سانسور که در گذشته به شیوه‌های متفاوت صورت می‌گرفت اکنون بیشتر در فضای مجازی اعمال می‌شود و به شکل محدودسازی آنچه در اینترنت منتشر، دیده، و یا در دسترس قرار داده می‌شود، انجام می‌گیرد.
سانسور و محدود سازی دسترسی به اینترنت در چند سطح انجام می‌شود، از جمله با:
- شبکه‌های وای‌فای
- اینترنت محل کار
- شرکت ارائه دهنده اینترنت یا ISP
- سانسور سراسری در یک کشور
همچنین نوع و گستردگی سانسور متفاوت است، به گونه‌ای که گاهی دسترسی به برخی از وبسایت‌ها یا اپلیکیشن‌ها یا حتی کلمات و جملات در آنها محدود می‌شود.
این روش امروز در برخی از کشورها به خصوص در چین رایج است.
مثلاً در سال ۲۰۱۰ میلادی، جایزه صلح نوبل به Liu Xiaobo، فعال سیاسی چینی تعلق گرفت. در آن هنگام، لیو در زندان بود، و دولت چین از سفر همسر و دوستانش به اسلو برای گرفتن جایزه صلح نوبل به نمایندگی از او جلوگیری کرد.
در اولین ساعاتی که نام لیو به عنوان نامزد دریافت جایزه صلح نوبل اعلام شد، نام او در اینترنت از سوی حکومت چین سانسور شد. به این معنا که اگر نام او را جستجو می‌کردید، هیچ نتیجه‌ای نداشت و به جای وبسایت‌ها یا پُست‌هایی که حاوی اسم این فعال سیاسی بودند، نتایج دیگر نمایش داده می‌شد.
در مراسم اهدای جایزه نوبل، یک صندلی خالی به نشان جای خالی در محل دریافت جایزه قرار داده شد و به زودی همان عبارت «صندلی خالی» به نماد مبارزه چندین ساله لیو مبدل شد.
اما حکومت چین با سرعت همین عبارت را هم در اینترنت ملی چین سانسور کرد و اگر شما عبارت «صندلی خالی» را در اینترنت جستجو می‌کردید، نتیجه دلخواه را در پی نداشت؛ یعنی نه عکس همان صندلی خالی در اسلو نمایش داده می‌شد و نه مطلب یا عکسی از لیو.
در نوع دیگری از سانسور دولتی، گاهی دسترسی به یک وبسایت محدود می‌شود. مثلاً وبسایت بی‌بی‌سی فارسی در ایران سانسور شده، یا به عبارت دیگر فیلتر شده و شما برای دسترسی به آن باید از وی‌پی‌ان استفاده کنید.
محدود سازی اپلیکیشن‌ها هم در برخی از کشورها رایج است. مثلاً توییتر در ایران مسدود است و برای دسترسی به آن باید از وی‌پی‌ان استفاده کرد. در امارات متحده عربی نمی‌توانید از واتس‌آپ برای تماس زنده استفاده کنید و فقط امکان ارسال پیام کتبی و صوتی وجود دارد.
برای دور زدن سانسور در فضای مجازی هم راه‌های مختلفی وجود دارد که نظر به آسانی و سختی عملی کردن آن، اثربخشی و احتمال ردگیری شدن آن، با هم تفاوت دارند که در ادامه، آنها را بررسی می‌کنیم.
وبسایت‌های آیینه
یکی از راه‌های جلوگیری از سانسور، استفاده از وبسایت‌های آیینه است. این روش برای مقابله با سانسور وبسایت استفاده می‌شود. وبسایت آیینه یا mirror site اصطلاحاً کپی وبسایت اصلی شما است که در یک سرور جدا میزبانی می‌شود. امکان دارد آدرس وبسایت آیینه مثل وبسایت اصلی باشد، امکان دارد تفاوتی اندک داشته باشد و یا اصلاً یک دامنه دیگر داشته باشد.
از mirror site برای اهداف گوناگون استفاده می‌شود. مثلاً برای جلوگیری از افزایش بی‌اندازه و مخرب ترافیک وبسایت. اگر وبسایتی باشد که از آن زیاد بازدید یا زیاد دانلود می‌شود، این روش را می‌توان به کار گرفت.. معمولاً سایت‌هایی که از آنها زیاد دانلود می‌شود یک یا چند mirror site دارند. اگر شما وبسایتی دارید که سرور آن در آلمان است؛ اما وبسایتی است که به کشورهای دیگر هم خدمات ارائه می‌کند، می‌توانید در کشورهای دیگر مثلاً در ژاپن یک mirror site داشته باشید که سرورش هم در ژاپن باشد.
به این ترتیب، وبسایت آنجا سریعتر باز می‌شود. اما یک کاربرد این وبسایت‌ها هم جلوگیری از سانسور است. اگر یک دولت، آدرس وبسایت شما را سانسور کند، می‌توانید با در دسترس قرار دادن آدرس وبسایت‌های آیینه از این کار جلوگیری کنید.
می‌توانید قسمتی از وبسایت یا همه آن را در وبسایت‌های آیینه در دسترس قرار دهید. اما برای این کار باید وبسایت آیینه را به روز رسانی کنید. اما می‌توان روش live mirror را هم به کار گرفت که هر چه در وبسایت اصلی اپلود می‌شود در وبسایت آیینه هم بیاید.
یک ابزار رایگان اینترنتی به نام GNU Wget وجود دارد که به شما کمک می‌کند برای وبسایت خود، وبسایت آیینه یا mirror site بسازید.
استفاده از پیام‌رسان‌ها بدون نیاز به اینترنت
یک مورد دیگر سانسور، محدودسازی اپلیکیشن‌هاست. حتماً می‌دانید که امن‌ترین پیام‌رسان‌ها، واتس‌آپ و سیگنال هستند. اگر این اپلیکیشن‌ها مسدود شوند، مطمئناً باید از وی‌پی‌ان استفاده کنید. اما حالتی را در نظر بگیرید که اینترنت کاملاً قطع شود. در این صورت از هیچ اپلیکیشنی نمی‌توانید استفاده کنید این موضوع چندان به سانسور مربوط نیست. مثلاً امکان این که در افغانستان، طالبان در یک محل اینترنت را قطع کنند وجود دارد، اما از روشی که اکنون معرفی می‌کنیم، در سراسر جهان طی سوانحی مثل زلزله، یا در جریان سفرهای هوایی و یا در هر مکان دیگری که اینترنت در دسترس نباشد هم استفاده می‌شود.
اپلیکیشن‌هایی وجود دارند که به شما اجازه می‌دهند به صورت offline یا بدون نیاز به اینترنت، پیام‌های کوتاه رد و بدل کنید. این اپلیکیشن‌ها بیشتر با بلوتوث کار می‌کنند. محدودیتی که دارند، گستره یا وسعتی است که در آن می‌توانند فعال باشند.
حد معمول بین ۶۰ تا ۱۰۰ متر است که استفاده از این اپلیکیشن‌ها را بسیار محدود می‌سازد. با این حال، شاید این اپلیکشین‌ها در زمان‌های بسیار دشوار به کار آید. ولی باید متوجه باشید که از اپلیکیشن‌های مصون استفاده کنید. به همین خاطر، چند اپلیکیشن را در این زمینه معرفی می‌کنیم:
اپلیکیشن Bridgefy برای چت کردن بدون دسترسی به اینترنت در فاصله کم
این اپلیکیشن در سیستم‌‌های عامل اندروید و آی‌اس‌او قابل استفاده است. گسترده کارایی آن نیز تا ۱۰۰ متر است. وقتی این اپلیکیشن را داشته باشید و بلوتوث موبایل خود را فعال کنید، به دنبال موبایل‌هایی می‌گردد که در نزدیکی شما هستند و به همین اپلیکیشن مجهزند.
اپلیکیشن Briar برای اندروید
برایر درمجموع یک اپلیکیشن مصون به شمار می‌شود و در حالتی که به اینترنت وصل باشد، بهتر کار می‌کند.
تمام ارتباطات بین دستگاه‌های کاربران، به صورت end-to-end یا سرتاسری رمزنگاری شده‌اند و کسی قادر به خواندن اطلاعات ارسالی و دریافتی نیست. این اپلیکیشن دارای سرور متمرکز نیست و امکان سانسور کردن محتوای آن وجود ندارد. اپلیکیشن Briar هنگام خاموشی یا قطعی اینترنت از طریق بلوتوث و WiFi فعال می‌شود.
اپلیکیشن Airchat برای آی‌اس‌او
این اپلیکیشن برای انتقال محتوا از بلوتوث استفاده می‌کند و رمزنگاری کاربر به کاربر دارد. اما مهمترین خصوصیت آن، عدم نیاز به ثبت شماره تلفن یا ایمیل است که آن را به یک گزینه ایده‌آل تبدیل می‌کند.
اپلیکیشن های مشابه دیگری هم هستند مثل Bluetooth Chat App - Signal Offline Messenger برای اندروید و Two Way: Walkie Talkie - Text nearBy برای سیستم عامل آی‌اس‌او.
تصویر از آنسپلش، عکاس: diane-picchiottino
إقرأوا المزيد من المقالات لـ
