چالش برگزیدن واژه‌های معادل در روزنامه نگاری امروزی

طی نخستین همایش گفتگوی فرهنگی ایران و افغانستان که در تهران برگزار شد، غلامعلی حداد عادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی، در سخنانی گفت: «فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی در ایران در طول فعالیت خود توانسته است بیش از ۵۵ هزار معادل فارسی را برای لغات خارجی پیدا کند و ما آماده‌ایم این کلمات را در اختیار دولت افغانستان قرار دهیم تا آموزش زبان فارسی در مدارس این کشور راحت‌تر شود.»

این همایش دو روزه با میزبانی مشترک دفتر مطالعات استراتژیک افغانستان و دانشگاه علامه طباطبایی ایران در تهران برپا شد.     

آقای حداد عادل در ادامه‌ی سخنان خود به نقش بنیاد سعدی که در خارج از ایران به گسترش زبان فارسی می پردازد، اشاره کرد و افزود: «بنیاد سعدی آمادگی کامل دارد تا در زمینه‌ی آموزش فارسی در افغانستان همکاری کند.»

داوود مرادیان، رئیس دفتر مطالعات استراتژیک افغانستان و از میزبانان این همایش، در گفتگویی با بی بی سی فارسی از دو پدیده‌ی ایران-ستیزی و افغان-ستیزی در ایران و افغانستان سخن گفت و به مخالفت‌های برخی شهروندان و مقام‌های افغان با ترویج آنچه «فارسیِ ایرانی» و نفوذ فرهنگ و زبان ایران به لایه‌های زبان دری و فرهنگ افغانستان می خوانند، اشاره کرد. او نبود شناخت کافی دو کشور و دو ملت از یکدیگر، علیرغم همسایگی و همزبانی، را هم در بین سخنان خود مطرح کرد و هدف از برگزاری چنین همایشی را ایجاد نزدیکی بیشتر میان دو فرهنگ و دو زبان توصیف کشور.

همانطور که بر سر فارسی خالص دری و نفوذ فارسی ایرانی به افغانستان اختلاف نظر وجود دارد، اختلاف نظر دیرینه‌ای میان زبان شناسان و نویسندگان و خبرنگاران بر سر استفاده از واژه‌های معادل کلمات بیگانه یا استفاده از همان واژه های متداول و مدرن در عرصه‌های فن آوری و روزنامه نگاری، وجود داشته و دارد. عده‌ای بر آنند که فارسی سره یا خالص بهترین شیوه‌ی گفتار و نوشتار به زبان فارسی است. بسیاری از زبان شناسان اما، معتقدند که تعصب بر سر به کارگرفتن واژه‌های فارسی خالص، زبان را متروک می کند. این عده می گویند دوران پسامدرنیته، دوران از بین رفتن مرزها و ایجاد و توسعه دهکده‌ی جهانی است و بخشی از ارتباط بیشتر با دیگر فرهنگ ها و ملل، به کاربرد واژه‌های متداول و شناخته شده‌ی امروزی بستگی دارد.

اختلاف عقیده اما، همچنان بر سر استفاده از واژه‌های اصلی یا فارسی جایگزین، به قوت خود باقی است. وبسایت یا تارنما؟ تکنولوژی یا فن‌آوری؟ کامپیوتر یا رایانه؟ و...

در این میان، فرهنگستان زبان و ادب فارسی طی چند دهه‌ی اخیر تلاش کرده تا واژه‌های فارسی را جایگزین واژه‌های بیگانه کند، هر چند برخی از این واژه‌های بیگانه در زبان فارسی مدرن، جاافتاده و شناخته شده اند، به گونه‌ی که جایگزین کردن آنها با کلمات فارسی یا گاه فارسی-عربی، که اغلب از سوی فرهنگستان بر واژه‌های غربی ترجیح داده می شود، دستمایه‌ی طنز و شوخی مردم شده و کاربرد گسترده پیدا نمی کنند. نمونه‌ی این واژه ها، انتخاب کش لقمه به جای پیتزا بود که در جامعه جا نیافتاد.

با این حال، کلماتی هستند که از دیرباز، جای خود را در کتاب‌های درسی و دانشگاهی بازکرده‌اند و معادل‌های مطلوبی برای واژه‌های اصلی فرنگی‌شان تلقی می شوند.

در این شرایط، رسانه‌ها و خبرنگاران از مهمترین گروه‌هایی هستند که تصمیم بر سر جایگزین کردن یا نکردن واژه‌های فارسی، بر کار روزمره آنها اثرگذار خواهد بود. همانگونه که جدا کردن فارسی دری از فارسی رایج در ایران پیچیدگی ایجاد می کند و سبب ایجاد فاصله میان همسایگانی می شود که همزبان هم هستند، شاید تلاش برای ترویج کاربرد واژه‌های معادل اصطلاحات و کلمات خبرنگاری و فن‌آوری امروزی، فاصله میان خبرنگاران و نویسندگان ایرانی را از دنیای مدرن روزنامه نگاری، که به شدت با فن‌آوری و داده-نگاری درآمیخته است، بیشتر کند.

و در پایان، بد نیست به مجموعه‌ی واژه‌های مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی سری بزنیم و در نوشتار، نگاهی به معادل‌های تصویب شده بیاندازیم. این، لینک وبسایت فرهنگستان برای واژه های مصوب است: http://www.persianacademy.ir/fa/word/.

تصویر از جام نیوز.