این مطلب حاوي گفتگویی است با پدید‌آوردندگان و گردانندگان وبسایتی به‌نام افغان فکت که با راستی‌آزمایی به بررسی اطلاعات و اخباری که منتشر می‌شود می‌پردازد.
اواخر سال ۲۰۲۲ یک خبرنگار افغان، یکی از مطالب وبسایت آی جی نت فارسی را که درباره راستی‌آزمایی و تحقیق بود برای همکاران خود فرستاد. لینک این مطلب در ایی‌میلی که فرستاده شد، همراه یک توصیه بود: این که آنها باید وبسایتی راه‌اندازی کنند که بر راستی‌آزمایی در افغانستان متمرکز باشد. این ایی‌میل مستقیماً به ایجاد وبسایت راستی‌آزمایی و تحقیق افغان فکت در ماه فوریه/فبروی سال ۲۰۲۳ انجامید؛ در زمانی که بعد از سقوط رسانه‌های مستقل در افغانستان در سال ۲۰۲۱، خبرنگاران افغان با کمبود منابع مواجه بودند.
بر اساس یک گزارش سازمان گزارشگران بدون مرز، ۴۳ درصد از اتاق‌های خبری که در سال ۲۰۲۰ قبل از تصرف افغانستان از سوی طالبان، فعال بودند، این کشور را ترک کرده‌اند. در دسامبر سال ۲۰۲۳، بی‌بی‌سی فارسی به نقل از سازمان حمایت از خبرنگاران افغانستان گزارش داد که دو سوم از دوازده هزار خبرنگار افغان که قبل از بازگشت طالبان به قدرت در سال ۲۰۲۱ فعال بودند، دیگر در افغانستان کار نمی‌کنند. تعداد کثیری از این خبرنگاران، افغانستان را ترک کرده‌اند و شماری هم به علت محدودیت‌های مختلف از سوی رژیم طالبان، مثل محدودیت‌های وضع شده بر خبرنگاران زن، نمی‌توانند کار کنند.
در این مطلب با خبرنگارانی که وبسایت افغان فکت را ایجاد کرده‌اند درباره کار آنها، چگونگی فعالیت افغان فکت و وضعیت رسانه‌ها در افغانستانِ امروز گفتگو کرده‌ام. از آنجا که در افغانستان تحت سیطره طالبان، خبرنگاران با خشونت و حبس روبرو هستند، این خبرنگاران خواستند که برای حفظ امنیت‌شان ناشناس بمانند.
در ادامه، مصاحبه‌ای را با این خبرنگاران افغان می‌خوانید.
بیشتر بخوانید: خبرنگار برگزیده ماه: نوید حمیدی
چند نفر در وبسایت افغان فکت کار می‌کنند؟
در حال حاضر ما یازده خبرنگار، دو مدیر و دو کارمند فنی داریم. همه ما تمام‌وقت کار می‌کنیم.
وبسایت خود را چگونه تمویل (از نظر مالی تأمین) می‌کنید؟
ما واقعاً منابع مالی زیادی نداریم. برخی از ما رضاکارانه فعالیت می‌کنیم و برخی‌های‌مان به حیث یک کارمند، حقوق می‌گیریم. خوش‌بختانه، بسیاری از هزینه‌های ما را همکارانمان می‌پردازند، به خصوص تعدادی از خبرنگاران در تبعید. هر کسی که با تیم ما کار می‌کند و یا به آن کمک می‌رساند، در تلاش برای برای توسعه هوش رسانه‌ای جامعه افغانستان، جدی است. بخشی از این تلاش، آشنایی با روند راستی‌آزمایی و تحقیق است.
دفتر فیزیکی به‌عنوان محل کار دارید؟
متأسفانه هنوز نه؛ هرچند در گذشته می‌خواستیم که دفتری در کابل داشته باشیم. با این حال تاکنون توانسته‌ایم که در یک جای مشخص گرد بیاییم -- هر جایی که بتوانیم -- و در کنار هم کار کنیم، البته برخی از همکاران ما خارج از افغانستان مستقرند. کار ما در سیزدهم ژانویه/جنوری سال ۲۰۲۴ به علت تهدیدات امنیتی مختل شد و ما موقتاً برخی از کارهای خود را متوقف کردیم. در حال تلاش برای آغاز دوباره کار خود در فضایی امن‌تر هستیم.
تیم شما بر راستی‌آزمایی چه موضوعاتی تمرکز دارد؟
تمرکز ما بر افغانستان است. ما گزارش‌ها یا نقل قول‌های مشخص را (از مقامات یا گزارش‌های خبری) می‌گیریم و روی آنها کار می‌کنیم. در تیم ما سه خبرنگار روی facts (فکت‌های) گردآوری‌شده کار می‌کنند و هرکدام از آنها کارهای دیگری را تأیید و ویرایش می‌کند. سپس یک ویراستار، فکت‌های گردآوری شده را بررسی می‌کند و به گزارش یا نقل قول، نمره می‌دهد و نمره‌ها را نشان‌های میرزا قلم می‌خواند، که می‌توانید در این صفحه وبسایتمان بیشتر با آنها آشنا شوید. این نمره‌دهی بر اساس میزان واقعیت داشتن گزارش داده می‌شود و با یکی از این برچسب‌ها شناخته می‌شود: درست، نیمه‌درست، نادرست، اخبار سرچوک، یک زاغ چهل زاغ و شاخدار.
بیشتر بخوانید: چگونه اخبار را به جوانان برسانیم؟
به نظر شما امروز بزرگترین چالش فراراه خبرنگاران افغانستان چیست؟
بعد از نظام جمهوری، مشکلات اقتصادی از بزرگترین چالش‌ها برای ادامه فعالیت رسانه‌های افغانستان بوده است. مشکل دیگر، کمبود منابع قابل اعتماد و اطلاعات واقعی است. مهاجرت و تغییر نظام حکومتی سبب شده که خبرنگاران با کمبود منابع خبری مواجه شوند، زیرا رسانه‌های دولتی تنها نظر طالبان را بازتاب می‌دهند و بر اساس دستورات طالبان اداره می‌شوند.
آی جی نت چگونه در آگاهی از جزئیات مهم راستی‌آزمایی و تأیید اطلاعات به شما کمک کرده و چگونه به منبعی برای خبرنگاران افغان مبدل شده است؟
آی جی نت فارسی، اصلی‌ترین و مهمترین منبع ما برای آگاهی از فرایند تأیید و راستی‌آزمایی بوده است. ما منشور خود را طی دو ماه تهیه کردیم و وبسایت ما در فوریه/فبروری سال ۲۰۲۳ راه‌اندازی شد. متأسفانه تاکنون طالبان به ما مجوز نداده‌اند، اما توانسته‌ایم شبکه خود را به عنوان یک نهاد غیرسیاسی و غیرانتفاعی در ایالات متحده آمریکا ثبت کنیم. در حال حاضر متنظر به دست آوردن مجوز شبکه بین‌المللی راستی‌آزمایی هستیم.
در جریان کار حرفه‌ای خبرنگاری، چگونه از آی جی نت بهره برده‌اید؟
آی جی نت، به خصوص آی جی نت فارسی، یک وبسایت منحصر به فرد در زمینه خبرنگاری است که خلاقانه و بر اساس نیازهای خبرنگاران مدیریت می‌شود. مطالب این وبسایت برای ما و برای تمام خبرنگاران فارسی‌زبان، بی‌نهایت مفیدند. ما از نزدیک آی جی نت فارسی را دنبال می‌کنیم، چون وبسایت دیگری وجود ندارد که مشابه آن باشد. ما تمام محتوای آی جی نت فارسی را می‌خوانیم و از آن می‌آموزیم -- این وبسایت برای ما مثل یک آموزگار شخصی خبرنگاری است.
توصیه شما به خبرنگاران تحقیقی تازه‌کار یا کسانی که به این کار علاقمندند، چیست؟
به باور ما، خبرنگاران تحقیقی باید دانش و مهارت‌های خود را پیوسته به‌روز رسانی کنند. با پیشرفت فن‌آوری و تسهیل دسترسی مردم به ارتباطات و اطلاعات، اطلاعات نادرست و اخبار جعلی هم گسترش می‌یابند. به هر اندازه‌ای که خبرنگاران تحقیقی خود را با روندهای تازه آشنا کنند و مهارت‌های خبرنگاری خود را تقویت کنند، به همان اندازه برای دانستن تفاوت میان فکت و اطلاعات نادرست یا اخبار جعلی مجهزتر خواهند بود.
در کنار وبسایت آی جی نت، کانال یوتیوب آی‌سی‌اف‌جی (مرکز بین‌المللی خبرنگاران) هم برای خبرنگاران بسیار آموزنده است.
از برنامه خلع سلاح اطلاعات نادرست و کلاس‌های ویژه آن که طی دو سال گذشته از سوی مرکز بین‌المللی خبرنگاران برگزار شد، چگونه بهره برده‌اید؟
این کلاس‌ها برای ما بسیار مفید بودند و ما را با ابزارها و نرم‌افزارهایی آشنا کردند که در راستی‌آزمایی و تأیید اطلاعات به ما خیلی کمک می‌کنند. مهمترین مسأله برای ما، آشنایی با وبسایت و plug-ins پلاگ‌این‌هایی بود که برای راستی‌آزمایی مفید باشند. بخش‌های آموزشی دیگر این دوره هم بهترین روش‌ها برای راستی‌آزمایی تصویرها و بهترین راه‌ها برای استفاده از محتوای منبع آزاد برای تحقیق بودند. موضوع مهم دیگری که از این دوره آموزشی یاد گرفتیم، دانش لازم برای جمع‌آوری کمک مالی و کسب درآمد از خبرنگار حرفه‌ای بود.
تصویر متن، صفحه اصلی وبسایت افغان فکت را نشان می‌دهد.
مقالات بیشتری نوشته
