نشانه هایی برای تشخیص واقعیت از داستان کدامند؟ چگونه می توان فهمید که در مسیر صحیحی قرار داریم یا نه؟
این مطلب حاوی توصیه هایی برای آن است که اطمینان خاطر پیدا کنید که مطلبی یا گزارشی که روی آن کار می کنید، ارزش خبری دارد و واقعیت های مهمی در مورد آن را در نوشته تان بگنجانید.
۱. موضوعی که انتخاب کرده اید، جالب است یا نه؟
جالب بودن یا نبودن موضوع، شاید مهمترین معیار تشخیص است. اگر داستانی جالب نباشد، چرا تعریفش کنید؟ داستان شما باید مخاطب را جلب کند، دلمشغول نگاه دارد، کارشان را متوقف کند یا سبب شود که فعالیتی را که مشغول آن هستند، نیمه کاره رها کنند و به داستان یا گزارش گوش کنند یا آن را بخوانند و بعد هم آن را برای دیگران تعریف کنند. آزمایش خوبی برای درک میزان جالب بودن موضوع یا رویدادی، آن است که آن را برای همکار یا دوستتان تعریف کنید و واکنش او را ببینید و بر آن اساس، تصمیم بگیرید که مطلب، ارزش خبری دارد یا نه.
از واکنش اطرافیان و همکارانتان بهره ببرید تا ارزش خبری و اهمیت روایت یک مطلب خاص را بتوانید بسنجید.
۲. قبلاً اطلاعی از موضوع مورد نظر داشته اید؟
اگر حریصانه اخبار را دنبال می کنید، که کاری است که باید بکنید، خودتان به راحتی می فهمید که موضوعی خاص، تازه و اصیل است یا نه. اگر خودتان به خاطر ندارید، گاهی در میان همکارانتان در اتاق خبر کسانی هستند که حافظه ی فوق العاده ای دارند و می توانند به شما یادآوری کنند که موضوع یا رویداد خاصی که قصد کار کردن روی آن را دارید، تاکنون در اخبار یا گزارش هایی بوده که تهیه شده اند، یا نه.
اگر از موضوع مورد نظرتان پیشتر گزارش یا مطلبی تهیه شده، می توانید از زاویه ای تازه به آن بپردازید و ابعاد و اطلاعات جدیدی به آن بیافزایید، که فرجامی است که بعضی گزارش ها و مطالب پیدا می کنند.
۳. آیا کسی هست که بخواهد در این مورد مطلبی منتشر نشود؟
وقتی همه ی تحقیقات مقدماتی لازم را انجام دادید، آماده ی انجام گفتگوهای لازم خواهید شد. اما ممکن است در این راستا با مشکلات یا موانعی مواجه شوید: مشکلاتی مثل بی میلی یا امتناع مصاحبه شوندگان به انجام گفتگو یا عدم پاسخگویی شان، که می تواند نشانی از پنهان کاری فردی باشد که در مرکز ماجراست. البته این، به آن معنی نیست که آنچه می دانید، به طور حتم حقیقت دارد یا آن که در مسیر مناسب و درستی قرار دارید. دلایل و مسائل بسیاری ممکن است افراد را نسبت به انجام مصاحبه مردد یا بی میل کند. با این وصف، نباید به سرعت نتیجه گیری کنید. چنین شرایطی ممکن است به معنای نیاز به تحقیق و جستجوی بیشتر باشد.
در عین حال، به خاطر داشته باشید که اگر کسی پاسخ تماس هایتان را نمی دهد، ممکن است چیزی برای مخفی کردن داشته باشد.
۴. چند نفر تحت تاثیر این گزارش قرار خواهند گرفت؟
اگر مطلبتان عالی باشد اما تنها به یک نفر مربوط باشد یا فقط بر یک نفر اثر بگذارد، ممکن است از میزان اهمیت آن و ضرورت توجه به آن کاسته شود. چنین گزارشی ممکن است همچنان مورد توجه یا جالب باشد، اما طبیعی است که هر چه تعداد کسانی که درگیر ماجرا یا موضوعی هستند یا مطلبی بر زندگی شان اثر خواهد گذارد، بیشتر باشد، گزارش مهمتر و قابل توجه تر خواهد بود. وظیفه ی حرفه ای شما آن است که بکوشید ابعاد گسترده تری به مطلب یا گزارشتان بدهید و پژوهش و فرایند واقعیت یابی تان را وسعت بیشتر ببخشید.
همواره از خودتان بپرسید: «گزارشم بر چند نفر اثر می گذارد؟»
۵. آیا تهیه ی این گزارش یا نوشتن این مطلب دشوار خواهد بود؟
بر اساس تجربه ای که از پوشش خبری صدها موضوع و رویداد دارم، هر قدر تهیه ی گزارشی مشکل تر باشد، ارزش تهیه ی آن بیشتر خواهد بود. اگر این کار آسان بود، لابد کسی تا حالا این کار را انجام داده بود. مهم آن است که زود نومید نشوید و دست از کار نکشید. وقتی مشغول پوشش خبری یک رویداد عمده یا مطلب مهم هستید، به خاطر داشته باشید که دلسرد شدن بخشی از فرایند کار است و ممکن است پیش بیاید، اما باید با آن مبارزه کنید. اشکالی ندارد که قدری یا مدتی از کار فاصله بگیرید، اما تلاش کنید که حتما بعد به آن بازگردید.
اگر بازگو کردن داستانی دشوار است، قاعدتا ارزش روایت کردن را دارد.
۶. آيا گزارشتان با عقل جور در می آید؟
هر قدر مطلبتان عجیب و غیرواقعی به نظر برسد، احتمال آن که حقیقت نداشته باشد، بیشتر می شود. این به آن معناست که باید پیش از تهیه ی گزارشتان به دقت و با حوصله تحقیق کنید و مطمئن شوید که محتوای آن واقعی است. در اغلب موارد، گزارش خوب گزارشی است که تکه ی گمشده ای از یک پازل را ارائه می دهد و آن را کامل می کند، یعنی ایده ی موجود را تکمیل می کند یا به آن عینیت می بخشد.
گزارشی که نتواند اعلام موجودیت کند، گزارش نیست.
۷. آيا احتمال آن وجود دارد که دیگران پی گیر گزارش شما شوند و گزارش های تکمیلی تهیه کنند؟
اگر کارتان از نظر حرفه ای، نمونه ی خبرنگاری خوبی باشد، رقبایتان گزارش های خودشان را از آن موضوع خاص تهیه خواهند کرد. اگر از نظر حرفه ای فوق العاده باشد، سیاستگران و سیاستمداران و تصمیم گیرندگان و اثرگذارانی که در جامعه در موضوع یا موضوعات مرتبط فعالیت دارند، همچنین کسانی که آن موضوع خاص برایشان جالب توجه است، کاری در این خصوص انجام خواهند داد. به این علت است که همواره باید طرح خودتان را برای تهیه ی مطالب تکمیلی داشته باشید و زوایایی را هم که در این راستا می توانید به آن بپردازید، یادداشت کنید. به این ترتیب، اگر هم دیگران گزارش هایی از موضوع شما تهیه کنند، شما همچنان پیشرو خواهید بود.
گزارش های خوب، اغلب گزارش های تکمیلی به دنبال دارند.
۸. آیا گزارش های مرتبطی از همین موضوع تهیه خواهد شد؟
گزارشی که خیلی خوب باشد، دست کم سه گزارش مرتبط برای کارهای تکمیلی تان دربر خواهد داشت. برای پیشی گرفتن از رقبایتان، باید این نوع گزارشها را حتی پیش از انتشار گزارش اولیه ی خودتان در نظر داشته باشید و در پی زاویه ی تازه ای باشید که مطالب یا گزارش های بعدی تان را بر اساس آن تهیه کنید. باید از رقبای حرفه ای تان پیش بیافتید، در نتیجه از ابتدا در اندیشه ی کارهای بعدی و تکمیلی باشید و طرحتان را برای تهیه ی چنین گزارش هایی یادداشت کنید و برای تحقیقاتتان برنامه ریزی کنید. منابع و افرادی را برای گفتگو پیدا کنید، مطالب خاص تر و متفاوت تر پیدا کنید، و زوایای تازه ای بیابید تا آماده ی شروع کارهای بعدی باشید و شتاب حرکت حرفه ای تان را از دست ندهید.
اغلب گزارش ها مطالبی را در پی خواهند داشت، هشیار و متوجه مطالبی باشید که بعد از گزارش اولیه تان منتشر می شوند.
۹. آیا گزارشتان ممکن است چیزی را تغییر دهد؟
از خود بپرسید: آیا ممکن انتشار گزارشتان شرایطی را عوض کند، چیزی را تغییر دهد، بر روند یا کیفیت زندگی کسی اثر بگذارد؟ اگر این اثر مثبت باشد، پدیده ی خوبی است. اینها همه بخشی از آزمون انتشار مطلبتان، همچنین اهمیت و اعتبار آن است. اگر اوضاع ممکن است در جهت منفی تغییر کند یا از منظر گسترده ی همگانی، اثر منفی بر رویه ی زندگی کسانی به جای بماند، شاید باید در مورد انتشار گزارشتان تجدید نظر کنید.
گزارشتان چگونه اثری ممکن است بر جای بگذارد؟
۱۰. آيا هنوز می توانید با مصاحبه شوندگان و منابع خبری گزارشتان تماس بگیرید؟
پس از انتشار گزارشتان، آيا خواهید توانست در چشم مصاحبه شوندگانتان نگاه کنید؟ آیا آنها هنوز به صحبت کردن با شما تمایل خواهند داشت؟ گزارش های بحث انگیز به اعتبار حرفه ای تان خواهد افزود، اما اگر به شیوه ای بد بیان یا تهیه شده باشند، ادامه ی کار خبرنگاری تان را دشوار خواهند کرد. نباید از محتوای مطلبتان بکاهید یا آن را تضعیف کنید، اما باید به اصول و مبانی اخلاقی خبرنگاری حرفه ای پایبند بمانید، منصف، بی طرف، و دقیق باشید. برخی اصول اخلاق حرفه ای خبرنگاری اینجا شرح داده شده است.
از سوی دیگر، ممکن است گزارشتان ارزش آن را نداشته باشد که تماستان را با منابع ارزشمند قطع کنید.
جادلیپ کاتوالا از سال ۱۹۸۵ تاکنون کار خبرنگاری کرده است. او برای بی بی سی، رادیو، و کانال ۴ هلند کار کرده است، خبرنگاری تدریس کرده، و چندین پروژه ی خبرنگاری و دوره ی آموزشی در سراسر جهان برگزار یا تدریس کرده است.
این مطلب ابتدا در وبسایت Media Helping Media یا MHM منتشر شده و بازنشر آن در آی جی نت با کسب مجوز انجام شده است.
MHM یک وبسایت آموزشی حاوی اطلاعات است که منابع رایگان رسانه ای را برای خبرنگارانی فراهم می کند که در کشورهای در حال گذار سیاسی، در حال گذراندن دوران پس از تنش، و مناطقی که آزادی رسانه ها و آزادی بیان در معرض تهدید است، فعالیت می کنند.
انتشار عکس از فلیکر، با مجوز gerlos.