دور دوم چهاردهمین انتخابات ریاست‌جمهوری ایران روز جمعه ۱۵ تیر/سرطان (پنجم ژوئیه) ۱۴۰۳ برگزار شد و با پیروزی مسعود پزشکیان در برابر رقیبش سعید جلیلی به‌پایان رسید.
پزشکیان با به‌دست آوردن بیش از شانزده میلیون رأی که ۵۳ و ۶ دهم درصد تمام آرا بود، سعید جلیلی را که تنها ۴۴ و ۳۴ صدم درصد یعنی چیزی بیشتر از ۱۳ و نیم میلیون رأی را از آن خود کرده بود، شکست داد. انتظار می‌رود که مراسم تحلیف رئیس‌جمهوری منتخب ایران به‌زودی برگزار شود.
این انتخابات که با رقابت چهار نامزد برگزار شد، به دور دوم کشیده شد. یکی از بزرگترین چالش‌ها در این انتخابات، نرخ پایین مشارکت بود که بنا به‌گفته وزارت کشور ایران، حدود ۴۰ درصد بوده که پایین‌ترین نرخ مشارکت در یک انتخابات طی بیش از چهار و نیم دهه حاکمیت جمهوری اسلامی بوده است. درباره نرخ مشارکت تردیدهایی وجود دارد که در ادامه این مطلب به‌آنها و موضوعات دیگر پیرامون این انتخابات خواهم پرداخت.
مناظرات نامزدهای ریاست‌جمهوری
قبل از برگزاری دور دوم انتخابات ریاست‌جمهوری ایران، دو نامزد اصلی، در دو مناظره در رسانه ملی شرکت کردند. اولین مناظره روز یازدهم تیر/سرطان بر محور مسائل فرهنگی و سیاسی برگزار شد، اما بحث بر سر موضوعات دیگری مثل اقتصاد، برجام و اف‌ای‌تی‌اف هم در آن مطرح شد.
جدا از آن‌چه که «وعده‌های نادرست» نامزدهای انتخابات خوانده می‌شود، جنجال اصلی این مناظره، تهدید غیر مستقیم جلیلی (نامزد اصول‌گرا) به اعدام از سوی پزشکیان (نامزد اصلاح‌طلب) بود. پزشکیان در واکنش به وعده «رشد اقتصادی ۸ درصدی» جلیلی، گفت در صورتی که «آقای جلیلی تعهد بدهد که اگر رشد هشت درصدی را در دولتش محقق نکرد، اعدامش کنند»، از رقابت انتخابات ریاست جمهوری کنار می‌رود. مطرح شدن چنین موضوعی از سوی پزشکیان، به‌ویژه در وضعیتی که هواداران او، جلیلی را به‌داشتن دیدگاه‌های طالبانی متهم کرده بودند، با واکنش هواداران جلیلی مواجه شد. برخی از رسانه‌های ایرانی از این موضوع به‌عنوان تهدید جالب و یکی از آنها هم از آن به‌عنوان جمله طلایی پزشکیان یادآوری کردند.
عده‌ای از کاربران در رسانه‌های اجتماعی، با استناد به این موضوع، استدلال کردند که فرقی بین اصلاح‌طلبان و اصول‌گرایان وجود ندارد.
آخرین مناظره این دو نامزد شامگاه دوازدهم تیر برگزار شد. در این مناظره، پزشکیان، جلیلی را به داشتن «دولت سایه» متهم کرد و گفت که او و هوادارانش نمی‌خواهند زمینه برداشته شدن تحریم‌ها علیه ایران فراهم شود. خود او وعده نداد که کاری خواهد کرد که همه تحریم‌ها برداشته شوند، اما تأکید کرد که می‌خواهد روابط ایران با جهان بهبود یابد. سعید جلیلی هم حکومت آینده پزشکیان را ادامه دولت‌های هاشمی رفسنجانی، خاتمی و روحانی خواند و گفت که مردم باید بین دولت سوم روحانی و ادامه دولت ابراهیم رئیسی، یکی را انتخاب کنند.
خبرگزاری تسنیم، نزدیک به سپاه پاسداران، به‌نقل از محسن شاکری‌نژاد، رئیس مرکز تحقیقات صدا و سیما، اعلام کرد که ۳۵ میلیون تن مناظرات تلویزیونی دو نامزد را تماشا کرده‌اند.
در رسانه‌های اجتماعی، واکنش‌ها بیشتر در بین هواداران دو نامزد مشهود بود. البته تحریم‌کنندگان انتخابات هم بی‌کار ننشستند و با پست‌های متعدد در این جریان، انتخابات را نمایشی خواندند.
رسانه‌های ملی و برخی دیگر از رسانه‌ها در ایران این مناظرات را با جزئیات پوشش دادند؛ مثل خبرگزاری فارس که بیشتر صحبت‌های نامزدان را به ترتیب و با ویدیوهای آن منتشر کرد.
البته، برخی از رسانه‌ها مثل فرارو، نسبت به مواردی مثل نحوه مدیریت مناظره و شیوه طرح سؤال‌ها انتقاداتی داشتند.
سایت خبرآنلاین هم صدا و سیما را که وحید جلیلی، برادر سعید جلیلی قائم‌مقام آن است و گرداننده مناظره (مهدی خسروی) را به جانب‌داری از سعید جلیلی متهم کرده و نوشته است: «سازمان صدا و سیمای پر شده از اطرافیان سعید جلیلی در دو مناظره بین این کاندیدا و رقیبش مسعود پزشکیان سنگ تمام گذاشت و مجری مناظره تمام قد جور کاندیداهای پوششی دور اول را کشید تا برادر سعید تنها نباشد.»
طرح مسئله قطع اینترنت
در میان رسانه‌های فارسی‌زبان بیرون از ایران، بی‌بی‌سی پوشش جامع‌تری از مناظرات دو نامزد داشت و برخی از سخنان نامزدها مثل زمان ارجاع پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت سازمان ملل و نرخ تورم در دوره روحانی و قطع اینترنت در هنگام اعتراضات ضد دولتی را راستی‌آزمایی کرد که اقدام جالبی بود. به‌طور مثال، این رسانه درباره ادعای پزشکیان مبنی بر قطع اینترنت از سوی همه دولت‌ها با اشاره به قطع اینترنت در جریان اعتراضات جنبش زن، زندگی، آزادی در ایران، نوشت که همه دولت‌ها یا کشورها در هنگام اعتراضات، اقدام به قطع اینترنت نمی‌کنند. بی‌بی‌سی فارسی برای نمونه از اعتراضات ضد نژادپرستی سال ۲۰۲۱ در ایالات متحده آمریکا، اعتراضات جلیقه‌زردها در سال ۲۰۱۸ در فرانسه و اعتراضات دانش‌آموزان در بریتانیا یاد کرده است که در جریان آنها دولت‌های این کشورها اقدام به انسداد اینترنت نکرده بودند.
دویچه وله فارسی و ایران اینترنشنال هم بخش‌هایی از مناظرات نامزدهای پزشکیان و جلیلی را پوشش دادند.
پوشش مناظرات در رسانه‌های خارجی
مناظرات انتخابات ریاست‌جمهوری ایران در رسانه‌های خارجی بازتاب چندانی نداشت. تنها معدودی از این رسانه‌ها به این مناظرات پرداختند. خبرگزاری اسوشیتدپرس جزئیات این مناظره را در گزارشی منتشر کرد و نوشت: «نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری ایران، روز دوشنبه قبل از برگزاری دور دوم انتخابات، یکدیگر را به نداشتن راهی برای حل مشکلات کشور متهم کردند.» خبرگزاری رویترز هم با تشریح برخی از برنامه‌های سعید جلیلی و مسعود پزشکیان، بر ناکارآمدی ریاست‌جمهوری در ایران تأکید کرد: «انتظار نمی‌رود که رئیس‌جمهوری آینده، در برنامه هسته‌ای ایران و یا حمایت این کشور از گروه‌های شورشی در خاورمیانه تغییر بزرگی ایجاد کند، چون آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر ایران، در خصوص مسائل عمده این کشور، حرف آخر را می‌زند.»
در این میان، یورونیوز با اشاره به عقیده شمار بزرگی از منتقدان و مخالفان انتخابات، نوشت: «برخی از تحلیل‌گران سیاسی باور دارند که پزشکیان از اول، نامزد اصلی مورد نظر نظام در این انتخابات بوده است، چون تهران می‌خواهد با ریاست‌جمهوری یک اصلاح‌طلب میانه‌رو، برخی از بحران‌های خود را حل کند.»
انعكاس نرخ مشارکت در دور دوم انتخابات ریاست‌جمهوری
مقام‌های دولت ایران نرخ مشارکت در دور اول انتخابات ریاست‌جمهوری را ۴۰ درصد و دور دوم را ۴۹ درصد اعلام کرده‌اند که بر فرض صحت آن هم، کم‌ترین نرخ مشارکت در یک انتخابات در این کشور است و مطمئناً انتظاری را که نظام ایران داشت، برآورده نکرده است.
رادیو فردا نوشته است که بر اساس آمار اعلام شده، در دور اول انتخابات ۶۲ درصد و در دور دوم ۵۳ درصد از واجدان شرایط در انتخابات شرکت نکرده‌اند. این رسانه به‌ویژه به حضور کم‌رنگ‌تر سلبریتی‌ها در این انتخابات نسبت به انتخابات‌های گذشته پرداخته و نوشته است: «مدافعان شرکت در انتخابات تنها در بین فعالان بخش خصوصی، صنعت دیجیتال، استارت‌آپ‌ها و کارآفرینان به‌صورت نسبی برتری شکننده داشتند. در اتفاقی کم‌سابقه تقریباً اکثر قریب به اتفاق سلبریتی‌ها و چهره‌های شاخص هنری و ورزشی کشور از هیچ‌یک از کاندیداهای تأیید صلاحیت‌شده حمایت نکردند.»
البته، آمار اعلام‌شده از سوی دولت جمهوری اسلامی هم با شک‌وتردیدهایی مواجه شده. در همین راستا، دویچه وله فارسی نوشته است: «راستی‌آزمایی اطلاعات و داده‌های وزارت کشور به‌دلیل عدم حضور ناظران بین‌المللی، دشوار است.» می‌توان نبود رسانه‌های بزرگ بین‌المللی و فقدان زادی رسانه‌ها را در میان عواملی دانست که باعث شده عدم مشارکت اکثریت مردم در انتخابات، به‌گستردگی پوشش نیابد.
خبرنگاران خارجی که برای تهیه گزارش به ایران سفر می‌کنند، باید با شرکت‌های دولتی یا نیمه‌دولتی قرارداد ببندند و با همراهی یک یا چند کارمند یا فرد مورد تأیید وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی فعالیت کنند. این کارمندان در پوشش مترجم و راهنما خبرنگاران خارجی را همراهی می‌کنند. حرکات و فعالیت خبرنگاران خارجی، به‌ویژه هنگام انجام گفتگو، صرفنظر از آن‌که با چه کسی باشد، تحت‌نظر است. یک خبرنگار خارجی که برای پوشش خبری انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۱۴۰۰ ایران (با پیروزی ابراهیم رئیسی) به آن کشور رفته بود، به آی جی نت گفت تمام خبرها و گزارش‌هایی که تهیه می‌کرده، از سوی مأموران جمهوری اسلامی -- که در قالب خبرنگار یا کارشناس فعالیت می‌کردند -- مرور می‌شد.
این خبرنگار که به سبب ملاحظات امنیتی نخواست نامش فاش شود یا به ملیتش اشاره‌ای شود، افزود که درصورت اشاره او یا همکارانش به واقعیاتی مثل اشتراک اندک مردم در انتخابات، به آنها گوشزد می‌شد. او گفت مأموران ناظر وزارت ارشاد، از آنها می‌خواستند که این دست واقعیات را از گزارششان حذف کنند، «وگرنه با مشکل مواجه خواهند شد.» به گفته این خبرنگار، مأموران حکومتی به او گفته بودند که کم‌ترین پی‌آمد گزارش منفی او درباره انتخابات، اخراج و جلوگیری از ورود دوباره او به ایران خواهد بود.
همچنین، بعد از دور اول انتخابات اخیر، برخی از کاربران این فرضیه را مطرح کردند که تمام آمارهای اعلام شده (تعداد کل آرا و آرای هر کدام از چهار نامزد) مضرب سه هستند. آنها گفته‌اند که به‌این ترتیب، نرخ اصلی مشارکت در انتخابات، اندکی بیشتر از ۱۳ درصد بوده است، چون احتمال این که ۵ عدد تصادفی یا رندوم، همزمان مضرب ۳ باشند، بسیار ضعیف است. رسانه‌های داخل ایران هم با استناد به آمارهایی که خود ستاد انتخابات وزارت کشور منتشر کرده، از پایین بودن نرخ مشارکت، حداقل در برخی از استان‌ها، سخن گفته‌اند. بر بنیاد همین آمارها، استان تهران با ۳۳ درصد، استان کردستان با ۲۳ درصد، استان فارس با ۲۵ درصد و استان خوزستان با ۲۹ درصد، کم‌ترین نرخ مشارکت را در انتخابات داشته‌اند.
تصویر از نشریه هشت صبح
مقالات بیشتری نوشته
