تندروی یا افراط گرایی ضد دموکراتیک پیرامون انتخابات که اطلاعات نادرست و جعلی به آن دامن می‌زند، در سطح جهان در حال افزایش است. بزرگترین نمونه آن، یورش هواداران دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق ایالات متحده، به ساختمان کنگره آمریکا در روز ششم ژانویه سال ۲۰۲۱ است که با هدف مختل کردن روند صلح‌آمیزانتقال قدرت به جو بایدن بود. در برزیل در شورش هشتم ژانویه، هواداران ژائیر بولسونارو، رئیس‌جمهوری سابق آن کشور به دیوان عالی، دفتر ریاست‌جمهوری و پارلمان یورش بردند. ویدیوهای این واقعه، شباهت بسیاری به کودتای نافرجام ششم ژانویه ۲۰۲۱ در ایالات متحده دارند.
اخیراً در کشورهای دیگر از جمله مکزیک و ال‌سلوادور هم حمله‌هایی شدید اگر چه کم‌خشونت‌تر، به نهادهای دموکراتیک شد.
با افزایش افراط گرایی ضد دموکراتیک، خبرنگاران در کشورهای مختلف باید به سوال‌های مشابهی پاسخ دهند. کسانی که در برزیل و ایالات متحده این شورش‌ها را برپا کردند، چگونه پاسخگو خواهند بود؟ با حجم زیاد اطلاعات نادرست پیرامون وقایع ضد دموکراتیک چگونه مقابله کنیم؟ چگونه می‌توانیم شدت تهدیدها در برابر دموکراسی را به بهترین نحو به خوانندگان منتقل کنیم؟
من برای یافتن جواب این سوال‌ها با مِگ کِلی (Meg Kelly)، گزارش‌گر بخش راستی‌آزمایی ویدیویی روزنامه واشنگتن‌پست، و رایان ریلی (Ryan Reilly)، خبرنگار قضایی شبکه اِن‌بی‌سی (NBC News) که هر دوی از واقعه ششم ژانویه و پس از آن در ایالات متحده گزارش تهیه کرده‌اند، گفتگو کرده‌ام.
توصیههای آنها را در ادامه این مطلب می‌خوانید:
یک جدول زمانی از رویدادها تهیه کنید
رویدادهایی مثل ششم ژانویه در ایالات متحده و هشتم ژانویه در برزیل ناگهان و معمولاً به‌طور غیر قابل پیش‌بینی رخ می‌دهند و وقتی خبرنگاران بخواهند به مخاطبان بگویند واقعاً چه رخ داده، شاید ناگزیر باشند که با تاخیر گزارش بدهند.
بیشتر بخوانید: توصیههای خبرنگاران آمریکایی به همکاران برزیلی‌شان در پی شورش‌های مشابه در دو کشور
یکی از راه‌های غلبه بر این مشکل، ایجاد یک جدول زمانی بصری از رویدادهاست. تیم کالبدشکافی ویدیویی کلی بعد از کودتای نافرجام ششم ژانویه، همین کار را انجام داد. کِلی از ویدیوهایی که در فضای مجازی منتشر شده بود که خبرنگاران گرفته بودند، برای زمان‌بندی تحولات و تایید زمان ویدیوها استفاده کرد تا ببیند که شورشگران دقیقاً چه زمانی به کنگره یورش بردند و چقدر به اعضای کنگره نزدیک شده بودند. کلی و تیمش بعداً درباره مسائل پیچیده دیگری مثل چگونگی تلاش نیروهای پلیس برای مهار شورش، مستندات بصری تهیه کردند. در یکی از گزارش‌های تحقیقی، کلی به‌دنبال دسترسی به تماس‌های پلیس در روز شورش بود که ناکامی برنامه‌ریزی پلیس را برملا کرد؛ این ناکامی، به شورشگران امکان داده بود به کنگره یورش ببرند.
توانایی یادآوری شواهد قوی گزارش شما را به‌خصوص برای کسانی که به رسانه‌ها اعتماد کمتری دارند، تقویت خواهد کرد. کلی می‌گوید: «تکیه بر شواهد ویدیویی با زمان‌بندی مشخص و تکیه بر تصویرهایی که کلان‌داده‌ها (مِتادیتا)ی واضحی دارند، توانایی کنار هم قرار دادن تمام قطعات برای مردم به شیوه‌ای روشن و بدون نقل قول از منابع دیگر، می‌تواند اعتماد مخاطب را افزایش دهد. من دریافته‌ام که استفاده از شواهد ملموس در کارم، مخاطبانم را به تعامل ترغیب می‌کند.»
پرونده‌های کیفری را در نظر داشته باشید
رایان ریلی در شبکه ان‌بی‌سی بر واکنش نظام دادگستری به واقعه ششم ژانویه تمرکز داشت. او می‌گوید: «یکی از چیزهایی که از روزهای اول واضح شد و من از یاد نخواهم برد، این است که اگر قرار باشد رویدادهای برزیل را ببینیم، واقعاً نمی‌دانیم که چند تعداد نفر باید از نظر قانونی تحت تعقیب قرار گیرند.»
برای مثال به گفته او در روزهای اولِ پس از شورش، تخمین زده می‌شد که نزدیک به ۸۰۰ تن وارد ساختمان کنگره آمریکا شده بودند، در حالی که آمار واقعی بیشتر از ۲۰۰۰ بود. در برزیل، تعداد شورشگران بیشتر بود: بر اساس تخمین‌های دولت برزیل، شمار کسانی که به ساختمان‌های دولتی یورش بردند، نزدیک به ۵۰۰۰ تن بود.
گزارش‌گری از پرونده‌های کیفری همچنین می‌تواند در تشخیص این که چه کسانی برای این رویدادها پاسخگو گرفته خواهد شد و چه کسانی از این کار معاف خواهند بود، می‌تواند کمک کند. آیا سازمان‌دهندگان و محرکان شورش محاکمه می‌شوند، یا تنها کسانی که قدرت و مسئولیت کمتری دارند به دادگاه کشیده می‌شوند؟
در ایالات متحده، اغلب کسانی که به ساختمان کنگره یورش بردند، تنها به مواردی از قبیل رفتار آشوب‌گرانه، متهم شدند، در حالی که تحقیقات کنگره و بازرس ویژه درباره مغزهای متفکر و محرکان این شورش هنوز به نتیجه قضایی و مرحله اعلام جرم نرسیده است.
به نقش ارتش و پلیس توجه کنید
خبرنگاران باید به نقشی که نیروهای پلیس و ارتش ایفا کردند، توجه کنند. بسیاری از شورشگران در ایالات متحده به این دو گروه تعلق داشتند. ریلی می‌گوید: تفنگ‌داران دریایی به کنگره رفته بودند. نیروهای پلیس فعلی و سابق و بازنشسته داشتیم که در حمله ششم ژانویه دخیل بودند.» در برزیل هم، تعداد زیادی از نیروهای پلیس در زمان حمله شورشگران به دیوان عالی و کنگره، تنها تماشا می‌کردند. به گفته ریلی: «این موضوعی است که حتماً به آن علاقمند خواهم بود - این که پلیس به علت سیاست‌هایش، تهدید را دست کم می‌گیرد و یا این که به علت داشتن دیدگاه سیاسی یک‌سان با شورشگران، طرف آنها را می‌گیرد.»
در برزیل، پلیس در شاه‌راه (بزرگ‌راه) به ایجاد موانع غیر قانونی برای جلوگیری از دسترسی به مراکز رای‌دهی در شمال‌شرق این کشور دست زد که اصولاً، پایگاه طرف‌داران حزب کارگران رئیس‌جمهوری آن کشور -- لولا دا سیلوا-- است. در عین حال، اعضای بلندپایه ارتش برزیل که به ظاهر بی‌طرف هستند، به گونه واضح برای انتخاب دوباره بولسونارو کمپین کردند و به تظاهرات‌کنندگان مخالف لولا که هوادار کودتای نظامی بودند اجازه دادند که در زمان بین انتخابات و تحلیف رئیس‌جمهوری، بیرون پادگان‌های ارتش، چادر بزنند.
با این وصف، تاکنون در برزیل برای برکناری شماری از اعضای ارتش که در شورش هشتم ژانویه نقش داشتند، هیچ فعالیتی انجام نشده است.
با استفاده از واژه‌های دقیق، با اطلاعات غلط مبارزه کنید
کودتای نافرجام ششم ژانویه در ایالات متحده از اطلاعات نادرست الهام گرفته بود و پس از شورش هم، اطلاعات نادرست در فضای مجازی تکثیر شد؛ با این هدف که آن چه را واقعاً رخ داده بود در پرده ابهام قرار دهد. ریلی می‌گوید: «واقعه‌ای را که ششم ژانویه می‌خوانیم، به علت تئوری‌های توطئه رخ داد. حالا در مورد خود ششم ژانویه، تعدادی تئوری توطئه وجود دارد.» اتهامات بی‌اساس مبنی بر این که «بازیگران مربوط به دولتِ پشتِ پرده» مثل پلیس فدرال یا اف‌بی‌آی مسئول شورش بوده‌اند و یا این که در واقع حرکت سیاسی ضد فاشیستی و ضد نژادپرستی به نام انتیفا (antifa) به این شورش دامن زده بود، در روزها و هفته‌های اولِ پس از شورش، بسیار شنیده می‌شد. در برزیل نیز تلاش‌های مشابهی انجام شد. شبکه‌های تلویزیونی هوادار بولسونارو مثل Jovem Pan، به شخصیت‌هایی وقت مصاحبه می‌دادند که درباره مسئولان و مقصران شورش هشتم ژانویه در آن کشور، اطلاعات نادرست پخش می‌کردند.
بیشتر بخوانید: دانستنی‌هایی درباره هوش مصنوعی مولد و اثرات آن بر انتشار اطلاعات جعلی
یکی از گام‌هایی که خبرنگاران می‌توانند برای مبارزه با اطلاعات نادرست پیرامون افراط گرایی ضد دموکراتیک بردارند، این است که به شورشیان و آشوب‌گران، بر اساس عمل‌کرد‌شان در آن روز، به‌درستی برچسب بزنند. ریلی می‌گوید: «ما به راحتی می‌توانستیم بگوییم کسانی که وارد ساختمان کنگره شده بودند شورش کرده بودند، چون به صحت این گفته اطمینان داشتیم.» وی می‌افزاید که استناد به واژه‌های دقیق، بسیار مهم است: «فکر نمی‌کنم بتوانیم بگوییم که همه کسانی که وارد ساختمان کنگره شدند، باورهای افراطی شدید داشتند. بنابراین معمولاً از عبارت‌هایی مثل «هوادار دونالد ترامپ» و یا «کسی که فکر می‌کند در روند برگزاری یا اعلام نتیجه انتخابات، تقلب شده است» استفاده می‌کردیم.»
تمرکز بر مسئولان اصلی
جلوگیری از فعالیت‌های ضد دموکراتیک در آینده، نیازمند پاسخگو گرفتنِ مسئولان سازمان‌دهی این شورش‌ها است. ، خبرنگاران می‌توانند در این زمینه نقش کلیدی داشته باشند. ریلی می‌گوید: «به خبرنگاران برزیلی پیشنهاد می‌کنم که قطعاً افرادی را که تا روز قبل از شورش، دیدگاه‌هایشان را در فضای مجازی تبلیغ می‌کردند، زیر نظر داشته باشند. به این فکر کنید که چه کسانی رهبران گروه‌های مختلفی بودند که مسبب برگزاری اعتراضات و برخی از لحظات خشونت‌بار آن (در برزیل و ایالات متحده) بودند.
در نهایت، جلب توجه مردم به خطراتی که سازمان‌دهندگان شورش‌ها برای دموکراسی ایجاد می‌کنند، اهمیت بسیاری دارد تا از وضعیتی که ریلی آن را «قورباغه آب‌پز» می‌خواند، جلوگیری شود. (این ضرب‌المثل، اشاره‌ای است به این که اگر قورباغه‌ای را داخل دیگی پر از آب بیاندازید و حرارت آب را به تدریج زیاد کنید، قورباغه متوجه آن نمی‌شود و سرانجام جان می‌دهد.) در این شرایط، رویدادهای ضد دموکراتیک به سرعت از حافظه مردم پاک می‌شود.
ریلی می‌گوید: «وسوسه‌ای برای پشت سر نهادن این شورش‌ها و فراموش کردن آنها وجود دارد. اما همین نشان می‌دهد که چه قدرتی حامی این حرکت‌ها بوده است؛ حرکت‌هایی شورشی که مردم باید بار سنگین عواقب آن روز را به دوش بکشند.»
این منبع، بخشی از جعبه ابزار خبرنگاری از انتخابات و نحوه تشخیص اطلاعات نادرست و جعلی است که آی جی نت آن را در همکاری با دو رسانه Chequeado و Factchequeado تهیه کرده و واتس‌اپ از آن حمایت می‌کند.
تصویر از آنسپلش، عکاس: little plant