این منبع، بخشی از جعبه ابزار رسانههای تبعیدی است که در همکاری با شبکه رسانههای تبعیدی (Network of Exiled Media Outlets- NEMO) و با حمایت سخاوتمندانه صندوق اضطراری جویس بارناتان برای خبرنگاران (Joyce Barnathan Emergency Fund for Journalists) تهیه شده است.
وقتی روسیه در ماه مارس/مارچ سال ۲۰۲۲ هجوم تمامعیار خود به اوکراین را آغاز کرد، ROMB که یک رسانه مستقر در برلین است و اخبار روسیه را، بیشتر از طریق ویدیو، گزارش میدهد، خود را در وضعیت ناشناختهای یافت. هرچند تیم اداری این اتاق خبر در آلمان بود، در آن زمان، تیم تحریریه و تمام خبرنگاران آزاد آن در روسیه بودند. در ماه سپتامبر آن سال، وقتی ولادیمیر پوتین، رئیسجمهوری روسیه، فرمان بسیج نیروهای احتیاط (ذخیره) را اعلام کرد، خبرنگاران و کارمندان مردِ ROMB که هنوز در روسیه بودند، از آن کشور خارج شدند. نوع فرمان بسیجی که پوتین صادر کرده بود، قدری گسترده بود که احتمال آن وجود داشت که شهروندان عادی (خارج از اعضای نیروی احتیاط) هم به جبهه جنگ فراخوانده شوند.
اگر چنین میشد، دبیران ROMB که در روسیه بودند با خطر رفتن به سربازی اجباری روبرو میشدند. سوتا دیندیکینا Sveta Dyndykina، یکی از مدیران سازمان غیردولتی Vereinigung für die Demokratie که در برلین مستقر است و ROMB را مدیریت میکند، میگوید: «باید همکاران خود را به جای دیگری انتقال میدادیم تا ... به جنگ فرستاده نشوند.» اعضای تیم تحریریه این رسانه به آلمان، گرجستان، قزاقستان و ترکیه گریختند. امروز آنها برای تهیه ویدیو درباره پیامدهای جنگ با اوکراین، به خبرنگاران آزادی که هنوز در روسیه بهسر میبرند، وابستهاند. در حالی که رسانههای آزاد در روسیه تقریباً بهطور کامل سقوط کردهاند، این خبرنگاران درباره مسائل دیگری از جمله سرکوب آزادیها نیز گزارش تهیه میکنند. دیندیکینا میگوید: «ما درک کردیم که چهچیز مورد نیاز است: ارائه گزارشهای دست اول از روسیه که روایتهای مردم عادی روسیه را بازگو کند.»
در ادامه این مطلب میخوانید که این گزارشها چگونه تهیه میشوند.
امنیت در تبعید
از زمان آغاز تهاجم روسیه به اوکراین، امنیت جانی سردبیران و خبرنگاران آزاد، به نگرانی اصلی ROMB مبدل شده است. دیندیکینا در این مورد میگوید: «بزرگترین چالش، اطمینان یافتن از امنیت کارمندان بود، که جنبههای مختلفی دارد. امنیت، یک امر فیزیکی است، اما یک موضوع حقوقی و مالی نیز هست. یکی از موضوعاتی که درک کردهایم این است که به یک رویکرد نظاممندتر نیاز داریم که نهتنها تیم تحریریه، بلکه خبرنگاران آزادی را که برای ما کار میکنند هم در برگیرد.»
او برای بررسی پروتکلهای موجود و ایجاد پروتکلهای تازه و اجرایی کردن آنها در سراسر این نهاد رسانهای، با متخصصان امنیت فیزیکی و دیجیتال مشورت کرد. آنها سناریوهایی را طراحی کردند که دستورالعملهایی را برای هنگامی که یک خبرنگار آزاد بازداشت میشود یا آسیب میبیند، ارائه میکنند. آنها همچنین رهنمودهایی را به خبرنگاران آزاد معرفی کردند، مثل تمهیداتی برای تهیه گزارش از اعتراضات ضد جنگ. این رسانه یک همکار امنیتی تماموقت هم استخدام کرد. دیندیکینا میگوید: «وقتی در روسیه کار میکنید، [پرداختن به] هیچ موضوع امن نیست. شما ممکن است فکر کنید که نیازی نیست از قواعد سختگیرانه حفظ امنیت جانی پیروی کنید، اما شاید افسر امنیتی دولت نظر دیگری داشته باشد. از این رو، ما احتیاط را برای حفظ امنیت جدی میگیریم.»
سلامت روانی
سردبیران ROMB بهعنوان بخشی از تلاش برای حفظ امنیت، به سلامت روانی همکاران خود اولویت میدهند. دیندیکینا میگوید: «کسانی که در کشور ماندهاند و آنجا کار میکنند، فکر میکنند فراموش شدهاند. کسانی که از کشور خارج شدهاند هم، مشکلات خود را دارند. برخی از آنها افسرده شدهاند، برخی، نزدیکان خود را از دست دادهاند و یا هنوز هم با کشور تازه سازگار نشدهاند. بعضی از آنها در چندین کشور بهسر بردهاند، چون نتوانستهاند جای امنی را بیابند که از آنها استقبال میکند.»
دیندیکینا بر این باور است که رسانههای تبعیدی باید به بار روانی کار در تبعید بیاندیشند. آنها باید یک فضای قابل دسترس برای کارکنانشان ایجاد کنند تا آنها بتوانند آزادانه درباره نیازشان به کمک [روانی] با مدیران خود صحبت کنند و فهرستی از متخصصانی که میتوانند به آنها مراجعه کنند، در دسترس داشته باشند. او میپرسد: «آیا روانشناسی هست که بداند با یک خبرنگار یا کسی که تراما را تجربه کرده چگونه باید صحبت کرد؟ آیا متخصصانی هستند که در این باره به زبان خود شما (شمای خبرنگار در تبعید) حرف بزنند؟»
تیم ROMB در چندین کشور کار میکند، از همین رو این رسانه، نشستهای حضوری سالانه بین سردبیران و خبرنگاران آزادی که بهطور منظم با آن کار میکنند و «هسته مرکزی» تیم بهشمار میروند برگزار میکند. دیندیکینا میگوید که دیدار حضوری، بسیار مهم است؛ فرصت آن را فراهم میکند که تنشهای شخصی بین اعضای تیم از نزدیک مورد بحث قرار بگیرد و حل شود و همچنین به احساساتی مثل اضطراب، افسردگی و خستگی کاری از نزدیک رسیدگی شود، نه از پشت کامپیوتر. جلسات حضوری همچنین فرصتی برای بهبود روحیه اعضای تیم هم هست. دیندیکینا میگوید: «شاید در حال حاضر، کسانی که در تبعیدند و کسانی که در روسیه بهسر میبرند با چالشها و خطرات متفاوتی روبرو باشند، اما همه ما یک کار مشترک انجام میدهیم؛ اهداف مشترک داریم. باید مطمئن شویم که ارزشها و اهداف ما یکی است.» او با تأکید بر اهمیت وجود حداکثر اعتماد، ادامه میدهد: «مهمترین چیز، اعتماد است. این هم مهم است که چگونه اعتمادسازی میکنید، اعتماد را چگونه حفظ میکنید و چگونه آن را تقویت میکنید.»
پایداری مالی
با توجه به موفقیت رسانههای تصویری با تمرکز بر رسانههای اجتماعی مثل Now This و AJ+، هدف ROMB این است که از طریق ویدیوهای کوتاهِ مناسب برای رسانههای اجتماعی، اخبار روسیه را به مخاطبان روس برساند. ROMB برای این کار، امروز عمدتاً به کمکهای مالی وابسته است تا امکان تداوم فعالیت اتاق خبر را داشته باشد. اکثر مخاطبان این رسانه در روسیه هستند، از همین روست که گردانندگان آن نمیتوانند برای تأمین هزینهها، به درآمد حاصل از تبلیغات تکیه کنند: یوتیوب که پلتفرم اصلی انتشار گزارشهای ROMB است، امکان درآمدزایی را از تماشای ویدیوها در داخل روسیه برای تولیدکنندگان محتوا متوقف کرده است.
این اتاق خبر همچنین مستندهای طولانیتری درباره زندگی روزمره شهروندان روسیه تهیه میکند، از جمله درباره کسانی که اصلیت روس ندارند و در «مناطق خودمختار» این کشور زندگی میکنند و با دولتی که روز به روز مستبدتر میشود روبرو هستند.
این هم منبع بالقوه دیگری برای کسب درآمد است: ROMB برای افزایش بودجه خود، برای سازمانهای خبری دیگر هم مستند تهیه میکند و بهازای این کار، دستمزدی دریافت میکند، که برای تیم تصویربرداری و تدوين تصویر این رسانه بسیار مناسب است و برای رسانه هم کسب درآمد میکند.
برای مثال، شبکه Channel 4 News UK اخیراً به ROMB دستمزدی داد تا درباره سه خانواده روس که در جستجوی واقعیت درباره کشته شدن شوهران و برادران خود در جنگ روسیه در اوکراین بودند، مستندی بسازد.
نمایی از تازهترین مستند ROMB به نام «خداحافظ، ناوالنی»
همکاری با Channel 4 و رسانههای دیگر نهتنها محتوای ROMB را به مخاطبانی بیشتری میرساند، بلکه برای اولین بار به آنها امکان داده که منابع درآمد خود را متنوع کند. به گفته دیندیکینا، در سال ۲۰۲۳، دوازده درصد بودجه ROMB از طرحهای تجارتی تأمین شده است. وی امیدوار است که این درصد در پایان سال ۲۰۲۴ به بیست برسد. دیندیکینا میگوید: «من با دیگر رسانههای بزرگ بینالمللی و شرکتهای تولید محتوا تماس میگیرم و میگویم که ما میتوانیم این کار را با کیفیت بالا انجام دهیم. بیایید آن را با هم انجام دهیم. کار را به ما بسپارید، ما آن را انجام خواهیم داد.»
تأثیرگذاری
مخاطبان ROMB، روسهای داخل روسیه هستند. این در حالی است که رساندن اطلاعات به مردم در داخل کشور، بیش از هر زمانی دیگری دشوارتر شده است. مقامات روسیه محدودیتهایی مثل ثبت شماری رسانه در فهرست «سازمانهای نامطلوب» را اعلام کردهاند که میتواند هر شهروندی را به دليل مصاحبه با یک رسانه «نامطلوب» به زندان بفرستد و مانع انتشار گزارشهای منتقد کرملین شود. رسانههای دیگر در داخل روسیه فیلتر شدهاند و مخاطبان مجبورند برای دسترسی به آنها از ویپیان استفاده کنند. دیندیکینا میگوید که در چنین فضایی، نشان دادن این که مردم محتوایی را دنبال میکنند که از حکومت روسیه انتقاد میکند، میتواند یک تأثیر قابل سنجش باشد. وی در توضیح میگوید: «آسانترین شاخص سنجش اثرگذاری، نگاه به اعداد است. به تعداد بازدیدها و مکان آنها نگاهی بیندازید، و برای این کار، شهرهای گوناگون را بررسی کنید، نه تنها سن پترزبورگ و مسکو را. ما میخواهیم از مناطق خودمختار هم گزارش بدهیم، میخواهیم مردم مناطق دیگری که نگرانند، هم محتوایی را که ما تهیه میکنیم، ببینند.»
در کشوری که ساختار استبدادی، اثرگذاری گسترده رسانهها را بر جامعه را مشکل کرده است، ROMB بر چگونگی تأثیر گزارشهای خود بر زندگی افراد تمرکز دارد. برای مثال ویدیوهایی که ROMB تهیه کرده، به ایجاد بحث درباره چالشهای موضوعات آنها منجر شده است. دیندیکینا میگوید: «ما تغییرات زندگی قهرمانان گزارشهای خود را دنبال میکنیم. میدانیم که در چندین مورد، گزارشهای ما باعث نجات این قهرمانان شدهاند.»
دیندیکینا به یک رشته گزارش ویدیویی درباره چگونگی تاثیر ویروس اچآیوی/ایدز بر زندگی جوانان روسیه اشاره میکند. یکی از کسانی که در این گزارش با او مصاحبه شده بود، یک دختر ۱۸ ساله بود که از گرفتن داروی اچآیوی خودداری میکرد، اما بعد از انتشار گزارش، انگیزه پیدا کرد که به یک گروه حمایتی بپیوندد تا کمک روانی و حمایتهای دیگر دریافت کند.
دیندیکینا میگوید: «این دختر بعد از انجام گفتگو برای این گزارش، درک کرد که حتی در روسیه هم جایی وجود دارد که به نوجوانان کمک میکند و دانستن این موضوع، زندگی او را تغییر داد.» دیندیکینا به خبرنگاران دیگری که رسانهای را در تبعید ایجاد میکنند توصیه میکند که اول، فهرستی از منابع (مصاحبهشوندگان بالقوه) تهیه کنند و با خبرنگاران تبعیدی دیگری که میتوانند توصیههای خود را از تجربیاتشان به آنها انتقال دهند، تماس بگیرند. اما مهمتر از همه این است که از اول تعیین کنند که مخاطب آنها کیست. دیندیکینا میگوید: «اول تصمیم بگیرید که چه هویتی دارید. برای چه کسانی گزارش تهیه خواهید کرد؟ آیا برای مخاطبان در داخل روسیه گزارش تهیه میکنید و یا میخواهید برای روسیزبانهای خارج از کشور کار کنید؟»
Devin Windelspecht مدیریت بخش تحریریه و جامعه را در آی جی نت در شبکه بینالمللی خبرنگاران بهعهده دارد. او همچنین مدیر بخش انگلیسی انجمن Pamela Howard/پاملا هاوارد برای خبرنگاری بحران است.