این منبع، بخشی از جعبه ابزار رسانه‌های تبعیدی است که در همکاری با شبکه رسانه‌های تبعیدی (Network of Exiled Media Outlets- NEMO) و با حمایت سخاوتمندانه صندوق اضطراری جویس بارناتان برای خبرنگاران (Joyce Barnathan Emergency Fund for Journalists) تهیه شده است.
در سال ۲۰۲۰، نیکاراگوئه گرفتار مبارزه با کووید-۱۹ بود. وراى آن، دولت رئیس‌جمهوری‌اش، دانیل اورتگا Daniel Ortega، سرکوبی را که در پاسخ به قیام مردمی علیه فساد و نقض حقوق بشر آغاز شده بود، تشدید کرد. در پی این رویدادها، تیمی متشکل از چهار خبرنگار که تشنه خبرنگاری عمیق بودند، برای پاسخ‌گو گرفتن قدرت‌مندان و بازگو کردن وقایع به شیوه‌های خلاقانه، دست‌به کار شدند. آنها Divergentes، یک رسانه دیجیتال، را ایجاد کردند تا اخبار نیکاراگوئه و جوامع دیگر آمریکای مرکزی را پوشش دهند و به گوش مردم این کشورها برسانند.
ویلفردو میراندا Wilfredo Miranda، هماهنگ‌کننده تحریریه و یکی از مؤسسان این رسانه می‌گوید: «همه از ما می‌پرسیدند مگر دیوانه شده‌اید؟ چون شغل‌های دائمی خود را ترک کردیم و وارد یک مسیر نامعلوم شدیم.» تحقیقات Divergentes درباره فساد دولتی با سرعت به شناخته شدن این اتاق خبر در سطح ملی و بین‌المللی انجامید. در سال ۲۰۲۱ اما، دادستان کل شروع به احضار خبرنگاران مستقل و سازمان‌های خبری به دادگاه کرد. این کار بخشی از تحقیقات در مورد اتهام‌های پول‌شویی در برابر Violeta Barrios de Chamorro Foundation for Reconciliation and Democracy (بنیاد ویولتا باریوس دِ چامورو برای آشتی و دموکراسی) بود که یک سازمان غیرانتفاعی برای حمایت از آزادی بیان است.
کریستینا چامورو Cristiana Chamorro که در آن زمان نامزد انتخابات ریاست‌جمهوری و رئیس این بنیاد بود، تحت بازداشت خانگی قرار گرفت و بیشتر از ۲۰ خبرنگار به اتهام ارتباط‌شان با این بنیاد، بازجویی شدند. میراندا جزو خبرنگارانی بود که در ماه جون/ژوئن سال گذشته، هدف این سرکوب قرار گرفتند. او می‌گوید: «مرا بر مبنای قانون جرائم سایبری به هشت سال زندان تهدید کردند؛ قانونی که بر اساس آن دولت تصمیم می‌گیرد چه کسی اخبار جعلی منتشر کرده است.»
بعد از حضور در دادگاه، میراندا بی‌درنگ به کاستاریکا فرار کرد. او تنها کامپیوترش را همراه برد. بیش از ۳۰ تن از همکاران دیگر او هم مجبور شدند کشور را ترک کنند و به بیش از ۲۰۰ خبرنگاری بپیوندند که از سال ۲۰۱۸ به این سو نیکاراگوئه را ترک کرده بودند. Divergentes به یک رسانه تبعیدی مبدل شده بود -- آخرین مورد از به تبعید رفتنِ اتاق‌های خبری مستقل در آمریکای لاتین از کشور خودشان، که به شکلی انبوه روی داد. امروز Divergentes با تیمی متشکل از ۲۰ تن که در کاستاریکا، مکزیک و بریتانیا مستقرند، کار می‌کند.
در این مطلب، میراندا درباره چالش‌هایی که تیمش در جریان گزارش‌گری در تبعید با آنها مواجه شده است، صحبت کرده است.
شروع کار در کاستاریکا
نخستین بند دستورکار اتاق خبر Divergentes در تبعید، تاسیس دوباره به حیث یک نهاد حقوقی در کشور تازه‌اش بود. تیم این رسانه با کمک حقوق‌دانان تصمیم گرفت انجمنی بنیان بگذارد که در کاستاریکا به عنوان یک نهاد غیرانتفاعی تعریف می‌شود و متشکل از افرادی است که با هدفی مشترک، گرد هم آمده‌اند. چنین انجمنی باید ۱۰ عضو داشته باشد که سه تن از آنها باید ساکن یا شهروند کاستاریکا باشند. این روند برای Divergentes در حدود هزار دلار آمریکا هزینه داشت و نزدیک به هشت ماه زمان برد.
برداشتن این گام، برای فعالیت قانونی در این کشور، باز کردن حساب‌های بانکی و درخواست برای کمک‌های مالی بین‌المللی، ضروری بود. کاستاریکا کشوری به‌‌شدت گرانتر از نیکاراگوئه است و به همین دلیل، این رسانه تحت فشار مالی قرار داشته است. Divergentes نمی‌تواند هزینه کارمندان اداری را بپردازد؛ از این رو، تیم این رسانه، سازندگان محتوا را بر آن داشته که بخش‌های مختلف کارهای اداری را بر عهده بگیرند. این تصمیم، خبرنگاران، سازندگان ویدیوهای تیک‌تاک، طراحان، برنامه‌نویسان و مدیران رسانه‌های اجتماعی Divergentes را دربرمی‌گیرد. برای مثال، میراندا علاوه بر انجام کار تحقیقات و تهیه گزارش که به‌عنوان هماهنگ‌کننده تحریریه انجام می‌دهد، تلاش برای گردآوری کمک مالی را هم مدیریت می‌کند.
کارمندان Divergentes مشغول کار در دفتر قبلی خود در شهر ماناگوآی نیکاراگوئه
سنجش تأثیرگذاری
میراندا می‌گوید که سنجش تأثیر خبرنگاری در نیکاراگوا، چالش‌برانگیز است. به‌طور مثال، خبرنگاران نمی‌توانند انتظار داشته باشند که برملا کردن فساد و ارتشاء بتواند مردم را به عدالت برساند. معیارهای سنجش میزان اثرگذاری وبسایت‌ها و رسانه‌های اجتماعی می‌تواند نوعی بازخورد درباره این که چه تعداد مردم مطالب را می‌خوانند، ارائه کند، اما Divergentes معمولاً تأثیر کار خود را با چگونگی آغاز بحث درباره گزارش‌ها از سوی مردم، اندازه‌گیری می‌کند. میراندا می‌گوید هر وقت Divergentes یک کار تحقیقی انجام می‌دهد، بسیاری از رسانه‌های داخلی -- و حتی بیش از آن، رسانه‌های بین‌المللی -- تحقیقات خبرنگاران آن را بررسی می‌کنند. به عقیده وی، این، یکی از عمده‌ترین اثراتی است که کار رسانه او دارد.
Divergentes از کشورهای مختلف آمریکای مرکزی گزارش تهیه می‌کند، اما تمرکز اصلی آن بر نیکاراگوئه است؛ کشوری که ۷۰٪ مخاطبان این رسانه، در آن زندگی می‌کنند. نیکاراگوئه تنها کشور نیم‌کره غربی است که روزنامه چاپی ندارد و همه رسانه‌های آن عملاً از سوی دولت کنترل می‌شوند. به گفته میراندا «مردم نیاز مبرمی به دریافت اطلاعات رسانه‌ای بدون پروپاگاندا دارند، یعنی به رسانه‌هایی که به آنها آگاهی بدهند و اطلاعات مهمی را برای زندگی‌شان به آنها ارائه کنند.»
راه امرار معاش Divergentes، گزارش‌های تحقیقی و روایت‌های خبری مفصل است، اما این رسانه، گزارش‌هایی هم با محور راستی‌آزمایی منتشر می‌کند و کارتون و پادکست هم در میان تولیدات آن است. این رسانه، محتوای خود را از طریق خبرنامه و رسانه‌های اجتماعی از جمله تیک‌تاک، اینستاگرام، تردزThreads، اکس X (توییتر سابق) و یوتیوب YouTube منتشر می‌کند.
کارلوس هررا Carlos Herrera (چپ) و ویلفردو میراندا Wilfredo Miranda، بنیانگذاران Divergentes
حفاظت جانی از خبرنگاران و مصاحبه‌شوندگان (منابع)
کارهای تحقیقی Divergentes (دیورهنتس) بیشتر پیرامون نقض حقوق بشر است. دیورهنتس می‌کوشد از طریق داستان‌گویی، اساس یک حافظه تاریخی را ایجاد کند. تعیین چگونگی ردگیری اطلاعات دقیق بدون آن که زندگی منابع و خبرنگاران با خطر مواجه شود، چالش بزرگی است.
میراندا می‌گوید: «اگر خبرنگاران شما نتوانند به جایی که نسل‌کشی در آن انجام شده بروند، چگونه خواهند توانست این واقعه را توضیح دهند؟ نمی‌گویم که این کار ممکن نیست، اما بسیار دشوار است، به‌خصوص زمانی که بخواهید گزارشی تهیه کنید که تا حد ممکن به واقعیت نزدیک باشد.»
به گفته میراندا، از ماه فوریه/فبروری سال ۲۰۲۳، امنیت منابع (مصاحبه‌شوندگان) به یک نگرانی عمده تبدیل شده است؛ چون طی آن ماه بود که حکومت نیکاراگوئه ۹۴ شهروند خود، از جمله میراندا را، از شهروندی این کشور محروم کرد و دارایی‌های آنها را ضبط کرد. میراندا می‌گوید که برخی از این افراد، از قبل در تبعید بودند و اطلاعاتی را که از منابع داخل کشور به‌دست می‌آوردند، به Divergentes میرساندند. این منابع، اکنون نگران پیامدهای سیاسی هستند که ممکن است در نیکاراگوئه متوجه همکارانشان شود.
این رسانه مجبور شد که برای ادامه تماس با منابع خود در داخل کشور، روش‌های خود را تغییر دهد. برای مثال، تصمیم گرفت که از نام منابع خود یاد نکند تا هویت آنها محفوظ بماند؛ اما با رعایت اصولی که کیفیت گزارش‌ها را تضمین کند. میراندا در این مورد می‌گوید: «ما اصولی [برای کارمان] تعیین کردیم، چون به حفظ دقت خبرنگاری خود علاقه بسیاری داریم. اگر بخواهیم از منابع ناشناس استفاده کنیم، باید اطلاعات این منابع ناشناس را حداقل شش بار بررسی کنیم تا آنچه را منتشر می‌کنیم، بتوانیم ثابت کنیم.»
ویلفردو میراندا در حال مصاحبه با مهاجران ونزوئلایی در منطقه سن خوزه در کاستاریکا که از داریِن گُپ در پاناما به مقصد ایالات متحده آمریکا در سفرند.
وقتی در تبعید فعالیت خبرنگاری می‌کنید، باید بدانید که نگرانی‌های اعضای تیم خود را چگونه مدیریت کنید تا قادر باشید با ایجاد محدودیت‌ها، از معیشت آنها و خانواده‌های‌شان محافظت کنید. میراندا با نقل قول از پدر خواکین چامورو Pedro Joaquín Chamorro که به نام شهید آزادی‌های مدنی نیکاراگوئه مشهور است، می‌گوید: «هر کسی مالک ترس خود است.»
او در ادامه اضافه می‌کند: «ما نمی‌خواهیم شهدای دیگری داشته باشیم. فلسفه کار ما این است که قبل از تهیه یک گزارش، باید اول امنیت فیزیکی و آزادی‌های هر کدام از خبرنگاران خود را تأمین کنیم.» برای مثال، میراندا می‌گوید که اگر خبرنگاری تصمیم بگیرد به نیکاراگوا برود، باید وسایل کار خود را پنهان کند و کار خود را در کوتاه‌ترین فرصت ممکن به اتمام برساند تا بی‌جهت جلب توجه نکند. قبل از انجام سفر، تیم این رسانه برای احتمالِ قرار گرفتن تحت پی‌گرد آماده می‌شود و سناریوهای مختلفی را آماده می‌کند؛ از جمله مکانی برای مخفی شدن در داخل کشور و ترک امن آنجا در زمان مناسب.
سلامت روان خبرنگاران هم موضوع مهم دیگری است. خبرنگارانی هستند که بعد از پنج سال گزارش‌گری از موارد نقض حقوق بشر، در حالی که خود پیوسته با آزار و اذیت و سرکوب دولتی مواجه بوده‌اند، امید خود را از دست داده‌اند و دچار خستگی عاطفی شده‌اند. میراندا می‌گوید: «وقتی هر روز آتشی باشد که آن را باید در اتاق خبر خاموش کرد، گم شدن آسان می‌شود. آسان‌ترین کار این است که انتشار را متوقف کنید و به حل مشکل بپردازید.» وی می‌افزاید: «ما در Divergentes می‌کوشیم که با این موضوع سازش کنیم -- تلاش می‌کنیم آتش‌هایی را خاموش کنیم که هر روز، هر هفته، هر ماه و هر سال شعله‌ور می‌شوند، بدون آن که حتی یک روز هم انتشار گزارش‌های خود را متوقف کنیم.»
مهم است بدانید چه می‌خواهید
با وجود سختی‌ها و مشکلات، Divergentes توانسته است از زمان رفتن به تبعید، به شمار مخاطبان خود بیفزاید. به گفته میراندا، در حال حاضر در حدود ۲۵۰ هزار تن ماهانه از وبسایت این رسانه بازدید می‌کنند، در حالی که این تعداد طی ماه‌های اول کار، ۱۴هزار نفر بود. بیشتر این بازدیدکنندگان در نیکاراگوئه، ال‌سالوادور و ایالات متحده آمریکا هستند.
Divergentes از پوشش خبری نیکاراگوئه، تجربیات باارزشی به دست آورده و آنها را با خبرنگاران دیگری که از کشورهای همسایه نیکاراگوئه گزارش می‌دهند، به اشتراک می‌گذارد؛ کشورهایی مثل ال‌سلوادور، گواتمالا و هندوراس. این رسانه همکاری‌ها و طرح‌های مشترکی هم با رسانه‌های تبعیدی دیگر دارد و از این راه، بر برخی مسائل فرامرزی تمرکز می‌کند. این کار برای افزایش تعداد مخاطبان و گسترش بُردِ این رسانه، حیاتی بوده است.
میراندا می‌گوید مهم است که رسانه‌هایی که جبراً به تبعید رفته‌اند، نوع کاری را که می‌خواهند انجام دهند، منابعی را که در اختیار دارند و کسانی را که می‌توانند از آنها حمایت بخواهند، شناسایی کنند. او خبرنگاران دیگر را تشویق می‌کند که از خود بپرسند: «چگونه می‌توانم به آگاهی مخاطبانم بیافزایم؟» و می‌افزاید: «اگر صدای خاص خودتان را داشته باشید، متفاوت به نظر می‌رسید و بقای شما هم در میان‌مدت تضمین می‌کند.»
تأسیس و اداره یک رسانه در تبعید نیازمند زمان و کار است. میراندا تأکید می‌کند: «مهم است بدانید که ابتدای کار، همه کارها را خودتان انجام می‌دهید. خبرنگاری خواهید کرد، گزارش خواهید نوشت، تصویربرداری خواهید کرد، و با همه‌کس و همه‌چیز سر و کار خواهید داشت.»
میراندا در پایان می‌گوید که وقتی چالشی به میان می‌آید، یادآوری دلایلی که خبرنگاران را به فعالیت حرفه‌ای در تبعید ترغیب کرده است، کلیدی است. او می‌افزاید که معمولاً از خود می‌پرسد: «چرا این کار را ادامه دهم؟ به سبب تعهد به کشورم و بالاتر از آن، تعهد به رسیدن به یک نیکاراگوئه آزاد که از دموکراسی، آزادی، و حقوق برابر برای همه برخوردار باشد و نابرابری در آن کم‌تر باشد.»
تصویرها متعلق به رسانه Divergentes هستند.
آورورا مارتینس Aurora Martínez کارآموز پیشین ارتباطات در مرکز بین‌المللی خبرنگاران است. وی که اصلاً اهل نیکاراگوئه است، اکنون در دانشگاه فلوریدا خبرنگاری می‌خواند.