در شرایط کنونی کمتر اقدامی یافت می‌شود که بار سیاسی پیدا نکند یا معنایی سیاسی بر آن تحمیل نشود.همزمان، با گسترش فعالیت و محبوبیت رسانه های اجتماعی، نوشتن خبر و گزارش به صورت بسیار کوتاه و به‌قول معروف «تلگرافی» بیشتر باب شده است و نوشتن خبر بدون جهت گیری سیاسی کمتر انجام می‌شود؛ به‌ویژه به این سبب که بسیاری از رسانه های خبری در واقع تبلیغاتی و سیاسی هستند و با هدفمندیهای حزبی فعالیت می‌کنند.
این رسانه‌ها با امکانات مالی وسیع دست بالا را در اشاعه خبر و گزارش دارند و اطلاعات غلط و اطلاعات جعلی، حرف اول را در اکثر این رسانه ها می زند. بسیاری از این اطلاعات نادرست یا جعلی زیرعنوان تحلیل یا تفسیر ارائه می شود، ولی بدترین حالت ارائه آن، انتشار یا پخش آن زیر عنوان خبر است.
در بررسی راه‌حل، روشن است که بازگشت به اصول خبرنویسی و گزارش نویسی ممکن است ما را از افتادن به ورطه اشاعه اطلاعات نادرست و اطلاعات جعلی و برداشتهای ناشی از آن برکنار بدارد.
عناصر اولیه خبر باید عاری از هرگونه تفسیر یا تحلیل باشد: ماهیت خبر (چه؟)، علت وقوع (چرایی؟)، توصیف رویداد (چگونگی؟)، عامل اتفاق یا فاعل (توسط چه کسی یا چه چیزی؟)، و محل وقوع (کجا؟) باید کوتاه و مختصر و دقیق باشد.
طبیعی است که هر کدام از این عناصر می تواند عوامل جنبی قابل توضیح ضروری داشته باشد. این گونه توضیحات نیز باید فاقد جنبه های طرفدارانه حزبی یا فرقه گرایانه باشد.
برای توضیح بیشتر با ارائه مثالی این موضوع را بررسی کنیم.
«گزارش میدانی» ایرنا (خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی) از تجمعات غروب ۲۵ شهریور در تهران
(نسخه کامل این گزارش را اینجا می‌توانید ببینید.)
از ظهر امروز عده‌ای در برخی مناطق تهران از جمله محدوده انقلاب تا میدان فردوسی سعی بر ملتهب کردن اوضاع داشتند اما هسته اولیه این التهابات با حضور به موقع و هوشیاری ماموران انتظامی در نطفه خفه شد.
همزمان با غروب آفتاب برخی هنجارشکنان که اغلب ماسک بر صورت داشتند در دسته‌های معدود و محدود سه تا هفت نفره در برخی مناطق همچون اطراف دانشگاه تهران، چهارراه ولیعصر (عج) و میدان انقلاب شروع به سردادن شعار کردند که با حضور به موقع ماموران و هدایت درست، پراکنده شدند.
همچنین عده‌ای در محله‌های خیابان های شریعتی، ستارخان، فلکه دوم صادقیه، نقاطی از شرق و البته شمال تهران وضعیتی مشابه را می‌خواستند رقم بزنند که با عدم همراهی مردم و حضور ماموران انتظامی مجبور به ترک محل شدند.»
اندک افرادی هم بودند که می خواستند از این وضع سوء استفاده کنند ؛ پسری روی موتور تصویر مهسا امینی را روی تی شرت خود حک کرده بود و قصد تحریک عابران را داشت یا چند دختر نوجوان کم سن و سال که قادر به کنترل هیجانات خود نبودند، اما همه آنها توسط ماموران به خروج از محل هدایت شدند.
البته در چند نقطه هم پلیس برای متفرق کردن و جلوگیری از افزایش ترافیک و تسهیل در تردد خودروها مجبور به استفاده از گاز اشک آور علیه هنجارشکنان شد.
در این «گزارش میدانی»، تک تک عناصر خبر از دیدگاه باریک حکومتی مورد تفسیر و تحلیل قرار گرفته اند. در این «گزارش میدانی» به هیچ یک از عناصر اصلی خبر اشاره دقیق نمی شود و از صفاتی برای اجتماع کنندگان بهره گرفته شده که بار معنایی منفی دارند.
از نظر نویسنده گزارش ایرنا، تجمع مردم در مناطق گوناگون شهر همه ناشی از «التهابات» بوده؛ تجمع کنندگان از «هنجارشکنان» بوده‌اند، که «ماسک بر صورت» در «دسته های معدود و محدود» تظاهرات می کرده اند وبرخی از آنان پیراهن‌هایی با تصویر مهسا امینی بر تن داشته اند.
نویسنده این گزارش، برای کاستن از تعداد تجمع کنندگان آنان را «عابران پیاده» ای می خواند که باعث «ایجاد ترافیک» شده اند و صدای بوق اعتراض تجمع کنندگان را ناشی از ترافیک دانسته و توضیح داده از آن جا که «مردم» می خواسته اند از بند ترافیک رهایی یابند؛ پلیس برای «تسهیل در تردد خودروها» «مجبور به استفاده از گاز اشک آور» علیه هنجار شکنان» شده است!
در این «گزارش میدانی» هیچ اشاره ای نشده که بر طبق اصل ۲۷ قانون اساسی جمهوری اسلامی، تشکیل اجتماعات و برگزاری راهپیمایی بدون حمل سلاح آزاد است. بر اساس همین «گزارش میدانی» هیچ یک از تظاهرکنندگان مسلح نبوده اند و اسلحه – از جمله گاز اشک آور – فقط در دست ماموران انتظامی بوده است. پس جلوگیری از این اجتماع و «متفرق کردن» آنها توسط گاز اشک آور خلاف قانون است: نکته‌ای که ولی گزارشگر میدانی به آن اشاره نکرده است.
به علاوه در این گزارش هیچ اشاره ای به بازداشت تجمع کنندگان نشده است، در حالی که برخی دیگر از رسانه های دولتی تعداد بازداشتی های روز ۲۵ شهریور را تا ۲۷۰ نفر هم ذکر کرده اند.
در واقع این «گزارش میدانی» بیانیۀ غیررسمی نیروهای انتظامی است در این مورد که چگونه با مردم معترض بر خلاف نص قانون مقابله کرده اند.
ماهیت خبری این گزارش میدانی، اگر تفسیر و تحلیل فرقه ای و حزبی از آن بیرون آورده شود، در چند جمله ساده چنین است:
از ظهر ۲۵ شهریور عده ای از مردم در دسته های کوچک در برخی از نقاط شهر تهران، از جمله محدوده خیابان انقلاب تا میدان فردوسی، اطراف دانشگاه تهران، چهارراه ولیعصر، میدان انقلاب، خیابانهای شریعتی و ستارخان، فلکه دوم صادقیه، همچنین در نقاطی از شرق و شمال تهران، در اعتراض به دولت، به شیوه ای صلح آمیز دست به تجمع و راهپیمایی زدند. این تجمعات باعث اختلال در رفت و آمد عادی شد و ماموران انتظامی که برای مقابله با راهپیمایان بسیج شده بودند، با استفاده از گاز اشک آور تجمع کنندگان و راهپیمایان را مجبور به ترک محل کردند.
این نکته هم قابل تأمل است که برخی گزارشهای رادیویی، تلویزیونی یا اینترنتی هم که مواضع اپوزیسیون را بازتاب می دهند، خبرهای همان روز را با تفسیرها و تحلیل‌های سیاسی و حزبی ترکیب کرده‌اند و علاوه بر بزرگنمایی فقط به جنبه‌های سرکوب حکومتی پرداخته اند.
تصویر از شبکه‌های اجتماعی، اعتراض به حجاب اجباري در ایران، سال ۱۴۰۱