گفتگو با مردم از مهم‌ترین کارهای گزارشگری است و قلب این حرفه به حساب می‌آید. اما باید بدانید که برای یک گفتگوی ساده در حوزه اجتماعی ممکن است دچار مشکلاتی شوید. صرف نظر از موضوع گزارش، موفقیت شما به انتخاب مصاحبه شوندگان و جذابیت مطالب مطرح شده به وسیله آنها وابستگی دارد.
خوانندگان و بینندگان می‌خواهند صدای کسانی را بشوند که می‌توانند با اَنها ارتباط برقرار کنند و مشترکاتی داشته باشند.
بدون بیان مسائل شخصی افراد، موضوع‌های اجتماعی کاملا بی خاصیت و به درد نخور از کار در خواهند اَمد. این کار و وظیفه خبرنگار است که برای تهیه گزارش خود در پی مصاحبه شوندگان مناسب و اطلاعات لازم برای جلب نظر مخاطبان باشد، حتی اگر لازم باشد این اطلاعات را از زیر سنگ پیدا کند. مصاحبه شوندگان حتما نباید افراد دانشگاهی و کارشناس باشند. حتی اگر متخصصین دانشگاهی در حوزه‌های خاصی نباشند، اما به طور حتم در حوزه زندگی شخصی‌شان، بهترین کارشناسان ممکن خواهند بود.
روزنامه‌نگاران تازه‌کار معمولا چندان دل خوشی از گفتگو با کسانی که نمی‌شناسند ندارند. اما بر خلاف انتظارشان خواهند یافت که خیلی از مردم دوست دارند نظرشان را در باره موضوع‌هایی بگویند و حتی داستان‌ها و تجربیات شخصی‌شان را بیان کنند. البته بعضی‌ها ممکن است تمایلی به حرف زدن نداشته باشند، اما افراد دیگری هستند که دوست دارند دیدگاه‌هایشان را در اختیارتان بگدارند و در باره افکار و تجربیات شخصی‌شان با شما حرف بزنند.
-
اطلاعات لازم را پیش از انجام گفتگو فراهم کنید. دست خالی جایی نروید! فهرستی از سوالات را تهیه کنید، اما زیاد سر سوال‌هایتان غیرتی نشوید! چرا که ممکن است جهت و مسیر گفتگو کند بسته به پاسخ‌هایی که از مصاحبه شونده می‌گیرید تغییر کند .اگر در وسط گفتگو، به سوالات بهتری که نمی‌دانید از کجا به شما الهام شده برخوردید، رهایشان نکنید!
-
اگرامکانش هست، با مردم در محل‌های کارشان دیدار کنید، حتی در خانه و شاید هم در مکان‌هایی که احساس راحتی می‌کنند. وقتی مردم َآرامش بیشتری داشته باشند، ممکن است دانسته‌های بیشتری را در اختیارتان بگذارند و به قول معروف با دست باز بازی کنند. ملاقات با مردم در محل‌های زندگی یا کارشان، تصویر بهتری به شما از شخصیت و روحیه‌شان می دهد و می‌فهمید واقعا که هستند و چه چیزهایی برایشان ارزش محسوب می‌شود؟
-
وقتی می خواهید قرار گفتگو با کسانی بگذارید که می‌گویند اصلا وقت آزاد ندارند و مشغولیاتشان زیاد است، همیشه زمانی بسیار کمتری از آنچه لازم است طلب کنید، حتی چند دقیقه ناقابل. اگر وقت زیادی بخواهید، ممکن است تقاضایتان را رد کنند. اما اکثرا هنگام مصاحبه اصلا متوجه گذر زمان نمی شوند و شما هم احتمالا به همان وقت لازم خود برای گفتگو دست پیدا کرده‌اید!
-
گاهی وقت‌ها گپ زدنی کوتاه مدت قبل از شروع گفتگو، به کارتان می‌آید.اگر به دفتر کار مصاحبه شونده رفته‌اید، به عکسی که روی میز اوست و احتمالا خانوادگی است اشاره کنید، یا در باره تابلویی که روی دیوارش است بحث کنید. باید سر صحبت را باز کرد! این راه خوبی برای از بین بردن دیوارهای دفاعی نامرئی افراد است. گپ زدن در باره مسائلی که ربطی به موضوع گفتگو ندارد، هر چند ظاهرا بی خاصیت است، اما اثرات خوب خود را هنگام گفتگو نشان خواهد داد.
-
از پرسیدن سوال‌هایی که پاسخشان به بله و خیر ختم می شود جدا خودداری کنید! شما خبرنگارید و باید بدانید که سوال‌های که پاسخشان الزاما کوتاه است چقدر به کارتان ضربه خواهد زد. اگر سوال‌هایتان را طوری بپرسید که با "کی"، "کجا"، "چرا"، "چه کسی"، "به چه دلیل" و "چگونه" اَغاز شوند، شانس بیشتری برای گرفتن پاسخ‌های کامل‌تر خواهید داشت! سوال‌هایی که پاسخ‌هایشان الزاما "بله" یا "نخیر" است، وقتی به کارتان می‌خورند که گفتگو شونده تمایلی به صحبت درباره جزئیات را ندارد و شما باید بالاخره جوابی برای سوالات اساسی‌تان بگیرید.
-
به جز تعداد معدودی چهره اجتماعی و صاحبان مناصب، هیچکس موظف نیست جوابگوی خبرنگاران باشد، پس اگر کسی به شما جواب می‌دهد و از خودش برای شما می‌گوید، دارد لطف می‌کند و باید قدر این لطف را دانست! با این افراد با احترامی که لایقش هستند برخورد کنید. به یاد داشته باشید که ممکن است هیچگاه با یک خبرنگار برنخورده باشند و اندکی هم عصبی و هول بشوند. بزرگوار و خوش رفتار باشید! رفتار گرم و نگاه کردن به چشمان گفتگو شونده به حتم احساس اَرامش و اعتماد بیشتری به او خواهد داد.
-
ذهنتان را هنگام گفتگو نبندید و مردم را همان طوری که هستند قبول داشته باشید. وقتی درباره موضوعی اجتماعی گفتگو می‌کنید، به مردمی بر خواهید خورد که نوع زندگی‌شان با شما کاملا متفاوت است. ممکن است دین و مذهبی متفاوت، قومیتی متفاوت و حتی گرایش جنسی دیگری داشته باشند. اگر حس کنند شما دارید در باره‌شان قضاوت می‌کنید، ممکن است اطلاعات کمتری در اختیارتان بگذارند و احتملا درها را به روی‌تان خواهند بست. در ایران و کشورهای خاور میانه، حتی پوشیدن لباس وپوشش مناسب هنگام گفتگو اهمیت زیادی پیدا می‌کند. به عنوان مثال خبرنگاری که به سراغ یک اسلامگرای متعصب رفته باشد، باید بداند که پوشش نامناسب می‌تواند همه چیز را بر باد بدهد، و در مقابل احترام به قواعد پوشش اَن فرد چقدر می‌تواند در برقراری ارتباط موثر باشد.
-
اگر وسط گفتگو به بن بست خوردید، روش سوال یا منطق سوال را عوض کنید. شما باید بتوانید گاه مسیر گفتگو را تغییر دهید، و حتی بعضی از سوال‌های قبلی را به نوعی دیگر از مصاحبه شونده بپرسید.
-
اصلا با این پیش‌فرض جلو نروید که می‌دانید طرف مقابل به شما چه پاسخی خواهد داد. گاهی وقت‌ها پرسش‌های بسیار ساده، بهترین انتخاب شما برای جلب اعتماد طرف گفتگو هستند. مصاحبه شونده‌ها وقتی حس کنند شما خودتان را برتر از ایشان نمی دانید و عاقل‌ترین فرد درون اتاق نیستید راحت‌تر با شما حرف خواهند زد. کسی که نیاز به پاسخ دارد، شما هستید، نه مصاحبه شونده! - با دقت یادداشت بردارید. حتی وقتی مکالمه‌تان را دارید ضبط می‌کنید. بسیاری از ضبط‌های خبرنگاری تصادفا موقعی که نباید، از کار می‌افتند. بعضی از خبرنگاران ضبط اضافی با خودشان دارند، با این همه یادداشت برداری ضرری ندارد. به علاوه پیدا کردن یک جمله بخصوص برای نقل قول از درون یادداشت‌ها راحت تر است تا بررسی ساعت‌ها نوار ضبط شده. خبرنگاران این روزها از ضبط‌های دیجیتال استفاده می‌کنند که بسیار قابل اعتماد‌تر از ضبط‌های نواری قدیمی هستند. خبرنگاران بخشی از گفتگو را می‌توانند روی سایت یا وبلاگ رسانه خود نیز بگذارند که در کنار متن گفتگو بیاید. - نقل قول‌های جذاب و یا غیر معمول همیشه به گفتگو جان می‌دهند. خواننده‌ها دوست دارند ببینند مردم چگونه نظراتشان را بیان می کنند و آوردن نقل قول این امکان را به خواننده‌ها می‌دهد که در ذهن خود نحوه حرف زدن افراد را بازتولید کنند، گویی صدای آنها را دارند می شنوند. بخصوص جملات و عباراتی که هم اطلاعات جالبی در بر دارد و هم سبک سخن گفتن فرد را نشان می‌دهد.
-
سوالات تکان دهنده و چالشی را برای آخر مصاحبه بگذارید. بعضی از مردم اگر به سوال سختی بر بخورند که امکان پاسخگویی‌اش را نداشته باشند، ممکن است کل مصاحبه را متوقف کنند. منطق راهبردی‌تر این است که با سوال‌های آسان شروع کنید که گفتگو حد اقل به جاهایی مناسب برسد و شما اطلاعات لازم را از طرف مقابل گرفته باشید. به این طریق شما به مصاحبه شونده کمک کرده‌اید اَرامش لازم را برای پاسخگویی به پرسش‌های سخت بعدی را بدست اَورد.
-
بعضی اشخاص عادت دارند جالب‌ترین مسائل را بعد از پایان گفتگو مطرح کنند. این که ضبطتان را خاموش کرده‌اید و دفتر یادداشتتان را بسته‌اید، دلیل نمی‌شود که توجهی به مطالب مطرح شده نکنید! اگر طرف مقابل می خواهد در باره موضوع جالبی که اطلاعات مناسبی به خواننده می‌دهد حرف بزند، دفترتان را بازکنید، یا ضبطتان را روشن کنید و به گفتگو ادامه بدهید.
-
مسوولان و شخصیت‌ها با بازتاب‌های گفتگو با خبرنگاران آشنا هستند، اما بسیاری از مردمی عادی که با آنها گفتگو می‌کنید بار اولشان است که با خبرنگار جماعت روبرو می‌شوند. با آن که استفاده از منابع بدون نام در روزنامه‌نگاری امروز اهمیت زیادی دارد، ولی بعضی از مردمان عادی دلایل موجهی برای عدم درج نام‌هایشان دارند. مهاجران غیر قانونی و یا قربانیان تجاوز جنسی، در صورت درج نام‌هایشان در گزارش ممکن است با مشکلات زیادی روبرو شوند. به کسانی که با اَنها گفتگو می‌کنید حتما بگویید که قصدتان از گفتگو چیست و این که نقل قول از افراد در گزارش، با نام ایشان منتشر می‌شوند. اگر اَنها از عواقب درج اسم خود می هراسند، سعی کنید منابع دیگری بیابید که حاضرند نامشان در گزارش درج شود. ذکر نام منابع باعث افزایش اعتبار گزارش می شود. کشورهای مختلف، قوانین متفاوتی در باره محافظت از شاهدان و منابع خبری دارند.به عبارتی اگر نام منبع خود را نیز درج نکنید، ممکن است به خاطر محدودیت‌های قانونی، او را با مشکلی پیشبینی نشده روبرو سازید، پس بهتر از قوانین مختلفی که متوجه امنیت منبع خبری می شود را خوب بشناسید. در اَمریکا و کانادا، تعدادی از منابع خبری که نامشان ذکر نشده مجبور به حضور در دادگاه شده‌اند.
-
اگر تصمیم گرفتید نام منبع خودتان را ذکر نکنید، حتما دلیلش را برای خوانندگان توضیح دهید.این امر به خوانندگان این امکان را می دهد که بر فرض در باره حرف او قضاوت کنند که آیا هدفی سیاسی دارد یا می‌خواهد از کسی انتقادی غیر منصفانه کند. البته شما باید تا حد ممکن مشخصات این منابع را ذکر کنید، که حرفه‌شان چیست یا مثلا اهل کجا هستند. مجموعه اطلاعاتی که به خواننده می‌دهید نباید باعث لو رفتن منبع شود اما به خواننده کمک خواهد کرد میزان اعتبار مطلب شما را نیز بسنجد.
-
احتمال گفتگو با افراد را بعد از مصاحبه اول همیشه مد نظر قرار دهید. به همین دلیل همیشه ارتباط خود را با این افراد حفظ کنید.
- هر وقت گفتگویتان با فردی به پایان رسید، حتما از او بپرسید که اَیا دوست، فامیل و یا فرد دیگری را می شناسد که با او نیز گفتگو کنید؟ در عین حال به او بگویید که ممکن است اگر سوالی پیش از انتشار گزارش برایتان پیش اَمد باز هم سراغش بیاید.
این مطلب گزیده ای از یکی از درس های دوره آموزشی گزارشگری اجتماعی است که به صورت آنلاین به وسیله مرکز بین المللی روزنامه نگاران عرضه شد. مربی این دوره نیک آهنگ کوثر بود.