‌های خبر به بدتر شدن اوضاع امنیتی می‌انجامد. همچنین نادیه چودهری، یک متخصص رسانه‌های اجتماعی در پاکستان به این موضوع اشاره می‌کند که آزار و اذیت جنسی [زنان خبرنگار در پاکستان] شایع است. به گفته چودهری، رسانه‌های اجتماعی زمینه را برای ابراز نظر، توسعه برندهای شخصی و افزایش مهارت‌های حرفه‌ای برای زنان فراهم ساخته‌اند، اما همزمان، زنان را در معرض آزار و اذیت فزاینده آنلاین قرار داده اند. به گفته او در جامعه‌ای که نگاه‌های محافظه‌کارانه درباره وظایف و نقش‌های زنان گسترده باشد، این آزار واذیت‌ها شدیدتر می‌شوند.
توصیه‌های زنان خبرنگار
زنانی که در این مطلب با آنها مصاحبه شده تأکید کرده‌اند که حمایت همکاران و ابتکارات خودشان به آنها در شکستن موانع کمک شایانی کرده است.
انیله محمود، خبرنگاری از ایالت پنجاب که بر مسائل زنان، بهداشت و حقوق بشر تمرکز دارد، می‌گوید که در مسیر کاری خود از حمایت خبرنگاران دیگر و سازمان‌های رسانه‌ای برخوردار بوده است. به گفته انیله، موفقیت وی در خبرنگاری نتیجه سال‌ها سخت‌کوشی بوده است. او تأکید می‌ورزد که مراقب است در گزارش‌های خود واقعیت را به طورعینی بازتاب دهد. از سوی دیگر، انیله شاهین گزارش‌هایی مثل مقرره نظام عدل را که در سال ۲۰۰۹ سرانجام قوانین شرعی را در منطقه مَلَکَند ایالت خیبرپختونخوا نافذ ساخت و همچنین تحولاتی مثل اثرات طالبانی شدن را پوشش داده است.
او می‌گوید که گزارش‌گری از چنین موضوعات حساسی نیازمند تحقیقات همه‌جانبه و نیز حمایت دوستان و همکاران است. شاهین می‌افزاید: «مسیر من پر از مشکلات بود، اما حمایت بی‌دریغ خانواده، همکاران و باشگاه مطبوعات پیشاور، مرا پیش برد.»
زنان خبرنگاری که با آنها صحبت کردم تأکید کردند که پایبندی به اصول خبرنگاری، ضروری است. سلیم می‌گوید: «پوشش موضوعات حساس به تحقیقات دقیق، صحبت با طرف‌های درگیر با موضوع یا رویداد، و همچنین به تدابیر امنیتی نیاز دارد.»
عطیه که با او هم‌نظر است، می‌گوید: «رعایت این اصول در هنگام گزارش‌گری از موضوعات حساس، ضروری است و امنیت زنان خبرنگار را هم تضمین می‌کند.»
بیشتر بخوانید: شیوه مبارزه زنان خبرنگار با خشونت فضای مجازی
پیشرفت‌های آینده
ثوبیه سلیم می‌گوید آموزش، مربی‌گری و اصلاحات در محیط کار برای پیشرفت زنان در رسانه‌ها مهم است. او می‌افزاید که این ابتکارات می‌توانند موانع را از میان بردارند و صداهای زنان را تقویت کنند. آموزش عملی و برنامه‌های کارآموزی باید جزء این تلاش‌ها باشند.
دانشگاه‌ها به عنوان بخشی از برنامه‌های درسی خود، باید زنان را برای چالش‌هایی که در زندگی واقعی با آنها مواجهند آماده بسازند. عطیه می‌گوید: پر کردن این شکاف از طریق مربی‌گری و آموزش عملی می‌تواند الهام‌بخش زنان در رو آوردن به خبرنگاری باشد تا وارد یک مسیر متحول‌کننده و تأثیرگذار را شروع کنند.»
برای سازمان‌های رسانه‌ای مهم است که از فراگیری، مربی‌گری و سیاست‌های حساس به جنسیت دفاع کنند. چودهری می‌گوید که این روند شامل حمایت از سهمیه‌های جنسیتی، آموزش و تلاش برای محو سوگیری می‌شود. او می‌افزاید که کلیشه‌های موجود درباره این که زنان چه خبرهایی را می‌توانند پوشش دهند و کدام خبرها را نمی‌توانند پوشش دهند، باید از بین برود. این کار به ایجاد یک فضای رسانه‌ای عادلانه در کشور کمک خواهد کرد. عبدالرزاق چهچهر، استاد مطالعات رسانه در دانشگاه سِند می‌گوید: تکامل خبرنگاری باید به سوی فراگیری هدایت شود؛ جایی که در آن صداهای متنوع، به‌خصوص صدای زنان، بتوانند واقعاً رشد کنند و به ایجاد یک فضای رسانه‌ای عادلانه‌تر که نماینده زنان باشد، کمک کند.»
کار خبرنگاران زن در پاکستان، گواهی بر عزم و استقامت آنها است. خبرنگاران زن می‌توانند گزارش‌های قدرتمندی بسازند و در عین حال برای فراگیری، مربی‌گری و فرصت‌های مساوی برای زنان تلاش کنند. شاهین می‌گوید: «در حالی که چشم‌انداز دلهره‌آورِ گزارش‌های حساس را می‌پیماییم، می‌توانیم از طریق استقامت، سخت‌کوشی و فراگیری، مسیر رسانه‌ای با ارزشی ایجاد کنیم.»
*به علت مسائل امنیتی، عطیه به درخواست خودش تنها با نام کوچک خود معرفی شده است.
تصویر از آنسپلش، عکاس: شمشیرعلی نیازی
مقالات بیشتری نوشته
