خبرنگاری در ایران، همواره کاری پر چالش بوده است. سرکوب خبرنگاران و نبود آزادی بیان، ایران را در شاخص آزادی مطبوعات که هر سال از سوی سازمان گزارش‌گران بدون مرز منتشر می‌شود، از بین ۱۸۰ کشور جهان، در جایگاه ۱۷۶قرار داده است. بر بنیاد این شاخص، وضعیت آزادی رسانه‌ها در ایران، تنها نسبت به کره شمالی، افغانستان، سوریه و اریتره بهتر است. سازمان گزارش‌گران بدون مرز درباره وضعیت رسانه‌ها در ایران نوشته است: «به‌دنبال موجی از اعتراضات در واکنش به جان باختن مهسا امینی، زن جوانی که به‌علت "پوشش نامناسب" بازداشت شده بود در روز شانزدهم سپتامبر سال ۲۰۲۲، ایران جایگاه خود را به‌عنوان یکی از سرکوب‌کننده‌ترین کشورها در زمینه آزادی مطبوعات، تقویت کرده است. ایران در حال حاضر، یکی از بزرگترین زندانی‌کنندگان خبرنگاران در جهان است.»
با این پیش‌زمینه، می‌خواهیم به چالش‌های خبرنگاری در یکی از محروم‌ترین مناطق ایران، یعنی استان سیستان و بلوچستان، بپردازیم:
سیستان و بلوچستان در شرق ایران، از لحاظ جغرافیایی، بعد از کرمان، دومین استان بزرگ ایران و سرشار از منابع طبیعی، اما در عین حال، محروم‌ترین استان ایران است. برای دریافت اطلاعات بیشتر درباره وضعیت و چالش‌های خبرنگاری در این استان، با شیراحمد شیرانی نارویی، سردبیر وبسایت خبری حال‌وش، گفتگویی کرده‌ام که آن را در ادامه می‌خوانید.
وبسایت خبری حال‌وش، با تمرکز بر مسائل استان سيستان و بلوچستان، با خبرنگاران مستقل این منطقه کار می‌کند تا اخبار این استان را به گوش مردم برساند. بیشترِ تمرکز آن، بر مسائل حقوق بشر است.
شیرانی با اشاره به تفاوت وضعیت عمومی خبرنگاری در سیستان و بلوچستان با نقاط دیگر ایران، «فقدان زیرساختهای رسانه‌ای، عدم گردش آزاد اطلاعات، گستردگی جغرافیایی، نبود امکانات نرم‌افزاری و سخت‌افزاری لازم، سرکوب شدید فعالان مدنی و رسانه‌ای از سوی حاکمیت، عدم حمایت مادی و آموزشی از خبرنگاران مستقل و مردمی، نبود امنیت جانی، فقدان توان مالی [و ایجاد و حفظ] اقتصادی پایدار و مطمئن» را از چالش‌های خبرنگاری و خبرنگاران در این منطقه می‌داند.
به علاوه، به گفته او، سرکوب آزادی بیان سبب شده است که رسانه‌های داخلی و دولتی ایران، همه رویدادهای سیستان و بلوچستان را پوشش ندهند. برعکس رسانه‌های دولتی «طوری اخبار را پوشش می‌دهند که همه چیز عادی است و انگار که مردم راضی هستند، اما حقیقت چیز دیگری است.»
بیشتر بخوانید: استفاده معترضان ایرانی از تیک تاک برای دور زدن سانسور دولتی
خبررسانی وبسایت حال‌وش
با مراجعه به صفحه اول وبسایت حال‌وش، اخبار عمدتاً ناخوشایندی را درباره بلوچستان می‌بینید. به‌طور مثال، در روز دوشنبه دوم مهر/میزان ۱۴۰۳، برابر با بیست و سوم سپتامبر ۲۰۲۴، این تیترها در صفحه اول این وبسایت به‌چشم می‌خورند: «کشته و بازداشت شدن دو شهروند بلوچ در پی تیراندازی نیروهای نظامی در شهرستان نهبندان»، «اجرای حکم اعدام دستکم یک زندانی بلوچ در زندان مرکزی یزد»، «احضار و بازجویی یکی از کارمندان دارالعلوم مکی زاهدان توسط اداره اطلاعات زاهدان»، «تعطیل شدن تنها زایشگاه شهرستان ۱۰۰ هزار نفری کنارک»، «احراز هویت و بی‌خبری از دو شهروند بازداشت شده دارای شناسنامه بهمراه اتباع افغان در ایرانشهر»، «کشته شدن یک سوخت‌بر بلوچ در پی تیراندازی نیروهای نظامی هنگ مرزی روتک در شهرستان خاش»، «جان باختن یک کودک ۵ ساله بلوچ در پی غرق شدن در هوتگ در شهرستان چابهار»، «اقدام به خودسوزی ولی یک دانش آموز بلوچ در اداره کل آموزش و پرورش استان در پی عدم ثبت نام فرزندش در مدرسه»، …
وقتی در سایت‌های خبری داخل ایران، تیتر خبر آخر (اقدام به خودسوزی ولی یک دانش‌آموز بلوچ…) را جستجو کنیم، خواهیم دید که بسیاری از آنها، با تیترهای مشابه (واکنش به خودسوزی ولی یک دانش‌آموزِ بلوچ) و (خودسوزی ولی یک دانش‌آموزِ بلوچ خبرساز شد)، در پوشش خبری این رویداد به نشان دادن واکنش به‌عنوان سخنگوی وزارت‌خانه بسنده کرده‌اند.
تنها سایت تجارت‌نیوز در گزارشی، به جزئیات رویداد پرداخته و به مشکلات دانش‌آموزان بلوچ برای ثبت نام در مدارس هم اشاره کرده است. از نظر پوشش خبری این موضوع، روزنامه همشهری در رده دوم قرار دارد که گزارش کاملی را با تیتر این اقدام به خودسوزی شروع کرده، اما بیشتر گزارش روی گفته‌های دیگر علی فرهادی، سخنگوی وزارت آموزش و پرورش استان سیستان و بلوچستان متمرکز است. خبر بازداشت شهروندان بلوچ در کنار مهاجران افغان را در وبسایت‌های خبری داخل ایران نمی‌توان یافت. از خبر بسته شدن زایشگاه شهرستان کنارک، غرق شدن یک کودک پنج ساله در یک گودال عمیق و اعدام شهروندان در زندان‌ها هم در خبرگزاری‌های ایرانی اثری نیست.
شیرانی تأکید کرده است که رسانه‌های داخلی ایران، مواردی چون «نقض فاحش حقوق بشر، حاشیه نشینی، سوخت‌بری و کولبری، بی‌کاری، فقر مطلق، بی‌شناسنامه‌ها، اعدام زندانیان، زنان بی‌سرپرست و بدسرپرست، کودکان بازمانده از تحصیل، کودکان کار و تبعیض‌های سیستماتیک موجود در همه لایه‌های اقتصادی، آموزشی، بهداشت و سلامت، رفاهی، زیرساختی، محیط زیست، مذهبی، سیاسی» را در سیستان و بلوچستان پوشش نمی‌دهند.
وی می‌افزاید که خبرنگاران در این استان امنیت شغلی، جانی و مالی ندارند و به‌علت بسته بودن فضای سیاسی و اجتماعی، نمی‌توانند به نحو لازم، به خبرنگاری بپردازند. احتمال دارد خبرنگاران «به دلایل امنیتی، مالی و بعضاً عرف جامعه» نتوانند رویدادی را پوشش دهند.
بیشتر بخوانید: نبود امنیت جانی و شغلی برای خبرنگاران ایرانی
با آن‌که «خبرنگاران مستقلِ» همکار با حال‌وش، با «رعایت نکات امنیتی»، توانسته‌اند از بازداشت شدن اجتناب کنند، به گفته سردبیر وبسایت حال‌وش، تعدادی از شهروند -- خبرنگاران «آماتور»، «بعضاً احضار و تهدید و بازداشت شده‌اند که اتهامات خود را رد کرده‌اند و در مرحله بازپرسی با تعهدنامه، آزاد شده‌اند.»
فقدان آمار دقيق
آمار دقیقی از بازداشت و سرکوب خبرنگاران چه در سراسر ایران و چه مشخصاً در استان سیستان و بلوچستان در دست نیست. شیرانی هم می‌گوید: «کسانی که بازداشت می‌شوند از سوی نهادهای امنیتی مورد تهدید قرار می‌گیرند که موضوع بازداشت‌شان را رسانه‌ای نکنند و اکثر خانواده‌ها از ترس اینکه برای عزیزشان مشکل بزرگتری پیش بیاید از اطلاع‌رسانی به موقع خودداری می‌کنند.»
در این میان، شیرانی خاطرنشان می‌کند که خبرنگاران مستقل با مجموعه حال‌وش و دیگر رسانه‌های متمرکز بر حقوق بشر، «با دستمزد ناچیز و یا به‌صورت آرمانی» کار می‌کنند و کار این مجموعه، «جامعه بلوچستان را در خصوص مطالبه گری و شهروند -- خبرنگاری توانمند» کرده است.
اما پرسشی که مطرح است، احتمال درهم تنیده شدن کنشگری و خبرنگاری در استان سیستان و بلوچستان است. شیراحمد شیرانی نارویی و محمد صابر ملک‌رئیسی، مدیران وبسایت حال‌وش، خودشان «بیش از یک دهه حبس و شکنجه را در زندان‌های ایران» تجربه کرده‌اند. شیرانی در پاسخ به پرسشی در این باره می‌گوید: «مسائل [استان سيستان و] بلوچستان واقعاً درهم تنیده هستند؛ به‌خاطر بافت سنتی -- قبیله‌ای و عرف مردم منطقه و همین‌طور از طرفی رویکرد سیاسی، امنیتی، نظامی و مافیایی حاکمیت در این منطقه بحران زا.»
بیشتر بخوانید: آنچه خبرنگاران باید در مورد اعتراضات ایران بدانند
او تأکید می‌ورزد که «در [استان سيستان و] بلوچستان به‌خاطر نیاز و آگاهی مردم نسبت به تحلیل و واکاوی مسائل روز و منطقه، یک خبرنگار مستقل به‌ناچار باید علم، تجربه و توان لازم را برای تشخیص به موقع ابعاد مسائل مختلف سیاسی، اجتماعی و… را داشته باشد تا کنشگری آگاهانه و مناسبی به‌خرج دهد که منافع عموم مردم را شامل می‌شود.»
به باور شیرانی، «خبرنگاری بدون کنشگری آگاهانه نسبت به مسائل روز به تنهایی در جامعه‌ای پیچیده مانند سیستان و بلوچستان ایران که با متغیرهای مختلف سیاسی، امنیتی و نظامی از سوی حکومت به مردم و از طرف مردم به حکومت روبروست، نمی‌تواند خواسته‌های جامعه در خصوص اطلاع‌رسانی را به خوبی تأمین کند؛ حتی با صرف هزینه سنگین.»
شیرانی می‌افزاید که برخی از رسانه‌های جهانی و نهادهای حقوق بشری، «مستقیماً» از طریق حال‌وش، گزارش‌های خود را درباره بلوچستان «تهیه و مستندسازی» می‌کنند.
تصویر: عکس ایرنا از یک جلسه اخیر خبرنگاران استان سیستان و بلوچستان که چندی پیش در زاهدان برگزار شد.
阅读的其他作品
