این منبع، بخشی از جعبه ابزار رسانه‌های تبعیدی است که در همکاری با شبکه رسانه‌های تبعیدی (Network of Exiled Media Outlets- NEMO) و با حمایت سخاوتمندانه صندوق اضطراری جویس بارناتان برای خبرنگاران (Joyce Barnathan Emergency Fund for Journalists) تهیه شده است.
صبح روز اول فوریه/فبروری سال ۲۰۲۱، ارتش میانمار که به نام تاتماداو شناخته می‌شود، به کودتا در برابر حکومت منتخب و دموکراتیک این کشور دست زد و قدرت را به دست گرفت. از آن سال به این سو، حکومت نظامیان، پنج خبرنگار را به قتل رسانده و بیشتر از ۱۵۰ خبرنگار دیگر را زندانی کرده و میانمار را به سومین حبس‌کننده بزرگ کارمندان رسانه‌ای بعد از چین مبدل کرده است.
اُوله چاوانِز Ole Chavannes، یک کارشناس رسانه که با رسانه «صدای دموکراتیک برمه» (DVB) که یکی از برترین ارائه‌کنندگان مستقل اخبار در میانمار است، همکاری دارد، می‌گوید: «سلطه حکومت نظامی بر برمه، زمان را به عقب برگرداند. من از سال ۲۰۰۸ به‌این سو با صدای دموکراتیک برمه کار می‌کنم؛ اما تاکنون این میزان از تهدید و خشونت را تجربه نکرده‌ام.»
در روز کودتا، ارتش میانمار، DVB را از سیستم ماهواره دولتی خارج کرد و مجوز فعالیت آن را باطل کرد. یک‌باره، تمام فعالیتهای اتاق خبر این رسانه، غیرقانونی شد و خبرنگاران آن، خود را در خطر دیدند. چاوانِز می‌گوید: «هفت تن از همکاران ما طی مدت کوتاهی پس از کودتا بازداشت شدند. آنها شکنجه شدند و تجربه‌های بسیار وحشتناکی داشتند، به‌خصوص به‌این علت که برخی از آنها، اطلاعات تلفن‌های همراه خود را حذف کردند تا از منابع (مصاحبه‌شوندگان) خود محافظت کنند. آنها قهرمانان واقعی‌اند. در حال حاضر یکی از آنها هنوز هم در زندان است و دیگران با دیپلماسی خاموش آزاد شده‌اند.»
با این حال، DVB هیچ‌گاه پخش برنامه‌های خود را متوقف نکرد. این رسانه از یک ارائه‌دهنده پشتیبان ماهواره‌ای در تایلند برای این کار استفاده کرده است. تیم این رسانه، با ترک میانمار فعالیتهای خود را در پنج نقطه مهم -- اسلو، ملبورن، آتلانتا، تورنتو و چیانگ مای در تایلند -- آغاز کرد. به گفته چاوانِز، آنانی که در خارج از میانمار مستقر شده‌اند، با بزرگترین شبکه زیرزمینی شهروند-خبرنگاران در میانمار کار می‌کنند.
خبرنگار DVB اعتراضات خیابانی علیه کودتای سال ۲۰۲۱ را در شهر یانگون پوشش می‌دهد. اندکی بعد از گرفته شدن این تصویر، سرکوب خشونت‌بار نیروهای حکومت نظامیان، معترضان و خبرنگاران را مجبور کرد مخفی شوند.
چاوانِز می‌گوید: «در اوسلو، مدیر عامل ما، آیی چان ناینگ، Aye Chan Naing اخبار ساعت هشت صبح را از رخت‌شویی خانه خود اجرا میکرد، چون تنها مکان آرام خانه‌اش بود که پخش صدا از آن مناسب بود.» وی می‌افزاید: «از سراسر جهان، ما آخرین اخبار را رأس هر ساعت ارائه می‌کنیم. شرافت حرفه‌ای ما ایجاب می‌کند که هرگز پخش برنامه‌های خود را قطع نکنیم.»
در ادامه این مطلب می‌خوانید که DVB امروز در تبعید چگونه به فعالیت ادامه می‌دهد و از یکی از محدودترین و خطرناک‌ترین فضاها برای خبرنگاری مستقل در جهان گزارش تهیه می‌کند:
گزارش‌گری در سایه
از ابتدای تاسیس DVB، گزارش‌گری در سایه بخشی از طبیعت آن بوده و کلید موفقیت در این کار، استفاده از فن‌آوری‌های تازه و پیشگام بوده است. قبل از آن که DVB در سال ۱۹۹۲ در اسلو رسماً فعالیت خود را آغاز کند، همچون یک رادیوی جنگلی موج کوتاه فعالیت میکرد که پس از اعتراضات ۸۸۸۸ دانشجویان در برابر حکومت نظامی تاتماداو که در آن زمان در قدرت بود ایجاد شده بود. چاوانز توضیح داد: «تعدادی از معترضان تصمیم گرفتند که جنگ با گلوله را پایان دهند و به‌جای آن از اطلاعات و اخبار استفاده کنند. رادیو دانشجو در اسلو به صدای دموکراتیک برمه تبدیل شد.»
در اوایل دهه اول قرن بیست و یک، DVB برای پخش اخبار خود به استفاده از فن‌آوری ماهواره‌ای رو آورد. یک دهه بعد، اتاق خبر این رسانه برای پوشش انتخابات سال ۲۰۱۲ میانمار از یک ایستگاه فرستنده زمینی استفاده کرد تا محتوا را از داخل میانمار به ماهواره‌ها ارسال کند. بعد، این رسانه، محتوایی را که در دست داشت، به شبکه‌های بزرگ بین‌المللی فروخت. بین سال‌های ۲۰۱۲ و ۲۰۲۱ که DVB در داخل میانمار فعال میکرد، نخستین شبکه‌ای بود که از پهپاد برای تصویربرداری استفاده کرد. آنها توانستند پهپادها را بر فراز ساختمان پارلمان در شهر نایپیداو به پرواز درآورند و میانمار از بالا نشان بدهند. اما سال گذشته، DVB دوباره به استفاده از امواج کوتاه رادیو روی آورد تا اخبار روزانه و اطلاعات مهم را درباره عملیات نجات به بازماندگان گردباد موکا به مردم برساند. این طوفان در ماه مه/می سال ۲۰۲۳، صدها تن را به کام مرگ فرو برد.
چاوانز می‌گوید وسیله امرار معاش این رسانه، تلفن‌های هوشمندِ شهروند-خبرنگاران آن است که از آنها برای تصویربرداری از «همه چیز» استفاده می‌کنند. این خبرنگاران، تصویرها و گزارش‌های خود را به DVB می‌فرستند و این تلویزیون آنها را از طریق ماهواره برای برمه‌ای‌های خارج از کشور و آنهایی که در داخل کشور از وی‌پی‌ان استفاده می‌کنند -- اکثریت مخاطبان این تلویزیون -- پخش می‌کند. چاوانز می‌گوید: «ما یک شبکه تلویزیونی واقعاً بزرگ هستیم. کار ما برای گرفتن تصویرهای دست اول هر روز از میانمار و تصویربرداری از چندین زاویه برای بررسی و مطمئن شدن از واقعی بودن تصاوير، هرگز آسان نبوده است. این کار نیازمند زیرساخت است.»
شمایی کلی از سیستم توزیع اخبار DVB
رویدادهایی که شهروند-خبرنگاران در داخل میانمار ضبط می‌کنند، نقش مهمی در پس زدن روایت‌هایی دارد که حکومت نظامی در پی تحمیل آنها بوده است؛ آن‌چه که چاوانز پروپاگندایی «شبیه به [پروپاگندای] کره شمالی» می‌خواند. او در این باره می‌گوید: «این یک واقعیت کاملاً موازی است که حکومت نظامی هر روز از شبکه‌های تلویزیونی خود و روزنامه Global New Light of Myanmar منتشر می‌کند.»
امروز DVB مخاطبان زیاد و متعهدی دارد که بیشتر در فیس‌بوک هستند. صفحه فیس‌بوک این رسانه به زبان برمه‌ای ۲۰ میلیون، و صفحه انگلیسی آن نزدیک به ۹۰۰ هزار دنبال‌کننده دارد. کانال یوتیوب این شبکه را هم بیش از ۲ میلیون تن دنبال می‌کنند. این در حالی است که در داخل میانمار، بازدید از وبسایت این شبکه، غیرقانونی است: مخاطبان DVB در داخل میانمار تنها به علت تماشای ویدیوهای آن و یا خواندن محتوای آن با خطر بازداشت مواجهند.
چاوانز می‌گوید: «مردم واقعاً به این خاطر برنامه‌های ما را می‌بینند که گاهی اوقات، اطلاعات حیاتی ارائه می‌کنیم.» این توضیح به‌خصوص در جریان جنگ داخلی جاری بین شورشیان ضدارتش و حکومت نظامیان صدق می‌کند. به گفته چاوانز «این اخبار خیلی ناراحت‌کننده است، اما اخبار جنگ است و مهم است که مردم از آن باخبر شوند.»
ساختار غیرمتمرکز
در روز کودتا، مدیریت DVB به کارمندان خود پیشنهاد کرد که اگر این رسانه را ترک کنند، دو ماه حقوق اضافه خواهند گرفت. به گفته چاوانز، ۲۰ درصد از کارمندان، این پیشنهاد را پذیرفتند. بقیه کارمندان در سراسر جهان پراکنده شدند و DVB مشغول ساخت «مرکزهای ماهواره‌ای» در اسلو، ملبورن، آتلانتا، تورنتو و چیانگ مای شد که همه آنها زیر چتر یک شرکت غیر انتفاعی مستقر در تایلند اداره می‌شوند. ساختار این رسانه، پیچیده است، اما این امکان را به این شبکه می‌دهد که برای جمع‌آوری کمک‌های مالی در داخل میانمار تلاش کند و در عین حال سطحی از امنیت را هم برای فعالیتهای آن ایجاد می‌کند.
چاوانز می‌گوید: «تقریباً ناممکن است که فعالیتهای ما را متوقف کنند، چون ما راه‌حل‌های جایگزین بسیاری داریم.» او توضیح می‌دهد که تیم این رسانه با حقوق‌دانان در هر منطقه کار می‌کند تا مقررات محلی را بهتر بداند. این مقررات در هر کشوری متفاوت است، اما همه یک نقطه مشترک دارند: «مدت زیادی طول می‌کشد که چرخه انجام همه کارها تکمیل شود.» با وجود مزایای آن، ساختار غیرمتمرکز، پرهزینه است. به همین دلیل DVB امیدوار است که با گردآوری هر تعداد ممکن از همکاران خود در شهر چیانگ مای، جایی که در ماه ژوئن/جون سال ۲۰۲۳ دفتر مرکزی خود را افتتاح کرد، دوباره یک سیستم متمرکز ایجاد کند. با این حال برای این کار جدول زمانی مشخصی وجود ندارد و سیاست‌های مهاجرتی، آن را پیچیده‌تر کرده است. چاوانز می‌گوید: «همه همکاران من مجبورند که به کرات نزد کارمندان دفاتر مهاجرتی بروند تا بر مدارکشان انواع مُهر زده شود. این وحشتناک است.»
چهار تن از مجریان اصلی اخبار DVB در تبعید که هر ساعت، آخرین اخبارِ داخل میانمار را ارائه می‌کنند.
توانا و آماده
در روز کودتا، DVB یک‌شبه نیمی از منابع درآمد خود را از دست داد. به گفته چاوانز قبل از سال ۲۰۲۱، پنجاه درصد از بودجه این رسانه با کمک‌های مالی و حمایت مردمی، و پنجاه درصد دیگر آن از تبلیغات به دست می‌آمد. منبع دوم فوراً از بین رفت، چون شرکت‌ها در داخل میانمار دیگر قانوناً نمی‌توانستند تبلیغات خود را به این شبکه بدهند. بعد از این کمبود مالی، DVB تلاش کرد که جریان‌های درآمد خود را متنوع کند و همزمان کوشید تنها با استفاده از ضروریات، اما با اراده و فعالیت مؤثر، هزینه‌های فعالیت خود را پایین نگه دارد.
برای مثال، DVB با استفاده از Google AdSense، صفحه یوتیوب خود را که بازدید خوبی هم دارد، به بهره‌برداری مالی رساند و همچنین در نظر دارد که برای مخاطبان بین‌المللی خود، یک برنامه عضویت (اشتراک) پولی معرفی کند. کاربران با پرداخت ماهانه ۸ دلار و یا سالانه ۸۰ دلار خواهند توانست به محتوای DVB، برنامه‌های زنده و خبرنامه‌های آن بدون تبلیغات دسترسی پیدا کنند و از مزایای دیگری هم برخوردار شوند. چاوانز می‌گوید: «ما به همین دلیل برنامه عضویت را بیشتر با هدف جذب مخاطبان بین‌المللی آغاز کرده‌ایم که امکان آن را داشته باشند که در ازای اطلاع‌رسانی مناسب، مقداری هزینه کنند.» او تأکید می‌کند که میانماری‌های خارج از کشور هم جزو این دسته‌اند.
این رسانه توان مالی آن را دارد که به آن خبرنگاران تبعیدی خود که در کشورهای گران‌تری مثل نروژ و ایالات متحده آمریکا کار می‌کنند، حقوقی در حدود حداقل دستمزد در این کشورها پرداخت کند. به گفته چاوانز: «این خبرنگاران واقعاً به کار خود علاقه دارند و از لحاظ اخلاقی هم احساس مسئولیت می‌کنند که واقعیت رویدادها را به اطلاع مردم داخل کشور برسانند.»
او اضافه می‌کند: «آنها امیدوارند که اطلاع‌رسانی‌شان روزی به ایجاد یک دموکراسی در برمه منجر شود. این تنها چیزی است که درباره آن بی‌طرف نیستیم. ما صدای دموکراتیک برمه هستیم؛ ما کاملاً از دموکراسی حمایت می‌کنیم.»
خبرنگار مخفی DVB درباره ویرانه‌های به‌جا مانده از بمباران اردوگاه‌های پناه‌جویان که خودش آنها را تصویربرداری کرده است، گزارش می‌دهد.
امن ماندن
امنیت خبرنگاران و مخاطبان، طی فراز و نشیب‌های چند سال گذشته، اولویت اول DVB بوده است. اعضای تیم در مکان‌های عمومی و در فضای مجازی حضور چشم‌گیری ندارند و از فن‌آوری‌های تازه استفاده می‌کنند تا از نیروهای دولتی که به دنبال بستن این رسانه هستند پیش بیافتند. چاوانز می‌گوید: «مقامات نظامی، ارتش دیجیتال بسیار فعالی دارند. وبسایت ما پیوسته زیر حمله است و سال گذشته، آنها به گونه‌ای موفق شدند که با حملاتشان، وبسایتمان را چندین بار از دسترس خارج کنند. امسال، ما چند سِروِر پشتیبان دیگر داریم و همیشه آنلاینیم.»
وی در ادامه می‌افزاید که آگاه کردن مخاطبان از بهترین شیوه‌های حفظ امنیت، بخشی از این تلاش‌هاست: «این یک نبرد دوامدار است و ما به بینندگان خود آموزش می‌دهیم که چگونه امن بمانند، به‌خصوص در مورد به کار گرفتن ترفندهای ساده‌ای برای مواردی مثل حذف کردن فعالیتهای پیشین در تلفن همراه، چون در پست‌های بازرسی ارتش، اکثراً تلفن‌های همراه و موارد جستجوی پیشین مرورگر آن بررسی می‌شود.»
هماهنگی با خبرنگاران و اتاق‌های خبر دیگر در تبعید، به این رسانه میانماری کمک بسیاری کرده است. چاوانز به خبرنگاران دیگر که شرایط مشابهی دارند، توصیه می‌کند که همین کار را انجام دهند. او می‌گوید: «این برای مردمی که -- با عرض معذرت -- شغل‌های عادی‌تری دارند، بسیار دور از تصور است. اما در صحبت با خبرنگاران دیگری که آنها هم در رسانه‌های تبعیدی کار می‌کنند، ممکن است مفید باشد، چون درک این موضوع برای آنها، دشوار نیست و این نوع خبررسانی، اصلاً دور از ذهن نیست.» او در ادامه توصیه می‌کند: «با دیگر رسانه‌های تبعیدی تماس بگیرید. فکر می‌کنم ما خیلی کم این کار را انجام می‌دهیم.»
تصویرها از DVB
David Maas دیوید ماس، در مرکز بین‌المللی خبرنگاران (ICFJ)، مدیریت ارشد تحریریه، تعامل، و آی جی نت را به‌عهده دارد.