چه وقت می توان به خبرنگاران اجازه داد که به منابع خبری گمنام استناد کنند؟ کدام نکات اخلاقی باید در این مورد درنظر گرفته شود؟ اینجا توصیه هایی را در این مورد می خوانیم که نهادهای حرفه ای آموزش خبرنگاری ارائه داده اند.
در کارگاهی که سال گذشته در سودان جنوبی برگزار شد، تعدادی از خبرنگاران شرکت کننده از استفاده برخی نهادهای خبری از منابع گمنام ابراز نگرانی کردند و گفتند که به نظر می رسد در برخی موارد از این منابع برای پیشبرد مقاصد شخصی و حمله به دشمنان سیاسی استفاده می شود. صحبت از آن بود که به گزارشگری منصفانه، بی طرفانه و دقیق کم توجهی می شود و اعتماد خوانندگان به نوعی دستخوش درگیری های سیاسی شده است.
حرفه ای های رسانه در همه جای دنیا با این دغدغه روبه رو هستند، که می تواند یک شمشیر دولبه باشد.
بر اساس آنچه Society of Professional Journalists SPJ یا جامعه خبرنگاران حرفه ای می گوید:«منابع گمنام گاهی تنها راه گزارشگری یک موضوع عمده هستند که از ارتشاء پرده بر می دارند و اهداف خبرنگاری را در خصوص دیده بانی و توجه به فعالیت های دولت ها دنبال می کنند. اما گاهی منابع خبری گمنام اخلاق حرفه ای خبرنگاری را زیر سؤال می برند.»
اخلاق حرفه ای جامعه خبرنگاران حرفه ای یا SPJ code of ethics دو نکته مهم را در مورد منابع گمنام خبری مطرح می کند:
- تا جایی که می توانید، منابع خبری را بشناسید ومعرفی کنید. خوانندگان و مخاطبان شما اجازه دارند تا حد امکان این منابع را بشناسند.
- به قولتان وفا کنید.
نمونه ای از این مورد، مشکلی بود که چند ماه پیش در اتاق خبر روزنامه نیویورک تایمز پیش آمد. در ماه مارس امسال مدیریت این روزنامه به عدم استفاده از منابع خبری گمنام رای داد و در این خصوص اقدام جدی کرد. علت این تصمیم و این اقدام استفاده مداوم این روزنامه از منابع گمنام عنوان شد. مقررات جدید این روزنامه سردبیران را موظف می کند که استفاده از منابع خبری گمنام را در مطالب روزنامه نگاران تأیید کنند (به آنها اجازه استفاده از این نوع منابع خبری را بدهند.)
بر اساس این مقررات، نقل قول مستقیم از منابع گمنام خبری باید به ندرت استفاده شود و فقط وقتی در گزارش ها مورد استفاده قرار گیرد که برای گزارش حیاتی باشد. تصمیم اخیر سردبیران نیویورک تایمز در مقاله ای که روز پانزدهم ژوییه منتشر شد، توضیح داده شد. در این مقاله آمده است: «حداقل یکی از سردبیران باید هویت منابع گمنام را قبل از انتشار گزارش بداند.»
Phil Corbett که معاون سردبیر استانداردهای نیویورک تایمز است، در ماه ژوییه (ماه گذشته) اعلام کرد که میزان استفاده از منابع خبری گمنام در مقالات نیویورک تایمز ۳۰ درصد کاهش یافته است.
اینجا منابعی را معرفی می کنیم که در این راه می توانند مفید باشند. انجمن خبر اینترنتی ابزاری را ارائه می دهد به نام Build Your Own Ethics Code یا تعیین معیارهای اخلاقی خودتان که شامل راهنمایی های مشخصی برای استفاده از منابع گمنام خبری است. این فرایند بر تعدادی پرسش تمرکز می کند:
منبع خبری به چه دلیل نمی خواهد شناخته شود؟
آیا این اطلاعات جای دیگری هم موجود است؟
آیا به منبع خبری اطمینان دارید؟
آیا این اطلاعات به هر حال در آینده نزدیک منتشر خواهد شد؟
منبع خبری شما به دادن خبر و اطلاعات مشتاق است یا بی میل؟
منبع خبری شما قدرتمند است یا آسیب پذیر؟
آیا منبع خبری و اطلاعاتی که از آن به دست می آید، ارزش زندانی شدن را دارد؟
این مدول به ما یادآوری می کند:«قبل از این که یک خبرنگار به منبع خبری خود اطمینان دهد که نامی از او برده نمی شود، باید صحبت مفصلی در مورد دلایل تصمیم گمنام ماندن منبع خبری با او بکند. خیلی اوقات گمنام بودن با عدم جوابگویی همراه است. باید از انگیزه های منبع خبری تان مطمئن شوید و دلایل او را به درستی بدانید.»
وقتی با مدیران رسانه ای صحبت می کنم، پیشنهاد می کنم که کمیته ای در اتاق خبر برای تعیین مقرراتی در مورد استفاده از منابع گمنام خبری تشکیل شود. من برای کمک به این روند بسته ای را ارائه می کنم که شامل موارد مطالعه و تحقیقاتی است که در این مورد انجام شده، همچنین تمرین هایی در این زمینه که ممکن است در طول راه کمک کننده و مفید باشد.
در کارگاه ها، از شرکت کنندگان می خواهم که گزارشی از یک روزنامه یا مجله یا رسانه اینترنتی ارائه دهند که شامل منابع خبری گمنام است. بعد در گروه های کوچک تمرین می کنیم تا تصمیم بگیریم که براساس راهنمایی ها و دستورالعمل موجود، استفاده از منابع گمنام خبری توجیه درستی دارد یا نه. در این خصوص، توجه به این چند نکته مهم است:
اطلاعاتی که از منابع گمنام خبری به دست می آید، باید مهم و برای گزارش حیاتی باشد.
این اطلاعات نمی تواند بر اساس نظر شخصی افراد باشد.
اطلاعاتی که از منابع گمنام به دست می آید و در گزارش استفاده می شود، باید اطلاعاتی باشد که از هیچ جا و به هیچ وسیله دیگری قابل دسترسی نباشد.
منبع خبری مورد استفاده باید بسیار قابل اتکا باشد و در موقعیتی باشد که اطلاعات دقیقی داشته باشد.
وقتی از این تمرین استفاده می کنم، دستورالعمل رادیو ملی آمریکا NPR’s code on anonymous sourcing را در مورد استفاده از منابع گمنام خبری بین شرکت کنندگان در کارگاه توزیع می کنم. این، دستورالعمل فراگیری است که به راحتی قابل فهم است و می تواند الگویی باشد برای همه اتاق های خبر در هر کجای دنیا که خبرنگاران با مشکلاتی مثل اعتماد و قابل اتکا بودن منابع مواجهند.
تصویر اصلی از فلیکر با مجوز Thomas Leth-Olsen.