نازیلا فتحی، خبرنگار باسابقه اخبار ایران در روزنامه نیویورک تایمز، در گفتگو با مرکز بین اللملی روزنامه نگاران دیدگاه های خود درباره آینده روزنامه نگاری، تاثیر گزارش های چند رسانه ای بر اخبار مطبوعات و دشوارهای کار خبری در کشوری مانند ایران را بیان کرده و تفاوتهای میان خبرنگاران خارجی و بومی در ایران را بر شمرده است.
نازیلا فتحی از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۹ خبرنگار نیویورک تایمز در ایران بود. از زمان سرکوب اعتراضهای مردم به نتایج انتخابات مناقشه برانگیز ریاست جمهوری، او کارش را از تورنتو کانادا ادامه داده است. خانم فتحی از سال ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۹ نیز به عنوان خبرنگار آزاد با هفته نامه تایم و روزنامه نیویورک تایمز کار می کرد. او مدرک کارشناسی ترجمه زبان انگلیسی و کارشناسی ارشد علوم سیاسی و مطالعات زنان دارد. خانم فتحی امسال پژوهشگر بنیاد روزنامه نگاری نیمن در دانشگاه هاروارد است.
بخشهایی از این مصاحبه از نظر شما خوانندگان گرامی می گذرد:
شما بیش از یک دهه از ایران برای نشریه های معتبر بین المللی، عمدتا نیویورک تایمز، گزارش تهیه کرده اید. به نظر شما، تفاوتهای اصلی بین کار کردن برای یک روزنامه داخلی در ایران و یک روزنامه آمریکایی چیست؟
به نظرم، خبرنگارهای ایرانی بیشتر از ما که برای نشریات خارجی کار می کردیم، در معرض خطر بودند. تا حدودی دلیلش این بود که خبرنگاران نشریات داخلی تفسیرهایی می نوشتند که گاه به انتقاد از مقامات ایران می پرداخت. در عین حال، خبرنگاران می کوشیدند آزادی بیان بیشتری بدست بیاورند ولی حکومت مقاومت می کرد. حکومت ایران همچنین چون می دانست ما برای نشریاتی می نویسیم که مخاطبان متفاوتی نسبت به ایران دارد، بردباری بیشتری در قبال ما نشان می داد.
خبرنگارانی که از کشوری مانند ایران گزارش می دهند، با چه مشکلاتی مواجه اند؟
مقامهای ایران در سال گذشته دستکم دو خبرنگار (رکسانا صابری و مازیار بهاری) را که تابعیت دوگانه داشتند، بازداشت کردند. برای همین فکر می کنم ما با چنین خطری مواجه بودیم.
تفاوتهای بین خبرنگاران دارای تابعیت دوگانه و خبرنگاران خارجی که اخبار ایران را پوشش می دهند، چیست؟ نقاط قوت و ضعف هرکدام چیست؟
خبرنگارانی که شهروند ایران نیستند، باید از دولت ویزا بگیرند که گاه ماهها به طول می کشد. ما به عنوان شهروندان دارای تابعیت دوگانه چنین مشکلی نداشتیم. اما باید برای کار خبری مجوز می گرفتیم و مراقب خطوط قرمز می بودیم تا مجوزمان باطل نشود. اما آن دسته از ما که فارسی بلد بودیم، به نشریات فارسی زبان دسترسی داشتیم و می توانستیم با کسانی که انگلیسی حرف نمی زدند، به فارسی مصاحبه کنیم. در کشوری که اکثریت مردم انگلیسی صحبت نمی کنند، این یک مزیت است.
حالا که میلیونها نفر اخبار را از طریق اینترنت بدست می آورند، مخصوصا که قابلیت صدا و تصویر و گزارش تصویری فراهم شده، مطبوعات چطور تکامل یافته اند؟
فکر می کنم مطبوعات از اواخر دهه ۱۹۹۰ نقش مهمی در ایران ایفا کرده اند. دستاورد روزنامه های اصلاح طلب از سال ۱۹۹۷ بسیار قابل ملاحظه بود، چون شروع به بحث درباره موضوعاتی کردند که بیشتر به بحث گذاشته نمی شد و بجای چاپ اخباری که روی خروجی های خبرگزاریهای فارسی زبان رسمی قرار می گرفت و روزنامه ها همیشه همان را برمی داشتند، به سراغ تولید اخبار دست اول رفتند.
این روزنامه ها یک گفتمان سیاسی اصیل درباره جامعه مدنی، حق و حقوق مردم و بسیاری از موضوعات سیاسی دیگر را به جریان انداختند. تحول بزرگ دیگر، شمار انبوه مردان و زنان جوانی بود که شروع به کار کردن برای این روزنامه ها می کردند که نشان می داد بسیاری از ایرانیان می خواهند در این گفتمان شرکت کنند. اما حکومت با مطبوعات آزاد مقابله کرد، بیش از یکصد نشریه را بست و دهها خبرنگار را به زندان انداخت. وقتی خبرنگاران متوجه شدند که نمی توانند مطالب دلخواهشان را چاپ کنند، به وبلاگها و وب سایتهای خبری روی آوردند.
وبلاگستان به جایی بدل شد که خبرنگاران می توانستند هر چه را می خواهند، منتشر کنند و درباره مسایل جامعه بحث و انتقاد کنند و حتی عملکرد خود را نقد کنند. ما نمی توانیم نقش تلویزیون در همین دوره را نیز نادیده بگیریم. بسیاری از مردم دوست دارند اخبار را در تلویزیون ببینند و چون به تلویزیون حکومتی اعتماد ندارند، شبکه های تلویزیونی ماهواره ای را تماشا می کنند.
از خبرنگاران زیادی شنیده ام که با وجود این محتوای چندرسانه ای طی چند سال گذشته در اینترنت بسیار رشد داشته، هنوز به نظر می آید که مردم اخبار را از طریق مطبوعات بدست می آوردند. نظر شما در این مورد چیست؟
قطعا روزنامه ها هنوز نقشی بزرگ در مباحث سیاسی ایفا می کنند، ولی نمی توانیم نقش وبلاگها را نادیده بگیریم. اینترنت دنیای جدیدی به روی خبرنگاران گشوده که از نیش سانسور نیز مصون است. موضوعاتی که آزادانه در اینترنت به بحث گذاشته می شود، بی سابقه است. اینترنت همچنین از تابستان پیش به منبع عمده اخبار بدل شده است. رهبران اپوزیسیون بیانیه های خود درباره اخبار مهم و بدرفتاری با زندانیان سیاسی را در اینترنت منتشر می کنند. روزنامه ها مدام در معرض خطر رفتن به دادگاه یا تعطیلی یا بیکاری کارکنانشان قرار دارند. در اینترنت با چنین مشکلی مواجه نیستید.
آیا خبرنگاران مطبوعات هنگام تهیه گزارش تحت نوعی فشار بوده اند که برای بخش مولتی مدیا نیز محتوا فراهم کنند؟
نمی توانم اسمش را فشار بگذارم. من از گرفتن ویدئو برای بخش مولتی مدیای نیویورک تایمز لذت می بردم. این کار کمک می کند طیف دیگری از مخاطبان را جذب کنید. هیچ فشاری وجود نداشت و اگر دلم نمی خواست، می توانستم رک و راست بگویم.
آیا اخبار صوتی، تصویری و چند رسانه ای جایگزین اخبار مطبوعات خواهد شد؟
امیدوارم چنین نشود و فکر هم نمی کنم. به نظرم مطبوعات تحلیلهای متفکرانه ای ارایه می دهند که خوانندگان ارج می نهند. بحث و گفتمان واقعی در مطبوعات جاری است. خیلی از مردم از جمله خودم هنوز ترجیح می دهیم بجای نشستن جلوی مانیتور، روزنامه را بدست بگیریم.
با توجه به وضعیت مالی روزنامه ها و رسانه ها بطور عام، کدام مشوق خبرنگاران را به ادامه کار تشویق می کند؟
خبرنگاری حرفه دشواری است و کسانی که این حرفه را انتخاب می کنند، به سختی های راه آگاهند. باید با خطرات این پیشه، مهلتهای بی وقفه، رقابت و تقاضاهای سردبیری که او هم می کوشد مطلب شما بهتر از کار درآید، دست و پنجه نرم کنید.
برای تهیه خبر و گزارش و حفاظت از منابع خبری، کدام اصول اخلاقی مهم را مد نظر دارید؟
حفاظت از منابع خبری همیشه یک اولویت است. هیچ دلمان نمی خواهد برای کسی دردسر درست کنیم. ما به میل آنها برای ناشناس ماندن و حتی سخن گفتن بدون افشای نامشان احترام می گذاریم.
</p