گفتگویی که ما روزانه با اهل خانواده و دوستان و همکاران انجام می دهیم همه در مقوله مصاحبه است. اصول مصاحبه در روزنامه نگاری و خبرنگاری رادیویی یا تلویزیونی و پلتفورم های جدید نیز همان است که در محاوره های روزانه ما به کار می رود: پرسش و پاسخ به منظور کسب خبر و اطلاعات و انتشار عمومی آن. انجام مصاحبه یکی از فنون خوب روزنامه نگاری در عرصه هر نوع رسانه است.
این مطلب توصیه هایی پیرامون شیوه انجام گفت‌وگوی موفق دارد.
هدف از انجام مصاحبه چیست؟
اطلاع یافتن از موضوعی که ارزش خبری داشته باشد، و کمک به انتقال نظرات و افکار شخصیتهای تاثیر گذار به سطح جامعه.
مصاحبه از نظر شکل به دو نوع عمومی و خصوصی تقسیم می شود:
کنفرانس های خبری که در آن نمایندگان رسانه های مختلف با یک شخصیت سوال و جواب می کنند، یا گفتگوهای اختصاصی که یک رسانه یا یک شخص با شخصیتی انجام می دهد.
مصاحبه از نظر محتوا نیز به دو نوع کوتاه و بلند تقسیم می شود. گاهی اوقات وقتی شما مشغول تهیۀ گزارش دربارۀ موضوع معینی هستید، نیاز پیدا می کنید که نظر یک کارشناس یا صاحبنظر را بپرسید و احیاناً از آن در گزارش خود استفاده کنید. این نوع پرسش و پاسخها نیز به نوبۀ خود مصاحبه محسوب می شوند، حتی اگر آنها را به صورت نقل قولهای کوتاه یا بلند در گزارش خود ذکر کنید.
مقدمات انجام مصاحبه
شرط نخست انجام یک مصاحبه خوب، در هر مورد و دربارۀ هر موضوعی که باشد، انجام تحقیق درباره ماهیت و ابعاد موضوع مورد مصاحبه از سوی روزنامه نگار است.
فرض کنید قرار است شورای پول و اعتبار در بانک مرکزی ایران نرخ بهره را کاهش یا افزایش دهد و شما قرار است با یکی از اعضای این شورا دربارۀ تاثیر این افزایش یا کاهش در رونق و رکود بازار سرمایه یا مستغلات گفتگو کنید.
شما باید در حدی بدانید ارتباط نرخ بهره با سرمایه گذاری های خصوصی و دولتی چگونه است و تغییر نرخ بهره چه تاثیری بر این بازارها می گذارد، چرا و چگونه؟
باید سوالهای خود را طوری طرح کنید که مصاحبه شونده بداند با کسی روبروست که موضوع مورد بحث را در می باید و در ضمن به آن علاقه مند است. شما اگر به موضوع مورد مصاحبه علاقه ای نداشته باشید یا نتوانید نشان دهید که علاقمند هستید، احتمال انجام یک مصاحبه موفق و تاثیر گذار را کاهش می دهید.
به همین ترتیب باید طرف مصاحبه شونده نیز باید در مورد موضوع مصاحبه صاحبنظر باشد. مثلاً در همین موضوع مورد بحث یعنی تغییر نرخ بهره، گفتگو با اشخاصی که ممکن است عضویتشان در شورای پول و اعتبار بواسطۀ ارتباطات حزبی یا سیاسی باشد و کارشناس این موضوع نباشند، نتیجه مطلوبی نخواهد داشت. هر چقدر تخصص مصاحبه شونده به موضوع مصاحبه نزدیکتر باشد و هر چقدر تحقیق مصاحبه کننده درباره موضوع دقیق تر و گسترده تر باشد، نتیجه مصاحبه بهتر خواهد بود.
تدارک مصاحبه
یک: چارچوب مصاحبه باید از قبل روشن باشد، از جمله سوالات باید نوشته شده باشد، ولی از رو خواندن آن فضای تصنعی بوجود می آورد. مصاحبه کننده باید چنان بر پرسشها مسلط باشد که نیازی به روخوانی نداشته باشد. در عین حال داشتن یادداشت ضروری است.
پیش بینی پاسخ های احتمالی از سوی مصاحبه شونده، و سوالهای احتمالی ناشی از پاسخ می تواند تا حدود فکر شده باشد. مثلاً اگر در پاسخ به سوال شما دربارۀ تاثیر کاهش نرخ بهره گفته شد که به رونق بازار فروش خانه یاری خواهد رساند، شما می توانید این سوال را مطرح کنید، مثلاً، رونق بازار خانه ممکن است باعث افزایش بهای خانه ها شود و آیا در این صورت، کاهش بهره به نفع مصرف کننده و وام گیرندگان خواهد بود؟
دو: فضای مصاحبه باید راحت باشد، به خصوص برای مصاحبه شونده. مصاحبه کننده باید قادر به «ادارۀ» مصاحبه باشد. به این معنی که جریان مصاحبه را کنترل کند که از مسیر خود خارج نشود و پاسخهایی که گرفته می شود تا حد ممکن استفاده عمومی داشته باشد و منحصر به موارد خاص و استثنایی نشود.
سه: دقت و تمرکز مصاحبه شونده در جریان مصاحبه ضروری است. مصاحبه کننده باید شش دانگ حواسش جمع این گفتگو باید و با دقت تمام به آنچه مصاحبه شونده می گوید، گوش دهد.
داشتن یادداشت و نوشتن نکات مهم ارائه شده در موقع بیان آن از طرف مصاحبه شونده لازم است. گاهی در پی پاسخ‌های مصاحبه شونده ممکن است سوالی مطرح شود که اهمیت آن حتی از اصل موضوع مصاحبه بیشتر باشد.
فرض کنید هنگام مصاحبه دربارۀ نرخ بهره با عضو شورای پول و اعتبار، مصاحبه شونده بدون اینکه شما پرسیده باشید، به این موضوع اشاره کند که یکی از اهداف کاهش نرخ بهره این است که کسانی که تاکنون صاحب خانه نبوده اند، بتوانند با وام دولتی خانه خریداری کنند. چنین موضوعی، که پیش بینی آن را نکرده بودید، می تواند مهمترین موضوع مورد مصاحبه شما باید و اصلاً محور مصاحبه را – بنا به تشخیص شما – تغییر دهد.
چهار: سوال و جوابها باید متناسب باشد. همان طور که سوال باید موجز و دقیق باشد، طولانی بودن و نامنجسم بودن پاسخ می تواند ملال آور شود و شنونده، بیننده یا خواننده مصاحبه، تمرکز خود را از دست بدهد. یکی از وظایف مصاحبه کننده این است که جذابیت مصاحبه را برای مخاطب نگاه دارد.
پنج: پرسش نخست کلیدی است. نباید مصاحبه را با پرسشی چالشی و تنش‌زا آغاز کرد. همانطور که گفته شد ایجاد فضای دوستانه برای ادامه مصاحبه ضروری است.
شش: نظر و عقیده شخصی خود را نسبت به مصاحبه شونده – اگر وجود دارد – وارد مصاحبه نکنید. به طور مثال اگر هنگام مطالعه و تحقیق درباره فرد مصاحبه شونده دریافته اید که نظرات سیاسی شما با وی کاملاً متفاوت است، این موضوع نباید هنگام مصاحبه مطرح شود یا بر نوع سوال و جواب سایه بیافکند. شما باید در میان سوال و جوابها اصل حرف او را دریابید و با رعایت کامل امانت آنها را منتشر کنید.
هفت: در مواردی که طرح سوالی چالشی ضروری است، نباید از طرح آن خودداری کرد، ولی اگر مصاحبه شونده از پاسخ خودداری کرد یا طفره رفت، نباید از حدود احترام خارج شد و احیاناً از کلمات تند استفاده کرد.
تصویر از edu.irna.ir
علی سجادی خبرنگار ساکن واشنگتن است.