شبکه‌های اجتماعی طی ماه اخیر انبوهی از اطلاعات نادرست و اخبار ساختگی را درباره تجاوز روسیه به اوکراین منتشر کرده‌اند. تشخیص اطلاعات درست از نادرست، چالش‌انگیز شده است. آنچه می خوانید راهنمایی‌هایی ویژه خبرنگاران است برای کمک به تمایز این دو از یکدیگر.
تصاویر دست‌کاری شده
تنها چند ساعت پس از آن‌که روسیه آغاز عملیات نظامی خود در اوکراین را اعلام کرد، ویدیویی از آنچه ورود جت‌های روسی به حریم هوایی اوکراین خوانده شد، در شبکه‌های اجتماعی به طور گسترده‌ای منتشر شد و نظر کاربران را جلب کرد. این ویدیو اما، کلیپی بود از ویدیویی پنج دقیقه ای از جت‌های جنگنده، که سالها پیش در فضای مجازی منتشر شده بود.
متأسفانه این مورد تنها نمونه انتشار اطلاعات ساختگی یا اخبار غلط نیست. ویدیوها‌ی دیگری هم در فضای مجازی منتشر شده که قدیمی یا تصاویری از نقاط دیگری از جهان بوده اما به‌نام اوکراین انتشار یافته است. کارشناسان رسانه توصیه می کنند که خبرنگاران در چنین مواردی از ابزاری به نام Verification Plugin استفاده کنند که به آنها امکان می‌دهد که ویدیو را فریم به فریم ببینند و بررسی کنند و بعد هم به آنها امکان می دهد تا با بهره از موتورهای جستجوی گوناگون برای تعیین صحت یا سقم تصاویر، جستجوی وارونه کنند.
تشخیص اطلاعات نادرست دشوار است، چون ممکن است حاوی عناصر یا بخش‌هایی از واقعیت باشد که خارج از مضمون معنای دیگری یافته‌اند.
Youtube Data Viewer ابزاری است که توسط عفو بین‌الملل در اختیار خبرنگاران قرار گرفته تا وبسایت‌هایی را بیابند که ممکن است نسخه‌ای از اصل ویدیوها را پیش‌تر منتشر کرده باشند.
جدای از آن، خبرنگاران می‌توانند در پی نشانه‌های تصویری باشند، مثل تابلوی فروشگاه‌ها، طرحهای معماری، پلاک خیابانها، چراغهای راهنمایی، گیاهان یا شرایط آب و هوایی (برای تشخیص فصل).
عکسهای تحريف‌شده
عکسهای تحريف شده بسیاری طی چند هفته اخیر در شبکه‌های اجتماعی دست به دست گشته‌اند. یکی از آنها که به تازگی منتشر شده، ولودمیر زنلسکی، رئیس‌جمهوری اوکراین را در میدان جنگ نشان می‌داد که جستجوی معکوس روشن کرد که این تصویر در آوریل ۲۰۱۹ (سه سال پیش) طی سفر زنلنسکی به دونباس از سوی دولت اوکراین منتشر شده است.
خبرنگاران می‌توانند جستجوی معکوس را در این وبسایتها انجام دهند: Google Images، Tineye، Bing و Yandex یا از Who Posted What استفاده کنند که با کلیدواژه‌های هر تصویر، عکاس و تاریخ انتشار تصویر را می‌یابد.
وقتی با موضوعاتی گزارش تهیه می‌کنید که ممکن است از آنها اطلاعاتی نداشته باشید، تنها جستجوی اینترنتی برای اطمینان از واقعیت کافی نیست. در این موارد است که خبرنگاران می‌توانند به یکدیگر کمک کنند. Inside Newsroom فهرستی از نامهای بیش از ۲۰۰ خبرنگار معتبر را فراهم آورده که در اوکراین، در جبهه جنگ هستند و همکارانشان می‌توانند از آنها سؤال کنند یا آنها را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنند.
نقل‌قولها و ادعاها گمراه‌کننده
در پی گسترش انتشار اطلاعات جعلی و نادرست، هشتگ UkraineFacts برای آگاهی بیشتر از رویدادهای اوکراین به خبرنگاران توصیه می شود. روزنامه واشنگتن پست نیز فهرستی از ابزار گوناگونی را تهیه کرده که خبرنگاران می توانند برای اطلاع بیشتر از اوضاع جاری به آنها مراجعه کنند. نام این فهرست، گاید (راهنما)ست که در وبسایت واشنگتن پست قابل دسترسی است.
اینجا هم شماری دیگر از منابع و وبسایتها را گرد آورده‌ایم:
Web Archive که برای یافتن صفحه اولیه (منبع اصلی) ویدیویی که ممکن است پاک شده باشد، به کار می رود.
Fake News Detection Details که به تشخیص اخبار جعلی از واقعی کمک می‌کند.
Pic2Map که ابزاری برای خواندن اطلاعات پنهان تصاویر و اطلاع از زمان و مکان گرفته شدن عکس است.
FactCheck.org که خبرنگاران می‌توانند با استفاده از آن راستی‌آزمایی کنند و به صحت یا سقم اخبار سیاسی پی ببرند.
Forensically که به خبرنگاران اجازه می دهد تا واقعی یا جعلی بودن عکسها را دریابند.
این مطلب بدوا از سوی بخش عربی آی جی نت منتشر شده و Nada Ramadan آن را به انگلیسی ترجمه کرده است.
عکس از توییتر، عکاس: Cristina Tardáguila