در ساده نویسی باید از کلمات رایج و ساده و قابل فهم برای خواننده، شنونده یا بیننده خبر و گزارش استفاده کرد. جدا از آن، استفاده از جمله های ساده و کوتاه بهترین شیوه ساده نویسی است.
این نکته را همیشه در نظر داشته باشید که مقصود از خبر یا گزارش برقراری ارتباط با مخاطب است، پس باید از کلماتی استفاده کرد که برای مخاطب قابل فهم باشد. جمله های طولانی باعث می شود شنونده یا خوانده نتواند به‌راحتی پیام خبر یا گزارش را دریافت کند.
اصل اولیه در نوشتن خبر و گزارش ساده نویسی است
زبان فارسی یکی از زبانهایی است که شیوه گفتاری و نوشتاری آن گاه تفاوتهای اساسی با هم دارند. برای رساندن خبر یا گزارش به مخاطب باید از شیوه ای استفاده کرد که ساده تر با مخاطب ارتباط برقرار می کند.
دو نمونه از خبرگزاریها:
یک: «پس از تصویب و اعلام افزایش ۲۰۰ درصدی بهای بنزین و سهمیه‌بندی مجدد، اعتراضات مردمی و ضد حکومتی در شهرهای مختلف ایران آغاز شده و هم اکنون متجاوز از ۱۸ استان را در برگرفته و مردم در این اعتراضات که عمدتاً در مناطق فقیرنشین و کارگری شهرهای بزرگ برپا شده با دادن شعارهای مسالمت آمیز به خیابانها ریخته اند، ولی پس از مدتی شعارهای رنگ و بوی ضد حکومتی و مخالفت با رهبران نظام گرفت و نهادهای امنیتی می گویند صدها شهر در تقریبا سراسر کشور دستخوش آشوب و تخریب اموال عمومی شده اند و این در حالی است که رئیس جمهوری و مقامات دولت می گویند آنها هم از افزایش بهای بنرین خبر نداشته اند.»
این جملات طولانی را هم می توان در این جمله های ساده گنجاند و جدا از هم نوشت:
۱. اعتراض مردم در بخشهایی از کشور به افزایش دویست درصدی بهای بنزین است.
۲. بیشتر این اعتراضات در محله های کارگری و فقیرنشین شهرهای بزرگ برپا شده است.
۳. شعارهای تظاهرکنندگان در آغاز شامل خواسته های معیشتی بود ولی به تدریج اهداف سیاسی و ضد حکومتی پیدا کرد.
۴. مقامات دولتی از جمله رئیس جمهوری می گویند از افزایش بهای بنزین خبر نداشته اند.
۵. منابع امنیتی می گویند تظاهرکنندگان در بسیاری از شهرها دست به تخریب اموال عمومی زده اند.
دو: «محمد مخبر، معاون رئیس جمهوری ایران با حضور در آبادان، جمعه ۶ خرداد، چهار روز پس از فروریختن ساختمان متروپل، از وجود ساختمانهای «محل خطر» به مالکیت حسین عبدالباقی، مالک ساختمان فروریخته «متروپل» در این شهر خبر داد که روز دوشنبه ۲ خرداد فروریخت و بنا به آمارهای رسمی تا کنون طی این حادثه ۲۴ نفر کشته شدند، و این غیر از آنهایی است که به گفته منابع محلی، زیر آوار گرفتار شده اند که تاکنون سرنوشت آنها نامعلوم است.»
این عبارت طولانی را باید در چند جمله کوتاه خبری مستقل بازنویسی کرد:
۱. محمد مخبر معاون رئیس جمهوری برای بازدید از ساختمان تخریب شده متروپل به آبادان رفته است.
۲. مخبر در آبادان گفت ساختمانهای دیگری از املاک حسین عبدالباقی «محل خطر» هستند.
۳. حسین عبدالباقی صاحب ساختمان فروریخته متروپل است.
۴. تاکنون طی آمارهای رسمی ۲۴ نفر در این حادثه کشته شده اند.
۵. منابع محلی می گویند دهها نفر زیر آوار ساختمان مانده اند.
ساختار جملات
در سالهای اخیر به دلیل نفوذ زبانهای اروپایی چون انگلیسی و فرانسوی در ایران گاهی ساختار جمله ها در هم ریخته می شود. در فارسی جمله ها همواره با فاعل آغاز می شود و فعل در پایان قرار می گیرد: مثلاً در یکی از روزنامه های ایران آمده بود:
- تفاهمنامه ۲۵ ساله میان ایران و چین امضا شد.
بهتر و درست تر این است:
چین و ایران تفاهمنامه ۲۵ ساله امضا کردند.
اصل اختصار در استفاده از کلمه و جمله
الف - از استفاده از کلمات مترادف بپرهیزید. از میان کلماتی که برای بیان یا توصیف به کار می برید آن را استفاده کنید که بهترین یا نزدیکترین معنی را می رساند.
مثلاً به جای آن که بنویسید:
روسیه در کنار توسعه فعالیت های اقتصادی خود در ایران، دست به گسترش فعالیتهای سیاسی نیز می زند.
صحیح تر این است که بنویسید:
روسیه فعالیت های اقتصادی و سیاسی خود را در ایران توسعه می دهد.
ب – از استفاده از کلمات اضافی بپرهیزید:
مثلاً : ایران برنامه توسعه سانتریفیوژهای خود را به حال تعلیق درآورده است.
به جای آن باید بگوییم: ایران برنامه توسعه سانتریفیوژهای خود را تعلیق کرده است.
یا در برخی از عبارتهای ترکیبی، مانند: شاهدان عینی می گویند تعداد کشتگان بیش از آمار رسمی است.
«شاهدان» در این عبارت نیازی به کلمه عینی ندارد، زیرا به چشم دیدن در کلمه شاهد مستتر است.
نمونه دیگر را از یکی از وبلاگ های خبری می آورم که تقریباً همه معایب ممکن در یک قطعه خبر را دارد:
«عصر روز گذشته در اثر واژگونی یک دستگاه قایق موتوری که حامل ۹ نفر گردشگر بود، در دریاچه کارون سه واقع در حد فاصل ایذه – دهدز در استان خوزستان، یکی از جوانان روستای کُهرلا که از روستاهای کنار دریاچه است شاهد این اتفاق بود که پس از صدا زدن برادر خود، هر دو نفرشان خود را به آب انداخته و با فداکاری تمام خود را به میان آب رسانده و ۸ نفر از مسافران را نجات داده ومتاسفانه یک نفر از گردشگران در آب غرق شد و تلاشها تاکنون برای یافتن پیکر او ادامه دارد، ایندو برادر جوان هر دو دارای مدارک عالی دانشگاهی در مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد هستند که بیکارند و در خانه پدرشان زندگی می کنند.»
این عبارت طولانی در واقع شامل ۹ جمله مجزاست:
۱. یک دستگاه قایق موتوری که حامل ۹ نفر گردشگر بود در دریاچه سد کارون ۳ واژگون شد.
۲. دریاچه سد کارون ۳ در حد فاصل ایذه – دهدز واقع شده است.
۳. یکی از جوانان روستای کهرلا در کنار دریاچه شاهد واژگون شدن قایق بود.
۴. این جوان به همراه برادرش به منظور نجات سرنشینان قایق به آب زدند.
۵. این دو برادر ۸ نفر از سرنشینان را نجات دادند ولی یکی از سرنشینان مفقود شده است.
۶. تلاش برای یافتن فرد مفقود یا پیکر او هنوز به نتیجه نرسیده است.
و بعد سه جمله که هیچ ربطی به این حادثه ندارند و معلوم نیست به چه قصدی بر خبر افزوده شده اند:
۷. این دو برادر تحصیلکرده دانشگاه هستند.
۸. یکی از آنها مدرک کارشناسی و دیگری مدرک کارشناسی ارشد دارد.
۹. هر دو برادر بیکار هستند و در خانه پدرشان زندگی می کنند!
آیا منظور خبرنگار این بوده که اگر این دو برادر بیکار نبودند و بر سر کار خود بودند، یا در خانه خودشان زندگی می کردند، کسی نبود که غرق شدگان را نجات دهد؟
آیا منظور این است که اگر این دو برادر تحصیلکرده دانشگاه نبودند توانایی یا تمایلی به نجات غرق شدگان نداشتند؟
روشن نیست تحصیلات دانشگاهی این دو برادر، بیکار بودن و اقامت آنها در منزل پدری چه نقشی در نجات غرق شدگان ایفا می کند؟
بنابراین، ساده نویسی، درستی ساختار جملات و کوتاه بودن آنها، و درستی منطق درونی جملات از ارکان یک قطعه خبر یا گزارش است.
تصویر از ویرگول.آی آر
علی سجادی روزنامه‌نگار مقیم واشنگتن است.